Doorgelicht

Het recht op abortus in Europa staat onder druk. Dat gaat ook jou aan.

Het recht op abortus in Europa staat onder druk. Dat gaat ook jou aan.

We vinden het recht op abortus zo normaal dat we ons nauwelijks kunnen voorstellen dat dit recht zal verdwijnen. En toch wordt het recht op abortus en het gebruik van anticonceptie in Europa steeds meer ingeperkt. En staat abortus ook in België nog in de strafwet als ‘wanbedrijf tegen de orde der familie en tegen de openbare zedelijkheid’.

Een protestbord met een tekening van een metalen kleerhanger, vergezeld van twee woorden: ‘never again’. Het is misschien wel de meest lugubere herinnering aan wat er gebeurt wanneer abortus bij wet verboden is: vrouwen die een beroep doen op twijfelachtige middelen om hun zwangerschap te beëindigen. Want in tegenstelling tot wat conservatieve regeringsleiders willen doen geloven, zal abortus niet ophouden te bestaan wanneer de wet het niet toelaat, blijkt uit een rapport van de World Health Organization. Jammer genoeg ziet het er in een aantal Europese landen niet al te best uit op vlak van zelfbeschikkingsrecht van vrouwen.

Abortus in België

“In Europa en de wereld staan vrouwenrechten en meer bepaald het recht op abortus duidelijk onder druk,” schreven zo’n vijftig professoren, artsen en politici vorige maand in een open brief in De Standaard. Aanleiding voor hun brief was de bekendmaking van de resultaten van een enquête over abortus. Ongeveer driekwart van de bevolking wist niet dat abortus in België in het strafrecht staat, ongeveer evenveel mensen vinden dit onnodig.

Dat laatste is goed nieuws voor abortus-activisten in België, zegt gynaecologe Anne Verougstraete in een interview met Knack: “Over alle lagen van de bevolking, over alle taalgroepen en over alle levensbeschouwingen heen: iedereen vindt abortus een recht. Dat komt wellicht ook omdat in België het recht op zelfbeschikking als heel fundamenteel wordt ervaren. Je ziet dat ook in onze euthanasiewetgeving.” Het grootste struikelblok voor Belgische pro-choicers is dat abortus in België momenteel in het strafrecht staat als ‘wanbedrijf tegen de orde der familie en tegen de openbare zedelijkheid’. Dit is een doorn in het oog van veel politici, omdat medische ingrepen volgens hen niet thuishoren in het strafwetboek.

Ierland, Spanje en Polen: de invloed van de Katholieke Kerk

Dat abortus in het strafrecht staat en tegelijkertijd toegestaan is, zorgt dus voor een vreemde balans in de Belgische wetgeving. Maar hoe zit het in andere Europese landen? Oprukkend conservatisme, een terugkeer naar traditionele gezinsvormen en moeilijke economische situaties worden vaak gezien als de oorzaken van een strengere houding tegenover abortus. Toch is de context in elk land helemaal anders, en hebben bewegingen die het recht op abortus willen inperken elke en andere oorsprong.

“Historisch gezien is het katholieke geloof de belangrijkste factor in het verbieden van abortus bij wet.”

De laatste jaren komen vooral Polen, Ierland en Spanje in het nieuws als het gaat om restricties op abortus. De argumenten waarop de Spaanse en Poolse overheden zich beroepen zijn voornamelijk religieus, net als in Ierland en de Verenigde Staten. Historisch gezien is het katholieke geloof de belangrijkste factor in het verbieden van abortus bij wet.

“Religie, en dan vooral het katholicisme, speelde vroeger inderdaad een grote rol in het verbod op abortus,” zegt Prof. Dr. Gily Coene, hoofddocent aan de Vrije Universiteit Brussel en directeur van RHEA, onderzoekscentrum voor gender, diversiteit en intersectionaliteit. “Het christendom is, tegenover andere religies, het meest radicaal in haar veroordeling van abortus. Binnen het katholieke geloof ziet men de foetus als ongeboren leven. Een zwangerschap beëindigen is dus moord. Omdat de Kerk als instelling in de twintigste eeuw een heel grote invloed had op het dagelijks leven, was het heel moeilijk om de wetten aangepast te krijgen. In landen waar de Katholieke Kerk nog een sterke invloed had, zoals België, hebben feministen hier echt lang voor moeten vechten.”

Religie als enige factor nemen in de reden waarom het recht op abortus onder druk staat, is volgens professor Coene te kort door de bocht gaan. Er is namelijk sinds het midden van de twintigste eeuw te veel veranderd om te kunnen spreken van continuïteit. Coene: “In Polen was abortus bijvoorbeeld toegestaan onder het Sovjetbewind. Na de val van de Sovjetunie beleefde het katholicisme daar een grote revival.”

“In Ierland is abortus nooit legaal geweest en voor veel vrouwen en mannen is de maat vol.”

Door het katholicisme te omarmen verzette de bevolking zich niet enkel tegen het communisme als politiek regime, maar ook tegen de gewoonten die men er toen op nahield. Als gevolg werd het recht op abortus in 1993 sterk ingeperkt. Enkel situaties waarin het leven van moeder of foetus in gevaar zijn of in geval van zwangerschap na verkrachting of incest, laten abortus toe. Er is dus een link tussen politieke motieven en de begrenzing van vrouwenrechten. Sinds enkele jaren tracht de partij Law & Justice, die heel sterke banden heeft met de Katholieke Kerk, abortus volledig te verbieden. Ondanks massaal protest sinds 2016, is het mogelijk dat deze wet in de toekomst toch wordt doorgevoerd.

In Ierland is abortus nooit legaal geweest en voor veel vrouwen en mannen is de maat vol. Melanie Murphy is een Ierse filmmaker en studeerde Onderwijswetenschappen. In haar kortfilm Choice’ vertelt ze het verhaal van een jonge vrouw die zwanger is maar dat niet wil zijn. Murphy post ook video’s op YouTube over seksuele gezondheid en relaties, en moedigt ze mensen aan te spreken over taboe-onderwerpen. Over haar kortfilm legt ze uit: “We hebben de film een paar maanden geleden gemaakt om de discussie op gang te brengen en het onderwerp globaal bespreekbaar te maken.”

Dit is nodig, want op 25 mei houdt Ierland een referendum over de abortuswetgeving in het land. Zij die het recht op abortus opeisen, stemmen voor de afschaffing van het achtste amendement. Dit is een toevoeging aan de Ierse grondwet, die het leven van het ongeboren kind en de moeder op gelijk niveau zet, wat in de praktijk leidt tot een verbod op abortus. Onder de slogan ‘repeal the eighth’ wordt er al jarenlang campagne gevoerd voor het recht op een veilige, legale abortus.

“Op 25 mei houdt Ierland een referendum over de abortuswetgeving in het land.”

“Ik stem voor afschaffing, ook al zie ik zelf abortus niet per sé als het juist antwoord. Uiteindelijk gaat het over het lichaam van andere mensen,” schrijft Murphy op instagram, “We kunnen niemand dwingen om een orgaan te doneren of een tattoo te nemen, dus waarom zouden we nog langer vrouwen dwingen om te bevallen van een kind dat ze niet willen?” Voorlopig ziet de toekomst er goed uit: de laatste peiling toont aan dat er meer mensen zijn die het amendement willen afschaffen dan behouden. De progressieve partijen stemmen ook voor de afschaffing en de twee grootste, conservatieve, partijen van Ierland laten hun ministers de eigen keuze.

Spanje is weer een ander verhaal. Sinds 1985 is abortus daar legaal tot 14 weken na de bevruchting. De christelijk-conservatieve Partido Popular wilde dit in 2014 inperken zodat enkel vrouwen die zwanger zijn na verkrachting of wier gezondheid bedreigd wordt, abortus mogen laten uitvoeren. Het wetsvoorstel is uiteindelijk geschrapt omwille van gebrek aan consensus binnen de partij.

Opvallend is dat onder deze wet vooral jonge vrouwen de dupe zouden zijn: meisjes tussen de 16 en 18 jaar zouden toestemming moeten vragen aan hun ouders voor ze een abortus mochten ondergaan. Daarnaast zou abortus enkel toegelaten zijn in geval van zwangerschap na verkrachting. Dit klinkt als een poging om onthouding te promoten ten voordele van het gebruik van anticonceptie, een fenomeen dat dat we kennen uit de V.S. Bovendien werpt dit vragen op over de bewijslast: hoe bewijs je verkracht te zijn in een klimaat waar vrouwen vaak geen aangifte durven doen?

Debat over ethiek en moraliteit

Het Katholicisme heeft in sommige Europese landen dus nog steeds een grote invloed op gebied van abortus en seksuele reproductieve rechten. Maar het is niet de enige factor. “Daarnaast beroepen anti-abortusactivisten zich ook veel minder op religie als motivatie, maar spelen ze de ethische kaart,” zegt Coene. “Organisaties als Pro Vita spreken zich bijvoorbeeld niet enkel uit tegen abortus, maar ook tegen euthanasie en voor dierenrechten. Men ziet het als een bredere strijd voor het leven en hanteert daarbij een ethisch en mensenrechtelijk discours. De banden tussen anti-abortusosrganisaties en godsdienstige groeperingen zijn aldus veel minder eenduidig of transparant.”

“We zien een opkomst van rechts-conservatieve bewegingen waarbij wordt teruggegrepen naar traditionele rolpatronen.”

Hoewel het recht op abortus niet enkel met vrouwenrechten te maken heeft, blijft het wel een feministisch issue. Coene: “In de tweede helft van de twintigste eeuw hielden feministen constant de vinger aan de pols als het om abortus ging. Het was het speerpunt van de tweede feministische golf. Op dit moment gebeurt dat veel minder, waardoor minder mensen op de hoogte worden gehouden van de kwestie en er minder actief over nadenken. Daarnaast zien we wereldwijd een opkomst van rechts-conservatieve bewegingen waarbij wordt teruggegrepen naar traditionele rolpatronen, waarin de vrouwen worden teruggedrongen tot de rol van moeder.”

Mannen willen zich dus meer man voelen door stereotiepe rollen op te leggen aan vrouwen. Kinderen baren is wat doorheen de geschiedenis als oer-vrouwelijke activiteit werd gezien. In conservatievere middens wordt dit dan ook als de sociale plicht van vrouwen gezien. 

Abortus en de Islam?

Een groep die vaak het verwijt krijgt dat ze een conservatieve golf in Europa wil aanzwengelen is de moslimgemeenschap. “Wat je moet weten is dat er niet zoiets bestaat als dé Islam of dé moslim,” zegt Malika Ouacha. Ze is antropologe, onderzoeker aan de Universiteit van Amsterdam en werkt daarnaast aan haar doctoraal onderzoek. “Er bestaan erg veel Koranscholen en nog meer interpretaties van de heilige geschriften. Er is bijvoorbeeld een Hadith van Ibn Masoed die zegt dat een foetus pas na 120 dagen zwangerschap een ziel ingeblazen krijgt door Allah. In de periode voordien mag er abortus uitgevoerd worden, nadien enkel in hoge nood.”

Maar wat is een noodgeval? Dat is voor iedereen anders. Ook die periode van 120 dagen ligt bij verschillende gemeenschappen anders. Voor sommigen ligt de limiet al op 40 of 50 dagen. “In mijn omgeving zie ik dat de keuze voor abortus of niet, heel erg afhangt van de eigen situatie. Het is een moment waarop je naar binnen gekeerd bent, je eigen emoties raadpleegt.” Voor sommigen speelt religie daarin mee, voor anderen helemaal niet.

“Wat beide religies wél gemeen hebben, is dat het mannen zijn die bepalen wat vrouwen met hun lichaam moeten of mogen doen.”

Het is misschien wel deze diversiteit aan interpretaties en belevingen van religie die binnen het christendom ontbreekt, en die moslims minder geneigd maakt om via wettelijke kaders de limieten op abortus aan te passen. Ouacha: “De Islam schrijft niet voor om persoonlijke keuzes te verbieden. Het boek kan dus niet bepalen wat een vrouw beslist. Daarnaast is het begrip van Allah groot voor het perspectief van een vrouw die geen kind wil.”

Wat beide religies wél gemeen hebben, is dat het mannen zijn die bepalen wat vrouwen met hun lichaam moeten of mogen doen. “De Hadith in kwestie is uitgesproken door een man en nadien neergeschreven door een man,” aldus Ouacha. Ook in het christendom zijn de heilige teksten door mannen geschreven, en worden ze door mannelijke regeringsleiders aangehaald om de rechten van vrouwen in te perken.

Oproep tot meer activisme

Als persoon met een baarmoeder is het dus belangrijk om de komende jaren alert te zijn voor wat mensen van bovenaf beslissen. De recente evoluties in Europa tonen aan dat het legaliseren van abortus niet zomaar een moment van vooruitgang betekent, maar dat dit recht elk moment kan worden afgenomen.

Lucie Van Crombrugge, een Belgische abortus-activiste die vorig jaar overleden is en die ook wel de moeder van de abortuswet in België wordt genoemd, gaf enkele jaren geleden een interview aan Radio1 over haar ervaringen. Ze zei toen dat elke generatie het debat over abortus opnieuw zal moeten voeren. En ja, dat geldt dus ook voor ons.

Foto’s: Istock, montage Charlie Magazine
Lees ook: Poolse overheid wil baas zijn over vrouwenbuiken

Schrijf je reactie

2 reacties
  • Luna says:

    Abortus is een mensenrecht, en al zeker geen genocide zoals mevrouw Laura hieronder verteld.
    Ik verzeker haar dat ze eerst leert typen voor ze hierover meepraat. (geaborteerd*)
    Een foetus leeft nog niet eens.

  • Laura says:

    Ik ben voor het leven. Abortus is voor mij een genocide.
    Seks hebben zonder verantwoordelijkheid te willen nemen is zéér onmenselijk!
    Je ouders hebben jouw niet geaboorteerd.
    Bent u niet dankbaar?

'Anaïs houdt van verhalen en haat de uitspraak 'we willen toch niet terug naar de middeleeuwen?!'. Ze groeide op zonder televisie en is waarschijnlijk net daarom sinds kort gefascineerd door het medium. Ze droomt van een radicaal inclusieve samenleving en wil regelmatig terug naar de bron. Letterlijk en figuurlijk.'

Colofon

Adres Redactie

Toko Space t.a.v. Charlie Magazine
Statiestraat 139
2600 Antwerpen