Kinderen die op school leren dat je van condooms kanker krijgt, het lijkt iets uit de jaren vijftig van de vorige eeuw. Toch gebeurt dit vandaag, in een land dat tot de Europese Unie behoort: Polen.
Twee jaar geleden legden zes miljoen Poolse vrouwen het werk neer omdat de heersende nationalistisch-katholieke partij Law & Justice hun recht op abortus wil inperken. En dat terwijl een legale abortus krijgen in Polen nu al enkel mogelijk is in geval van verkrachting, als het leven van de moeder gevaar loopt, of als de foetus ernstig beschadigd is. Jaarlijks ondergaan minstens 100.000 Poolse vrouwen in het geheim een abortus.
De Poolse kerk wil nog verder gaan en eist nu een bijna volledig verbod op abortus. Terwijl 85% van de bevolking tegen is, wil de regerende partij het voorstel toch doorvoeren, want de steun van de kerk is cruciaal voor Law & Justice. En daar blijft het niet bij: ook toegang tot anticonceptiemiddelen is in gevaar en op scholen worden fabeltjes onderwezen over seks. Een conservatieve, katholieke minderheid probeert haar ideologie op te leggen aan de meerderheid, gesteund door Law & Justice, zeggen activisten.
Tijdens het vorige ‘Zwarte Protest’ van 2016, waarbij mensen in rouwkleding op straat kwamen, spraken we met twee jonge Poolse vrouwen die zich verzetten tegen inperking van het recht op abortus. Dat artikel lees je hier. Ik vroeg de 25-jarige Emilia om een update te geven van de situatie.
Op 24 maart gingen vrouwen in Polen opnieuw de straat op omdat plannen om abortus te verbieden opnieuw op tafel liggen. Kun je iets zeggen over de omvang van de protesten en de eisen van de demonstranten?
“Het grootste protest vond plaats in Warschau, omdat er in het hele land gemobiliseerd werd om in Warschau te verzamelen. Het ging om tienduizenden mensen in het hele land en duizenden in Warschau, ondanks dat het verkeer naar de hoofdstad was afgesloten. Honderden en misschien zelfs duizenden – officiële getallen zijn niet vrijgegeven – mensen konden Warschau daardoor niet bereiken. De getallen op een specifieke dag zeggen overigens niet alles: er is sprake van voortdurend protest. Ik was zelf niet in Warschau, maar hielp met het organiseren van het protest in mijn stad Katowice.
“Stop vrouwen te behandelen als tweederangs burgers.”
Onze eisen zijn nog altijd hetzelfde: stop de anti-abortuswet en geef ons onze reproductieve rechten terug. We eisen ook toegang tot gratis anticonceptie, omdat armoede een reëel probleem is in Polen. En kwaliteitszorg voor mensen met een handicap, omdat de abortuswet hier al zo streng is dat vrouwen vaak geen andere keuze hebben dan kinderen met een zeer ernstige handicap geboren te laten worden. Kortom: stop vrouwen te behandelen als tweederangs burgers.”
‘Zwart protest’ (‘czarny protest’) in Wroclaw, oktober 2016, foto via Istock
Protestactie in Katowice op 22 september. Foto: Magdalena Pajda
De anti-abortuswet leek een tijdje van de baan na eerdere protesten. Op welke manier is de regering momenteel bezig om toch weer de rechten van vrouwen op het vlak van geboortebeperking en abortus verder in te dammen?
“Na de allereerste ‘Zwarte Protesten’ werd dit proces wat vertraagd, maar het is nog steeds gaande. Dit jaar werden we namelijk opnieuw geconfronteerd met twee burgervoorstellen, het ene pro-choice, het andere anti-abortus. Opnieuw werd het pro-choice voorstel afgewezen, terwijl de petitie ‘Stop Abortus’ als wetsvoorstel in het parlement belandde, en bovendien de officiële steun van de bisschoppen kreeg.
“Ik zie dagelijks mensen met extreme anti-abortus billboards bij het treinstation staan.”
Wat hiermee hand in hand gaat, is de normalisering van extremistische ‘katholieke’ ideeën in de samenleving, op school en in media. De minderheid die deze denkbeelden aanhangt, voelt zich gesterkt door het bewind, dat nauwe banden heeft met extreem rechtse en zeer conservatieve katholieke groepen. Ik zie het ook in mijn directe omgeving. De afgelopen weken stonden er in de belangrijkste uitgaansstraat van Katowice elke zaterdag priesters buiten met microfoons en een afbeelding van Maria. Ze voeren daar een soort van mis op, midden tussen de drukbevolkte tafels van de cafés en restaurants. Ook zie ik dagelijks mensen met extreme anti-abortus billboards, met daarop gruwelijke beelden van nepbaby’s die met bloed besmeurd zijn, bij het treinstation staan. Dat terwijl slechts 23% van de Polen tegenwoordig nog naar de kerk gaat. Het heeft weinig te maken met het werkelijke geloof van de meerderheid van de mensen.”
Protestactie tegen abortus, in Krakow, vlakbij St. Mary’s Church. Ze gebruiken extreme anti-abortus billboards, met gruwelijke beelden van nepbaby’s die met bloed besmeurd zijn.
Poolse schoolkinderen leren sinds kort dat anticonceptie kanker en depressie veroorzaakt, als onderdeel van een nieuw educatief project genaamd ‘Op weg naar volwassenheid’, dat 10 miljoen zloty aan financiering heeft ontvangen van het Ministerie van Volksgezondheid. Hoe reageren onderwijzers en leerlingen op de verspreiding van desinformatie tijdens hun lessen?
“Gelukkig zijn jongeren van vandaag met het internet opgegroeid. Ze zullen dat wat ze op school horen hopelijk vergelijken met wat ze online lezen. Maar zoals iedereen weet die wel eens medische zaken opzoekt op internet, zie je online ook veel informatie die je ongerust maakt. En je kunt online wel feiten vinden, maar de emotionele kant van seks kan Google je moeilijk uitleggen. De beste voorlichting gebeurt nog altijd door begripvolle mensen met verstand van zaken.
“Jongeren leren op school niet hoe seks werkt of hoe ze zwangerschap kunnen voorkomen.”
Op school worden vooral meisjes bang gemaakt voor seks, en die angst is moeilijk weg te nemen. Er wordt hen geleerd dat een ongewenste zwangerschap hen duur zal komen te staan, maar tegelijkertijd leren ze niet precies hoe seks werkt of hoe ze een zwangerschap kunnen voorkomen. Ze schieten bijvoorbeeld in de stress als hun menstruatie te laat is, omdat ze ‘niet weten of ze zwanger kunnen worden als er geen sprake was van volledige geslachtsgemeenschap’.
Veel onderwijzers spreken zich uit en blijven hun best doen om te voorkomen dat er schade wordt aangericht. Soms riskeren ze zelfs hun baan. Zo waren er vier leraren in de stad Zabrze die deelnamen aan het nationale ‘Zwarte Protest’ en om die reden dreigden te worden ontslagen. Ze wonnen hun zaak en mochten blijven lesgeven. Maar door recente veranderingen in het schoolsysteem worden leraren slecht betaald, weinigen hebben een fulltime baan en velen zijn vooral bezorgd over hoe ze de eindjes aan elkaar kunnen knopen. In zo’n precaire positie is het erg moeilijk om je te verzetten. ”
Is het moeilijker geworden om toegang tot anticonceptie te krijgen?
“Er zijn verhalen over vrouwen die voorbehoedsmiddelen door hun artsen worden geweigerd, en het komt steeds vaker voor dat apothekers weigeren om ze te verkopen. Dat geldt vooral voor vrouwen in kleinere steden waar maar één apotheek is, en waar het risico op stigmatisering groter is. Ik weet het, het is schandalig dat zelfs het kopen van de pil kan worden gestigmatiseerd. Apothekers en artsen beroepen zich op gewetensbezwaar en weigeren om deze middelen te verkopen als het tegen hun religieuze opvattingen in gaat. Omdat zij zich gesterkt voelen door de regering lijken meer artsen dit te doen, maar er zullen ook artsen zijn die niet gelovig zijn en het toch doen, omdat ze druk ervaren of bang zijn.
“De Morning After-pil is sinds een paar maanden enkel nog op voorschrift verkrijgbaar.”
Daarnaast is de Morning After-pil sinds een paar maanden enkel nog op voorschrift verkrijgbaar. Om de Morning After-pil te krijgen moet je eerst op consult, wat natuurlijk geld kost. Dat is een extra drempel voor de vele vrouwen die in armoede leven. Bovendien ondermijnt dit het hele punt van de Morning After-pil; je zou die meteen de volgende ochtend moeten kunnen slikken. Vrouwen begonnen daarom doosjes pillen via internet te bestellen in het buitenland, om ze achter de hand te hebben voor het geval dat. Toen volgde er een tijdelijk informeel verbod op postpakketten uit het buitenland waar mogelijk Morning After-pillen in zouden zitten. Pakketten van organisaties die zich inzetten voor het recht op abortus zoals ‘Women on Waves’ werden tegengehouden. De vrouwen die zulke pakketten hadden besteld, kregen hun pakket niet, zonder dat zij wisten waarom. Toen bekend werd dat dit gebeurde en mensen ertegen protesteerden, werden de pakketten weer doorgelaten. Zelfs in de korte tijd dat het verbod gold, is het denkbaar dat het schade heeft aangericht, alleen al in termen van de stress die het bij vrouwen veroorzaakt heeft.”
Protestactie tegen de strenge abortuswetgeving in Warshauw, voor het parlement in 2016. De actievoerder hingen kleerhangers op, een symbool tegen de abortusban.
Hoe merk je die sluipende inperking van reproductieve rechten in je eigen omgeving?
“Een van mijn kennissen raakte, ondanks haar spiraaltje, zwanger. Omdat ze gehoord had over het probleem met de postpakketten, liet ze haar abortuspil in een andere stad bezorgen, waar dit probleem nog niet gemeld was. Vervolgens moest ze de trein nemen om het pakket op tijd te kunnen halen op het postkantoor in de andere stad. Dat is anno 2018 gewoonweg absurd.
“Of je anticonceptiemiddelen kan krijgen is een vraag geworden, het is geen zekerheid meer.”
Zelf maakte ik mee dat een nogal brutale gynaecoloog me vroeg wanneer ik mijn eerste baby zou krijgen, want ik had nu – ik ben 25 – een topleeftijd voor voortplanting. Hij sprak tegen me alsof ik een merrie was die bevrucht moest worden. Hij gaf me het voorschrift voor een anticonceptiemiddel, maar wel pas nadat ik hem verzekerd had dat mijn “man en ik nog even tijd nodig hebben om ons voor te kunnen bereiden op ons eerste kind.” Ik ben niet getrouwd en heb geen concrete kinderplannen – dat zou een arts bovendien niets mogen aangaan. Maar liegen was nodig om het voorschrift te krijgen. Of je anticonceptiemiddelen kan krijgen is een vraag geworden, het is geen zekerheid meer.”
Op welke manier komen mensen in verzet en hoe houden jullie het vol?
“De strijd voor vrouwenrechten heeft zich ongelooflijk verspreid de twee jaar dat de Law & Justice partij aan de macht is. Mensen organiseren zich in verschillende groepen, in overeenstemming met hun sociaal-politieke overtuigingen en in de vorm die bij hen past. Er zijn feministische fondsen, educatieve groepen, groepen die demonstraties organiseren, zomerkampen, christelijke pro-choice-initiatieven, grassroots-activisten in dorpen, politieke trainingen, noem maar op. Politieke partijen, NGO’s, informele groepen – ze proberen allemaal vrouwenrechten te integreren in hun agenda en programma, uiteraard op heel verschillende manieren en in verschillende mate.
“We hebben internationale aandacht nodig. Ik wil dat mensen weten dat we geen achterlijk ultra-religieus land zijn.”
Ik ben zelf lid van een sociaal-democratische linkse partij die pleit voor gratis voorbehoedsmiddelen, gratis kleuterschool voor elk kind, bestrijding van de klimaatcrisis enzovoort, maar er zijn evengoed neoliberale feministen die vechten tegen de anti-abortuswetgeving vanuit een heel ander standpunt, en katholieke conservatieve vrouwen die ertegen vechten omdat ze vinden dat de regering nu te ver gaat. Het verzet heeft dus vele gezichten. Ik denk dat dit hele proces een geweldige manier is om het politieke bewustzijn van mensen te doen ontwaken en hen te laten nadenken over hun overtuigingen. En ook om met anderen te praten over waarom ze die overtuigingen hebben. Ik denk dat dit bewustzijn en die gesprekken mensen gaande houden.”
Protestbord tegen de Law & Justice partij, oftwel Prawo i Sprawiedliwość, kortweg ‘PiS’
Hoe kijk je naar de staat van de democratie in Polen?
“Op dit moment ben ik noch pessimistisch, noch optimistisch, omdat ik geen idee heb wat er gaat gebeuren. Ik probeer me niet uit het veld te laten slaan, want als ik dat zou laten gebeuren, zou ik waarschijnlijk nooit meer maatschappelijk actief zijn. In het algemeen, nog los van de partij die nu aan de macht is en de protesten daartegen, merk ik dat we als activisten, burgers en politici heel veel te leren hebben. Over organiseren, samenwerken en het respecteren van de rechten en overtuigingen van andere groepen. De haat en minachting komt van bijna alle kanten en dat is het moeilijkst aan de huidige situatie. We lijken daar nauwelijks overheen te kunnen stappen en dat doet me soms twijfelen of we wel verandering gaan kunnen bewerkstelligen.”
Kan ik iets doen voor vrouwen in Polen?
“Als je geld kunt missen kun je Poolse ngo’s daarmee steunen, een klein bedrag in euro’s is veel meer waard in onze valuta. Deze organisaties doen belangrijk werk: PONTON (seksuele voorlichting), Autonomia (allerlei soorten trainingen en voorlichtingen rond vrouwenrechten), Feminoteka (een breed project rond vrouwenrechten), FemFund (een grassroots fonds dat feministische projecten steunt), Milosc Nie Wyklucza (gelijke rechten en LGBTQA+ rechten), maar er zijn er nog veel meer.
Wat nog belangrijker is, is om gewoon hierover praten. We hebben internationale aandacht nodig. Ik wil dat mensen buiten Polen weten dat we geen achterlijk ultra-religieus land zijn, maar dat er elke dag talloze mensen tegen dit systeem vechten.”
Schrijf je reactie