Orthorexia komt van het Griekse woord ‘orthos’ of juist. Letterlijk vertaald is orthorexia een ‘juiste eetlust’. Maar wat is daar nu mis mee? “Als een persoon met orthorexia een voedingsmiddel ongezond vindt, dan verdwijnt dit meteen uit het dieet.” Vaak lijdt een persoon met orthorexia aan meerdere eetstoornissen. Dit was het geval bij Gudrun Hespel. Illustraties: Kato Trappers.
Orthorexia staat niet in de DSM-5: de meest recente lijst van de American Psychiatric Association waarin alle geestelijke aandoeningen per categorie uitgelegd staan. Hét handboek voor psychologen en psychiaters wereldwijd. Onder de categorie eetstoornissen staan onder andere: anorexia nervosa, bulimia nervosa, binge eating disorder en eetstoornis NAO (Niet Anders Omschreven). Orthorexia nervosa – de volledige wetenschappelijke term – hoort onder die laatste categorie, maar is nog geen officiële diagnose.
“De focus ligt op gezond of juist eten en niet op het gewicht.”
Volgens Els Verheyen, klinisch psychologe en voorzitster van ANBN, de vereniging Anorexia Nervosa – Boulimia Nervosa, moet orthorexia niet per se een aparte categorie krijgen. “We zien dat veel mensen met orthorexia na verloop van tijd anorexia ontwikkelen. Omgekeerd bestaat ook, maar dit komt minder vaak voor. Zoals bij elke eetstoornis heb je een verstoord eetpatroon en een obsessie met voeding of gewicht.” De symptomen van een eetstoornis NAO behoren niet tot één specifieke eetstoornis, maar zijn meestal een combinatie of nieuwe samenstelling van meerdere eetstoornissen. “Je gaat bij orthorexia net zoals bij anorexia minder eten en sterk vermageren, maar de focus ligt op ‘gezond’ of ‘juist’ eten en niet op het gewicht zelf.”
De orthorexia test
Dr. Steven Bratman heeft de naam orthorexia in 1996 bedacht. “Hij zag dat de reden waarom mensen met orthorexia geobsedeerd zijn met gezonde voeding niet is omdat ze willen vermageren. Ze zijn erg met dat ‘gezonde’ aspect bezig. Als je niet weet dat orthorexia bestaat, dan is het moeilijk voor jezelf en je omgeving om te beseffen wanneer je voedingspatroon een obsessie is. Daarom stelde Bratman een vragenlijst op. De Bratman Test voor Orthorexia”, verklaart Verheyen.
“Gezond eten is niet altijd een obsessie.”
Het kan dat je jezelf in sommige onderdelen van de Bratman checklist herkent en geen orthorexia hebt. Niet meteen panikeren, dus. Tegenwoordig heb je best wat individuen die met gezonde voeding bezig zijn, zonder dat het een obsessie hoeft te zijn. Verheyen legt het verschil tussen een eetstoornis en normaal eetpatroon uit. “Wanneer voeding je leven begint te bepalen en je geen sociale contacten meer aangaat of je bepaalde gelegenheden gaat vermijden, wordt het problematisch.”
Healthy cultuur
Te weinig voedingsstoffen binnenkrijgen, ondervoed geraken tot soms overlijden, zijn de gevolgen van elke eetstoornis. Maar de omgeving lijdt er ook onder. “Iets typerend voor mensen met orthorexia is dat ze goed kunnen beargumenteren waarom zij een bepaalde voedingskeuze maken. En voor de omgeving is het niet vanzelfsprekend om hier tegenin te gaan. Familie en vrienden worden soms zelfs overtuigd om mee te doen. Typische argumenten zijn: van brood word je dik of suikers zijn slecht. Je hoort deze uitspraken in de media of tijdens gesprekken op het werk. Zo wordt ongezond eetgedrag bevestigd door de omgeving én de maatschappij.”
“Het is iets anders dan de eetstoornissen die we al langer kennen.”
Orthorexia is volgens Verheyen een nieuw verschijnsel deels door de ‘healthy’ cultuur op sociale media. “Het is iets anders dan de eetstoornissen die we al langer kennen. Je hebt nu meer kans om orthorexia te ontwikkelen doordat je de keuzes om alleen gezond en raw food te eten voorgeschoteld krijgt. Twintig jaar geleden was orthorexia niet bekend en waren mensen niet op zo’n obsessieve manier met voeding bezig. Zeker als je Instagram bekijkt, zie je een overload aan jonge mensen – vooral vrouwen – die enkel slaatjes en havermout eten. Stel dat je gevoelig bent voor oordelen van anderen en weinig zelfvertrouwen hebt, dan zou orthorexia een eetstoornis kunnen zijn waar je zonder het te weten inrolt.”
Emoties en eten
Niettemin ontstaat een eetstoornis altijd door een combinatie van verschillende factoren. “Je hebt een stukje aanleg. Daarnaast zijn mensen met een eetstoornis kwetsbaarder voor psychische moeilijkheden in het algemeen. Het heeft ook met persoonlijkheidsfactoren te maken, zoals perfectionisme, niet kunnen omgaan met emoties, angst en onzekerheid. Voor vijftig procent weten we dat traumatische ervaringen ook meespelen.
“Het eetpatroon stapsgewijs uitbreiden is iets voor de diëtist.”
De derde component zijn de sociale factoren, bijvoorbeeld de gezinscultuur waarin je opgroeit. Leef je in een gezin waar iedereen met diëten bezig is? Of waar niet over emoties wordt gesproken en meningen over het uiterlijk ongefilterd zijn? Al deze elementen samen maken dat iemand een eetstoornis ontwikkelt of niet.”
Je hebt dus de onderliggende angsten en emotionele problematiek, maar vergeet het verstoorde eetgedrag niet. “Als psychologe werk ik vooral met de onderliggende emotionele aspecten zoals trauma, zelfbeeld, noem maar op. Het eetpatroon stapsgewijs uitbreiden is eerder iets voor de diëtist. Die kan uitleggen waarom je bepaalde voedingsmiddelen nodig hebt en verklaren waarom vitaminen en andere stoffen belangrijk zijn voor je lichaam.”
De alarmbel
Als mensen op een dwangmatige manier met eten omgaan en niet van hun principes willen afwijken, moet er volgens Verheyen een alarmbel gaan rinkelen. “Mensen met orthorexia gaan bepaalde producten niet meer eten zonder enige duidelijke verklaring. Op zich mag je alles met mate eten, tenzij je een voedselintolerantie of diabetes hebt.
“Eten mag niet je hele dag bezetten.”
Verjaardags- of trouwfeesten skippen omdat je schrik hebt om van eigen opgelegde voedingspatroon af te wijken, is een mogelijk teken van orthorexia. En als je een hele dag nadenkt over wat je straks gaat eten, hoe je dat gaat klaarmaken en hoeveel calorieën je zal innemen vertoon je ook obsessief gedrag. Eten is eten. Dat mag niet je hele dag bezetten.”
Schrijf je reactie