Waar komt al dat plastic vandaan? In de maand Mei Plasticvrij gaan we op zoek naar antwoorden. In deze derde reportage gaan we over tot actie. Hoe help je als consument mee aan een wereld zonder overtollig plastic? In vijf stappen leer je hoe je supermarkten aanzet om minder plastic verpakkingen te gebruiken. “Zero waste heeft niet meer het geitenwollensokkenimago van vijf jaar geleden. Nu is het aan ons om aan die kar te blijven trekken.” Tekst: Sarah Vandoorne. Foto’s: Sarah Van Looy. In samenwerking met BRITA.
Supermarkten, you love them or you hate them. We hebben het zo druk dat een snelle stop bij de supermarkt net iets beter uitkomt dan een gerichte uitstap naar een bio- of afvalvrije winkel. Zelf mag ik nog van geluk spreken: op zondag is het boerenmarkt in de buurt. Maar vaak hebben we op zaterdag al een lege frigo en doen we dan snel-snel boodschappen. Meestal hebben we meer nodig dan enkel voedingswaren en dan is een enkele stop, bij de supermarkt dus, de makkelijkste oplossing.
En daar zijn we als consumenten vooral naar op zoek: ons gemak. We worden graag op onze wenken bediend, dus vergeven we supermarkten die verpakking meer of minder. Nu plastic zakjes een paar eurocent kosten, hebben we tenminste altijd een herbruikbare tas bij. We zijn verwend, maar goed bezig. Toch?
Fiasco op de versafdeling
Twee jaar geleden kwam ik op een best gênante manier te weten hoe verwend ik juist ben. Samen met mijn Duitse huisgenote ging ik inkopen doen voor een feestje dat we samen organiseerden. Een Indisch eetfestijn, met dahl, curry en ander lekkers. Voor de garnering wou ik granaatappelpitjes voorzien. Alleen had ik een probleem: ik had geen idee hoe die vrucht eruitzag. Ik at het af en toe bij de Indiër of Libanees en wist enkel hoe de pitjes eruitzagen. Ooit had ik een plastic verpakking met zulke pitjes zien liggen in een express- of proxy-supermarkt. Daar was ik dus naar op zoek, in het grote broertje van die superette. Uiteraard – of zeg maar: gelukkig – vond ik niet wat ik dacht dat ik zocht.
Het zal je niet verbazen dat ik die dag heel hard uitgelachen ben. Mijn huisgenote wees de granaatappels aan en begreep niet dat zoiets apart verpakt zou worden. Dat had ze in Duitsland nooit gezien. Het incident – zeg maar fiasco – deed me nadenken. Waarom is er zoveel plastic te vinden op de versafdeling? En waarom hebben we bij wijze van spreken een halve vuilzak aan plastic afval mee telkens we inkopen doen in een supermarkt?
“Een verpakking heeft drie doelstellingen”, legt professor Karine Van Doorsselaer, ecodesign expert aan de Universiteit Antwerpen, ons uit. “Ten eerste vertelt het de consument wat er juist in zit. Ten tweede is het een marketingstrategie. Marketeers gaan plastic wikkels of andere tierlantijntjes bevestigen rond hun producten in de hoop ze beter te verkopen. Ten derde is het bedoeld om de inhoud van een product beter te bewaren. Dat is de belangrijkste functie van een verpakking: tot 95 procent van de milieu-impact zit in de inhoud die de verpakking moet beschermen.”
Overkill
Volgens professor Van Doorsselaer moeten ontwerpers op zoek naar de perfecte verpakking van een product. “De uitdaging is om de juiste hoeveelheid verpakking te vinden. Als er te weinig is, dan gaat er een deel van het product misschien verloren. Als er te veel is, is het overkill. De beste verpakking blijft de verpakking die niet bestaat. Denk bij het winkelen dus na of je eerder een grote of een kleine verpakking nodig hebt.”
“Multinational Nestlé produceerde vorig jaar 1,7 miljard kilo plastic verpakkingen.”
Voeding dat anders zou rotten, is beter af in een plasticfolie. Het is vooral de hoeveelheid folie die zorgbarend is. Overkill is een understatement. Multinational Nestlé produceerde vorig jaar 1,7 miljard kilo plastic verpakkingen. Dat is nog eens 13 procent meer dan het jaar ervoor, rekende Greenpeace uit. Bovendien lijkt het volkomen absurd om granaatappelpitjes in plastic te wikkelen, terwijl de vrucht zelf een ideale verpakking vormt.
Dringend tijd om op een andere manier te kijken naar hoe we vuilniszak na vuilniszak volproppen met plastic verpakkingen. In vijf stappen kan ook jij op kleine of grote schaal plasticterreur zaaien. De strijd om duurzame verpakkingen is geopend!
STAP 1: Klant is koning op sociale media
Mijn fiasco op de versafdeling van de supermarkt doet me denken aan een passage uit Hoe je stopt met plastic, een boek van de Britse Greenpeace-activist Will McCallum. Die beschrijft hoe Marks & Spencer zich een Twitterstorm op de hals haalde toen ze bloemkoolsteaks aanboden. Milieubewuste veggies lieten zich niet bedotten: die steaks waren niets meer dan twee plakken in plastic verpakte bloemkool. Onder hoongelach van tweetende consumenten haalde het warenhuis met schaamrood op de wangen het product uit de rekken.
McCallum benadrukt dat klant koning is en wij als consumenten dus heel wat macht hebben. Het bloemkoolfiasco is daar slechts een voorbeeld van. “Maak foto’s van de ergste gevallen, zet die op sociale media en tag de supermarkt in kwestie”, schrijft hij.
Een goed idee volgens Ineke Van Nieuwenhove, medeoprichtster van Mei Plasticvrij. “Ook Albert Heijn kreeg er de laatste jaren van langs toen het paprika’s en wortels individueel verpakte. Zo’n posts gaan meteen viraal. Het toont aan dat jij, hun klant, er niet meer van moeten weten. Wees er maar zeker van dat supermarkten daar van wakker liggen.”
Dat beaamt professor Van Doorsselaer. “In retail draait alles om geld. Winkelbediendes mogen zo weinig mogelijk tijd verliezen om pakken in de rekken te zetten. Als plastic folie meerdere producten samenhoudt, kunnen ze die sneller sorteren. Het heeft ook met marketing te maken: door producten te bundelen hopen retailers dat we meer gaan kopen. Als klant, die er uiteindelijk voor betaalt, kunnen we ons gezond verstand gebruiken. We hebben meer macht dan we denken. Iedereen kan druk uitoefenen.”
STAP 2: Kruip in je pen
McCallum stelt daarom voor om bedrijven meteen aan te spreken. “Als je online shopt, schrijf dan in de commentaarsectie van je bestelling dat je je aankopen niet in een plastic zak geleverd wil krijgen. Wellicht zullen supermarkten je wens negeren, maar hoe meer mensen dit verzoek doen, hoe waarschijnlijker het wordt dat ze dit als optie gaan aanbieden.” Van Nieuwenhove volgt dat. “Wat je ook kan doen, is mails of brieven sturen naar de supermarkten. Je bent heus niet de enige die hen aanschrijft en hoe meer klanten hun stem verheffen, hoe meer een supermarkt zich geneigd voelt om daarop te reageren.”
Dat doet Rikolto – het vroegere Vredeseilanden – met hun campagne Ik ben meer dan mijn kassaticket, die je misschien vorig jaar al zag op de site van Maison Slash. “Veel consumenten hechten belang aan duurzaamheid, maar hebben door een drukke job en gezinsleven niet altijd tijd om alles uit te zoeken”, zegt communicatiemedewerker Jelle Goossens. “Op een kassaticket kunnen supermarkten dus niet altijd aflezen dat ook jij problemen hebt met milieuvervuiling. Daarom bezorgen wij vragen van consumenten aan alle supermarkten.”
Zo lees ik op hun website een brief van Elke uit Londerzeel, mama van twee. “Vaak zit mijn kar vol spullen die ik helemaal niet wil hebben en nee, dat ligt niet enkel aan mijn kinderen. De grote verantwoordelijke zijn al die overtollige verpakkingen.” Ze geeft het voorbeeld van kerstomaatjes in drie kleuren. “Aan de kassa zei de man met de scanner dat ik de volgende keer beter drie aparte zakjes maakte. Drie?!”
“Het is interessant dat de supermarkten elk met een andere strategie geantwoord hebben op die brief”, klinkt Goossens hoopvol. “En zie: intussen zijn Delhaize, Colruyt en Carrefour naar buiten gekomen met nieuwe initiatieven.”
STAP 3: Return to sender
McCallum gaat nog een stap verder. Hij stelt voor om plastic folies terug te sturen naar de producent. Die tactiek doet een belletje rinkelen bij Van Nieuwenhove. Recycling Netwerk Benelux, één van de organisaties waar Mei Plasticvrij mee uitwisselt, roept sinds vorig jaar op om zwerfvuil zoals blikjes cola op te rapen en te verzenden naar de multinationals. “Die actie had in Nederland, waar ze gratis postbussen hebben, veel succes.” Ook de post in het Verenigd Koninkrijk moest eraan geloven. “Wist je dat er ook in chipszakjes plastic zit? Misnoegde Britten hebben die massaal teruggestuurd naar moederbedrijf Walkers, deel van de mulitinational Pepsico. Uiteindelijk heeft de post gesmeekt om daarmee te stoppen. En paste Walkers hun beleid aan.”
Ook plastics attacks vonden vorig jaar – en ook dit jaar – plaats over de hele wereld. Daarbij laten consumenten overtollige verpakkingen achter aan de kassa van de supermarkt. “Een goede – én wettelijke – manier om bewustwording te creëren”, zegt Van Nieuwenhove. “Met resultaat: dit jaar zijn meer mensen zich bewust van de plasticproblematiek.”
De oprichters van Mei Plasticvrij: Vanessa Debruyne (links) en Ineke Van Nieuwenhove (rechts). Foto: Koen Keppens.
STAP 4: Blijf aan die (winkel)kar trekken
Toch toont Van Nieuwenhove vooral bewondering voor supermarkten die al een deel van hun verpakkingen inperken. “Dat is geen greenwashing. Logistiek is het geen lachertje om bio-groenten onverpakt naast gewone groenten te leggen, want je moet zeker zijn dat die niet in contact komen met elkaar.”
Ook Goossens wil supermarkten daarin ondersteunen. Op het einde van het jaar reikt Rikolto een award uit aan de supermarkt met het meest beloftevolle duurzaamheidsinitiatief. “De bedoeling is dat supermarkten elkaar op een andere manier beconcurreren. Eens geen concurrentie op vlak van prijs of aanbod, maar op vlak van duurzaamheid.”
“Maatschappelijk debat is nodig om een thema te laten leven in de board rooms van bedrijven.”
De oplossing moet volgens Goossens van de bedrijven zelf komen. “Er zijn geen pasklare antwoorden. Om oplossingen te vinden, moet de volledige voedselketen innoveren. En daarom moeten we samenwerken met producenten op elk niveau in die keten.”
Toch zijn het de consumenten die om oplossingen moeten blijven vragen. “Maar als de maatschappij dat thema niet op de agenda blijft zetten, kan het verwateren. Maatschappelijk debat is nodig om een thema te laten leven in de board rooms van bedrijven. Daar worden de budgetten bepaald. De vraag begint dus bij de burger, bij consumenten die zelf niet perfect zijn, maar zich wel zorgen maken en vragen stellen. Dan komt er een punt waarop je als bedrijf je niet meer kan verantwoorden dat je geen initiatieven neemt.” Dat beaamt Van Nieuwenhove. “Zero waste heeft gelukkig niet meer het geiten-wollen-sokken-imago van vijf jaar geleden. Nu is het aan ons om aan die kar te blijven trekken.”
STAP 5: Iedereen activist!
Campagne voeren is een kunst. In zijn boek wijdt McCallum er een heel hoofdstuk aan. Met Mei Plasticvrij bewijst Van Nieuwenhove dat campagnes die klein beginnen ook veel impact kunnen hebben. “Ook wij waren gewoon bezorgde burgers die een filmpje op Facebook zagen en daar niet van over konden”, vertelt ze over het prille begin van de campagne. “Met een paar vriendinnen begonnen we daarop te reageren en besloten we om een actie te doen. Alles veranderde toen Dagen Zonder Vlees stopte. Ik stelde voor om in dat gat te springen. Waarom klein blijven als je ook groot kan denken? Al had ik nooit durven dromen dat het zo groot zou worden.”
Niet iedereen kan de tijd of energie steken in een project als Mei Plasticvrij. “Campagne voeren kan ook in je eigen leefomgeving, op school of op het werk”, benadrukt Van Nieuwenhove. “Al is het maar om zelf kraantjeswater te beginnen drinken uit een herbruikbare fles. Je collega’s zullen dat opmerken en misschien hetzelfde beginnen te doen. Zo creëer je een rimpeleffect. Als jij bewuster bent van plastic vervuiling, zal ook je directe leefomgeving bewuster worden. Elke stap in de goede richting helpt.”
Schrijf je reactie