Moeder, waarom drinken wij water uit plastic?

“Drink kraanwater in plaats van flessenwater.” Dat is de eerste tip in het lijstje van Mei Plasticvrij-oprichters Ineke Van Nieuwenhove en Vanessa Debruyne. Ook Karel Van Acker, professor circulaire economie aan de KU Leuven, geeft het advies om single use plastics zoals flessen en bekertjes te mijden.

Toch blijven we water uit plastic drinken. Meer zelfs, flessenwater zit diepgebakken in onze eet- en drinkcultuur. Als Britse expat Sarah Ehrlich, die het gewend is om kraantjeswater bij haar eten te krijgen, in onze restaurants een glas van de tap vraagt, krijgt ze vaak het deksel op de neus. Daarom heeft ze de beweging Free Tap Water in Belgian Restaurants opgericht.

Zuiver succes

De cijfers liegen er niet om. Voor de ngo Ocean Conservancy verzamelen elk jaar meer dan een miljoen mensen afval op het strand. Gegarandeerd staan plastic flessen en flesdoppen– weliswaar samen – op een bedenkelijke eerste plaats. Wereldwijd gaan er per minuut een miljoen petflessen over de toonbank. In Vlaanderen alleen al gebruiken we er jaarlijks 1,5 miljard. Uit bijna de helft daarvan, maar liefst 47 procent, drinken we geen frisdrank of andere gezoete dranken, maar gewoon water.

“We zijn steeds bewuster dat veel water drinken gezond is en frisdranken dat helemaal niet zijn”, zegt dr. Marjolein Vanoppen, bio-ingenieur en waterexpert aan de UGent. “Ook grote bedrijven kwamen tot die vaststelling. Ze zetten meer in op gezonde dranken en prijzen flessenwater aan in marketingcampagnes. Die geven ons het gevoel dat gebotteld water van de bron zuiverder is. Dat verklaart het succes.”

“Om een liter flessenwater te bottelen, is drie liter water nodig.”

Tussen bronwater en leidingwater zit volgens dr. Vanoppen nochtans geen kwaliteitsverschil. “Het is minstens evenwaardig. Net als flessenwater moet kraantjeswater aan strenge eisen voldoen. Aan het einde van het zuiveringsproces wordt een klein beetje chloor toegevoegd. Dat zorgt ervoor dat er geen bacteriën aan kunnen tot het water uit je kraan stroomt. Ook zit er calcium, magnesium en ijzer in kraantjeswater. Dat kan zeker geen kwaad voor je lichaam.”

Toch zijn er een paar dingen waar je op moet letten. “Als je in een oud huis woont met loden leidingen, laat je de kraan beter even openstaan vooraleer je er een glas onder steekt.” Ook wordt aangeraden om kraantjeswater niet te gebruiken bij risicogroepen, zoals zwangere vrouwen en jonge kinderen. “Dat heeft te maken met het nitraatgehalte van het water. Nitraat kan zich omzetten in nitriet en dat is potentieel gevaarlijk voor baby’s. Of het nitraatgehalte van het kraantjeswater in jouw stad of gemeente (te) hoog is, kan je opzoeken via je waterleverancier.”

Marjolein Vanoppen ziet vooral de voordelen van kraantjeswater. “Het is al snel honderd keer goedkoper dan flessenwater. En vooral: het is veel duurzamer. Plastic flessen stoten 500 keer meer CO₂ uit dan kraantjeswater. Om een liter flessenwater te bottelen, is drie liter water nodig. Best veel als je maar een liter overhoudt.”

Plastic fles vol klein plastic

Met die cijfers gaan we te rade bij professor Karine Van Doorsselaer. Zij is ecodesign expert aan de Universiteit Antwerpen en kan ons uitleggen of een verpakking al dan niet duurzaam is. Het antwoord blijkt eenvoudig: “De beste verpakking is de verpakking die niet bestaat.” Ze juicht toe dat haar studenten steeds meer met herbruikbare flessen naar de les komen. “Simpel, toch? Je hebt overal kraantjes en je tapt gewoon bij.”

Plastic verpakkingen zoals petflessen zijn volgens de professor niet altijd even veilig. “Petflessen bestaan uit lange moleculen van kunststof. Zie het als een soort van spaghettislingers. Bij de productie van de kunststof zijn niet alle slingers even lang. Er zijn ook veel kleine ketens aanwezig en stoffen die nodig zijn voor de productie van het plastic. Die kleine moleculen kunnen migreren van de fles naar het verpakte product, in dit geval water. Als de zon erop schijnt, gaan de moleculen sneller migreren van de fles naar het water. Bewaar je fles in de zomer dus zeker niet op plaatsen waar de zon aan kan.”

“Uit studies blijkt dat er microplastics zitten in flessenwater, zowel in glazen als plastic flessen.”

“Dat is de reden waarom er soms op flessen een houdbaarheidsdatum staat”, vult dr. Vanoppen aan. “Het is niet het water dat slecht kan worden, maar de fles. Pas als je de fles een eerste keer opendraait, kunnen er bacteriën aan je water. Daarom is het beter om een flesje water snel op te drinken.” In stilstaand water krijgen bacteriën vrij spel. “Vergelijk het met een rivier of een vijver. In een rivier zie je bijna nooit iets groeien aan de oppervlakte, maar in een vijver, in stilstaand water dus, zie je wel soms algengroei. Hetzelfde geldt voor een glas, een kan of een geopende fles water. Als je die een paar dagen laat staan, dan kunnen daar bacteriën in komen. Ook dat is niet ideaal voor je lichaam.”

Niet enkel kunnen kleine stukjes plastic migreren van de fles in het water. Ze komen ook met een simpele draai aan de dop in ons water terecht. “Uit studies blijkt dat er microplastics zitten in flessenwater, zowel in glazen als plastic flessen”, zegt professor Van Doorsselaer. “Die komen vooral vrij bij het op- en afdraaien van de dop, die gemaakt is van een ander soort kunststof dan de flessen.” Over microplastics legde professor Colin Janssen, eco-toxicoloog aan de UGent, eerder al uit dat ze overal in de natuur zitten, van in je kleren tot op je bord en in de lucht. Die verspreiden zich onder andere door middel van een simpele wasbeurt. “Per wasmachine die je draait, komen er tot 700.000 microvezels vrij.”

Zitten er dan ook microplastics in ons kraantjeswater, vraag ik me dan af? “Een onderzoek uit de VS beweert van wel”, zegt dr. Vanoppen. “Maar de manier waarop die studie uitgevoerd is, is niet helemaal betrouwbaar. Het is niet duidelijk of de microplastics in de stalen die de onderzoekers bekeken hebben effectief afkomstig zijn van de leidingen. Het zou kunnen dat er contaminatie was bij de stalen. Nu voeren we aan de UGent verder onderzoek om de Amerikaanse studie te bevestigen of juist te ontkrachten.”

Van PMD naar polyester

Eén lichtpuntje: gebruikte petflessen deponeren we in de PMD-zak. Dat wil zeggen dat de flessen gerecycleerd kunnen worden, in tegenstelling tot andere plastic verpakkingen die bij het restafval en uiteindelijk in de verbrandingsoven verdwijnen. “Dagelijks worden miljoenen flessen afgedankt”, zegt professor Van Doorsselaer. “Die zijn economisch interessant om te recycleren, want het zijn zuivere kunststoffen. Wegwerpplastics zoals botervlootjes of charcuterieschaaltjes zijn dat niet: ze bestaan uit verschillende kunststoffen. Dat maakt recyclage onmogelijk.”

“Een fles recycleren tot een nieuwe fles, bottle to bottle, komt nog niet vaak voor.”

Helaas wil dat niet zeggen dat gebruikte plastic flessen zomaar opnieuw in de winkelrekken terechtkomen. “Een fles recycleren tot een nieuwe fles, bottle to bottle, komt nog niet vaak voor”, weet de prof. De oorzaak zit opnieuw bij die spaghettislingers, de plastic moleculen. “Bij het recyclageproces smelten die moleculen en zullen ze stukje bij beetje degraderen. Zo vormen zich nog kleinere stukjes. Die geven meer risico op migratie als je er een nieuwe fles van maakt. Een chemisch proces dat die kleine stukjes tegenhoudt, om zo petflessen te maken van dezelfde kwaliteit, is nu pas aan het opkomen. Het zal nog een tijd duren voor we die kringloop volledig kunnen sluiten van fles naar fles.”

Aangezien we vaak geen nieuwe flessen van de petflessen in onze PMD maken, spreken we eigenlijk niet van recycling, maar van downcycling. Dat bespreekt de Britse journalist Lucy Siegle in Turning The Tide On Plastic. Dat betekent dat de petflessen naar minderwaardige toepassingen gaan. “Ze komen terecht in andere productstromen”, zegt professor Van Doorsselaer daarover. “Een groot deel van de petflessen zal terechtkomen in fleece en polyester kledij. Ze worden verwerkt tot vezels waar textiel van gemaakt wordt.”

Polyester en fleece: dat doet een belletje rinkelen. Dat zijn de stoffen waarvoor eco-toxicoloog Colin Janssen waarschuwde dat ze microplastics afgeven bij elke wasbeurt. Van PMD naar klein plastic in onze zeeën. Als petflessen niet ten volle gerecycleerd kunnen worden, maar uiteindelijk in onze wastrommel verdwijnen, zijn we weer bij af. Toch maar de kraan opendraaien dan?

Wat als je kraantjeswater niet lust? Vier vuistregels om in je achterhoofd te houden.

• Kraantjeswater is een kwestie van smaak. Waterexpert Marjolein Vanoppen zegt dat kraantjeswater soms ‘harder’ smaakt. “Hardheid betekent dat er calcium en magnesium in combinatie met carbonaat in je water zit. Kalk maakt deel uit van die hardheid. Dat kan de smaak beïnvloeden, maar op zich is het niet ongezond. En aan elke smaak kan je gewend geraken.”
• De smaak van kraantjeswater kan je ‘ontharden’ met waterfilters. “Let wel op: mensen gaan soms filters niet tijdig vervangen of laten hun water lang in een kan staan met die filter erin”, waarschuwt dr. Vanoppen. Het is logisch dat je hygiënisch om moet gaan met een waterfilterkan, net zoals je dat met andere hulpmiddelen in de keuken doet.
• Toch een sterke voorkeur voor bronwater? “Kies dan voor glazen flessen in plaats van plastic flessen”, vindt professor Karine Van Doorsselaer. “Het voordeel met glas is dat het een inert materiaal is en dat de moleculen – de spaghettislingers waarvan sprake – niet kunnen migreren van de fles in het water. Dat maakt water in glazen flessen de gezondere keuze.” Glazen flessen zijn wel zwaarder dan plastic flessen. Toch zijn ze volgens de prof duurzamer. “Glas kan blijven gerecycleerd worden, zonder kwaliteitsverlies. Dat is niet het geval voor petflessen.”
• Bronwater in glazen flessen, check. Maar voor welke bron kies je? “Als je per se bronwater wil, kies dan een merk uit België”, zegt professor Van Doorsselaer daarover. De wetgeving zegt namelijk dat bronwater moet gebotteld worden op de plek zelf. Transport van zware flessen kost veel energie. “Dan kies je beter voor water uit de Ardennen dan bronnen in de Zwitserse of Franse Alpen. Al zou het beter zijn, mocht de wetgeving daarin versoepelen en toelaten dat er een tanker naar de bron zou rijden, om het dan lokaal te bottelen.”

Lees ook: 11 cijfers die alles zeggen over plastic