Twee jaar geleden publiceerde ik een artikel over single zijn met kerst en de typische vragen die je tijdens familiefeesten over je status kunt verwachten. Zelden kreeg ik zoveel reacties op een artikel. Wat me opviel was dat een groot deel van de berichten kwam van mensen die de feestdagen niet enkel als single, maar letterlijk alleen doorbrachten, en dat velen zelfs uitkeken naar die paar dagen ‘alone time’.
Omdat ik geschreven had dat ik mijn eigen feestdagen, hoewel niet alleen, meestal in onconventioneel gezelschap doorbracht, gaf dat andere singles aanleiding om ook eens te vertellen wat zij deden met de feestdagen. Sommigen nodigden vrienden uit, anderen waren alleen thuis met hun favoriete series en lievelingseten, weer anderen bleven als enige doorwerken omdat het dan zo heerlijk rustig was op kantoor.
“Als de indruk wordt gewekt dat je ongewenst alleen bent, word je al snel als zielig gezien.”
Hoewel de mailers het vaak zelf geen ramp vonden om tijdens de meest sociale dagen van het jaar alleen te zijn, lieten ze weten het moeilijk te vinden om hun invulling van die dagen aan anderen uit te leggen. Als de indruk wordt gewekt dat je ongewenst alleen bent, word je al snel als zielig gezien. Kies je er bewust voor, dan ben je asociaal of egoïstisch. Een enkeling schreef dat hij op kantoor vertelde dat hij bij familie was, terwijl hij tegen zijn familie zei dat hij bij collega’s was. In werkelijkheid zat hij thuis en trok zich weinig aan van de datum op de kalender.
Nu vormen de lezersreacties in mijn mailbox uiteraard geen representatieve dwarsdoorsnede van de bevolking. Maar het zette me wel aan het denken over hoe we aankijken tegen tijd alleen doorbrengen, tijdens de feestdagen en alle andere dagen van het jaar.
Alleen zijn voor beginners
Alleen zijn lijkt het simpelste wat er bestaat. Je gaat in je eentje in je huis zitten, doet de deur dicht en je bent alleen. Maar ben je wel echt alleen als er fysiek niemand bij je is, maar je wel in de zetel gesprekken via Whatsapp zit te voeren? En ben je alleen als er muziek aanstaat, of als je je bovenburen kunt horen praten? Alleen zijn zonder de geluiden, notificaties en berichten van andere mensen te registeren is in onze samenleving bijna onmogelijk, net zoals ‘tijd voor mezelf’ bovenaan een overvolle to do-list plaatsen. En zelfs als we de optimale omstandigheden hebben om alleen te kunnen zijn, blijkt dat niet zo evident. Er bestaan zelfhulpboeken en Youtube-video’s over leren om alleen te zijn: het is niet alleen een toestand, maar ook een vaardigheid die je kunt oefenen.
Filmmaker Andrea Dorfman en dichter Tanya Davis maakten een minidocu over alleen zijn, die al meer dan 8 miljoen keer bekeken is.
Sommige mensen zeggen over zichzelf dat ze niet alleen kunnen zijn, anderen zoeken alone time juist bewust op om de eigen mogelijkheden en grenzen te testen. We zien alleen zijn namelijk als uitdaging. Alleen rond de wereld zeilen vinden we een extra bijzondere prestatie, niet alleen omdat je onder alle omstandigheden zelf je boot drijvende moet houden, maar ook omdat je als solo-zeiler wekenlang alleen moet kunnen zijn met jezelf en je eigen gedachten.
“Er wordt van ons verwacht dat we persoonlijk geluk nastreven – maar dat moeten we vreemd genoeg vooral niet alleen doen.”
Een van de boeken over alleen zijn, ‘How to be alone’ van Sara Maitland, legt uit dat onze samenleving dubbele signalen uitzendt over alleen zijn. Wie er bewust voor kiest om bepaalde activiteiten alleen uit te voeren, van naar de cinema, op vakantie tot uitgebreid op restaurant gaan, wordt al snel weggezet als sad, mad or bad, of moet zich verantwoorden. Tegelijkertijd is onze samenleving meer op het individu gericht dan ooit tevoren. “In de geschiedenis van de mensheid was er geen enkele tijd waarin er zoveel waarde werd gehecht aan autonomie, persoonlijke vrijheid en individualiteit als nu. Maar tegelijkertijd zijn we als autonome, vrije individuen doodsbang om alleen te zijn met onszelf. Er wordt van ons verwacht dat we ons ontwikkelen, naar onze gevoelens luisteren, authentiek zijn en persoonlijk geluk nastreven – maar dat moeten we vreemd genoeg vooral niet alleen doen.”
Buiten het feit dat niet iedereen kans heeft om te oefenen met alleen zijn in onze digitaal hyperverbonden, verstedelijkte samenleving, vinden we alleen zijn ook beangstigend omdat we het associëren met eenzaamheid. En eenzaamheid wordt, naast dat het gewoon een rotgevoel is, gezien als een van de grootste problemen van onze tijd.
Een pil tegen eenzaamheid
Recente cijfers wijzen uit dat 1 op 4 Vlamingen zich vaak eenzaam voelt en dat dit aantal stijgt. Daarbij gaat het niet alleen om ouderen die vereenzamen omdat hun op leeftijd geraakte sociale netwerk slinkt, maar ook om jongeren. Dat lijkt in tegenspraak te zijn met de eerdergenoemde hyperverbonden samenleving vol digitale mogelijkheden om met anderen in contact te staan. Maar meer Facebookvrienden of whatsappberichten zorgen niet per se voor minder eenzaamheid: hoeveel vrienden je op Facebook hebt, zegt weinig over het aantal mensen bij wie je daadwerkelijk terecht kunt. Nederlands onderzoek wijst uit dat juist deze vorm van eenzaamheid, die emotionele eenzaamheid wordt genoemd, toeneemt.
“Alleen zijn staat niet gelijk aan eenzaamheid, en samenzijn is niet altijd de oplossing voor gevoelens van eenzaamheid.”
De laatste tijd is er steeds meer aandacht voor eenzaamheid, sommige onderzoekers waarschuwen zelfs voor een eenzaamheidsepidemie. Onderzoek linkt eenzaamheid bovendien aan verschillende medische problemen: eenzame mensen worden sneller immobiel, krijgen vaker allerlei gezondheidsklachten en zouden eerder doodgaan. We proberen eenzaamheid logischerwijs te vermijden, als individuen, maar ook overheden, zorgverzekeraars en wetenschappers zoeken naar oplossingen voor eenzaamheid. Amerikaanse neurowetenschappers hebben eenzaamheid in verband gebracht met geringe activiteit in een bepaald hersengebied (de dorsale raphe nucleus) en onderzoeken zelfs of het mogelijk is om medicatie tegen eenzaamheid te ontwikkelen. Dat lees je goed: een pil tegen eenzaamheid.
In al die – terechte – aandacht voor eenzaamheid, scheren we eenzaamheid vaak zonder meer over een kam met alleen zijn. Het maakt dat we mensen die alleen zijn, zeker op ‘sociale’ momenten zoals feestdagen, al snel zielig vinden. Of dat we zelf bang zijn om op zulke momenten alleen te zijn. Toch staat alleen zijn niet gelijk aan eenzaamheid, en is samen zijn met anderen niet altijd de oplossing voor gevoelens van eenzaamheid.
Het verschil tussen alleen zijn en eenzaam zijn
Allereerst is het helaas perfect mogelijk om je eenzaam te voelen in gezelschap. Als je samen bent met mensen om wie je geeft, maar niemand je lijkt te begrijpen. Als je in een café vol mensen zit die allemaal ijverig met hun smartphone bezig zijn. Soms, zo is mijn ervaring, is je eenzaam voelen in samenzijn met anderen pijnlijker dan je eenzaam voelen wanneer je ook daadwerkelijk alleen bent. En dan zijn er nog mensen die zich eenzaam voelen omdat ze een specifiek iemand missen. Daar kan soms geen woonkamer vol ander gezelschap tegenop.
“Anderzijds betekent alleen zijn niet per se dat je je ook eenzaam voelt.Voor mij is dat schrijven.”
Anderzijds betekent alleen zijn niet per se dat je je ook eenzaam voelt. Bepaalde activiteiten, van vogels spotten tot mediteren, doe je best alleen voor een optimaal resultaat. Voor mij is dat schrijven: om goed te kunnen schrijven heb ik afzondering van mensen en smartphones nodig. Toch voel ik me nooit eenzaam als ik schrijf, zelfs als ik dagenlang niemand gesproken heb. Ik kan helemaal opgaan in het creatieve proces en mijn eigen gedachten en haal daar minstens zoveel voldoening uit als een gezellige avond met mijn beste vrienden.
Historisch gezien zijn er altijd mensen geweest die zich bewust afzonderden: van monniken tot wie op stille retraite gaat, tot kunstenaars tot solo-bergbeklimmers. Ook zij zullen zich ongetwijfeld weleens eenzaam voelen, maar blijkbaar halen zij iets uit hun solo-toestand dat ze in gezelschap niet kunnen bereiken, wat maakt dat ze het blijven doen.
Waarom bewust tijd alleen doorbrengen positief kan zijn
Regelmatig tijd alleen doorbrengen is dus niet per definitie negatief, maar kan je helpen om je bewuster te worden van je eigen gedachtes en van de natuur om je heen, geeft je ruimte om nieuwe ideeën te laten ontstaan en meer vrijheid om ze uit te proberen. Het kan zelfs soelaas bieden tegen prestatiedruk en andere uitwassen van een maatschappij die draait op constante snelheid en bereikbaarheid.
“Tijd alleen doorbrengen kan je helpen om betere relaties aan te gaan.”
Sara Maitland, die ‘How te be alone’ schreef en als ervaringsdeskundige al jaren in een van de dunst bevolkte gebieden van Europa woont, meent zelfs dat tijd alleen doorbrengen ons kan helpen om gezondere relaties op te bouwen. “Als je jezelf goed kent en interacties aangaat met anderen omdat je dat graag wil, en niet zozeer uit angst dat er niemand in je leven is om getuige te zijn van jouw bestaan, dan ben je vrij. Tijd alleen doorbrengen kan je helpen om betere relaties aan te gaan, omdat je ervoor kiest die relaties aan te gaan vanuit vrijheid.” Met andere woorden: in tegenstelling tot wat we denken kan regelmatig alleen zijn in sommige gevallen juist bijdragen aan minder eenzaamheid.
Als je dat weet, is het niet zo vreemd om te bedenken dat sommigen de komende weken liever thuisblijven en tijd met zichzelf doorbrengen, terwijl anderen zich in het feestgedrang storten. Sterker, dit jaar heb ik zelf besloten het eens uit te proberen. Ik ben wel toe aan wat rust, en welk moment is daarvoor beter geschikt dan de feestdagen, wanneer er weinig werkmail binnenkomt en een beetje sneeuw er al voor kan zorgen dat het openbaar vervoer me aan huis kluistert? Deze kerst doe ik mezelf een grote dosis alone time en een dito stapel boeken cadeau.
Schrijf je reactie