De documentaire die iedereen dit jaar moet zien

Vaak bereiken documentaires maar een beperkt publiek en dat is spijtig. Gelukkig verschijnen er af en toe docu’s die wél een breed publiek vinden. Zo kon je in 2012 moeilijk naast Searching For Sugar Man en The Act of Killing kijken. De ene docu toont een intrigerende zoektocht naar een muzikant die door de tand des tijds werd opgepeuzeld, de andere portretteert de verzwegen geschiedenis van de Indonesische doodseskaders op verpletterende en kritische wijze. Dit jaar is Raoul Pecks I Am Not Your Negro de documentaire die iedereen moet zien.

Net als die twee andere docu’s koppelt Pecks film een sterke inhoud (de geschiedenis van de niet-blanke in Amerika) aan een overtuigende vertelmanier (de Afro-Afrikaanse schrijver James Baldwin die postuum een ongepubliceerd verhaal vertelt). Wie een biopic over James Baldwin hoopt te zien, komt dan ook bedrogen uit. Dat Baldwin in 1924 werd geboren, stierf aan maagkanker in 1987 en domineeszoon was, komt immers niet aan bod. Daarvoor ligt de nadruk teveel op zijn scherpe denken en de betoverende manier waarop hij dat kon overbrengen. Tijd om zijn gedachten te ordenen.

Amerika’s zwarte bladzijde

In I Am Not Your Negro gaat de Haïtiaanse cineast Raoul Peck op zoek naar James Baldwin om aan de hand van diens romans, essays en pakkende talkshowpassages de zwarte geschiedenis van Amerika te portretteren. “The story of the negro in America, is the story of America,” leest Samuel L. Jackson ergens voor uit Remember This House, Baldwins onvoltooide roman waarop de docu is gebaseerd. In dat boek wilde Baldwin een beeld van Amerika schetsen aan de hand van de verhalen van de vermoorde burgerrechtenactivisten Malcolm X, Martin Luther King Jr. en Medgar Evers, aangevuld met eigen ervaringen. “It’s not a pretty story,” verklapt Jackson.

Dat niet zo mooie verhaal vertelt Peck aan de hand van oude filmfragmenten, recentere nieuwsfragmenten en archiefmateriaal. Daarin zie en hoor je dat Baldwin als geen ander de vinger op de wonde kan leggen. Zo vraagt een talkshowhost hem of de toekomst voor de zwarte – hij gebruikt een ander woord – er niet rooskleurig uitziet. “Niet zolang mensen die peculiar language gebruiken,” stelt hij. Wat verder legt hij aan diezelfde man haarfijn de dubbele moraal uit van hoe er naar blanken en zwarten wordt gekeken. “Als een blanke naar de wapens grijpt en om vrijheid vraagt, is hij een held,” vertelt hij. “Als een zwarte hetzelfde doet, schilderen blanken hem af als een crimineel.”

Beeldvorming

Een belangrijk onderdeel van I Am Not Your Negro is vaststellen hoe Afro-Amerikanen worden geportretteerd. Vooral hoe het geweld tegen hen in films iets heroïsch krijgt, wordt door Baldwin én Peck aangeklaagd. Onlangs zei Peck hierover dat zijn film gaat “over de rol van images en hoe die ideologieën, structuren en perspectieven overbrengen.” Dat is niet toevallig, want naast schrijver was James Baldwin ook een scherp filmcriticus die de scheve verhoudingen van droomfabriek Hollywood blootlegde. De filmfragmenten die in de documentaire aan bod komen spreken dan ook voor zich.

Ook de gekozen nieuwsfragmenten zijn veelzeggend. Zo passeren Barack Obama, Trayvon Martin, de Rodney King-rellen, Black Lives Matter en Kendrick Lamar de revue. Op die manier laat Raoul Peck er geen twijfel over bestaan: deze film gaat niet over een ver verleden dat eindigt bij James Baldwins dood in 1987, maar over vandaag. “We zijn onze geschiedenis”, vertelt Baldwin aan het einde. “Als we iets anders beweren, dan zijn we criminelen.” Voor wie de boodschap dan nog niet doorheeft, vatten de verscheurende laatste twee minuten het probleem nog even haarscherp samen.

I Am Not Your Negro (Raoul Peck, 2016) is vanaf 10 mei in de cinema te zien. De film wordt verdeeld door Dalton Distribution.