Essay

De gêne achter de make-overshow

De gêne achter de make-overshow

‘Wat heeft die vrouw in godsnaam aan?’ Met plaatsvervangende schaamte kijken we naar hen, de deelnemers aan make-overshows als ‘Hotter than my daughter’ en ‘What not to wear’, die zich blijkbaar nergens voor lijken te generen. Toch is schaamte het ultieme ingrediënt in elke succesvolle ­make-overshow, legt mode-doctor Aurélie Van de Peer uit.

So this is me, what you see is what you get’, zingt presentator Gordon tijdens de intro van de tv-show ‘Hotter than my daughter’. Moeder Ans danst voorbij op de buis: even schuren tegen de bar van het café, even rokje omhoog boven de camera. Met haar zwarte blinkende laarzen, minirok, petje en tattoos vindt Ans dat zij helemaal zichzelf is. Maar ­presentator Gordon twijfelt aan Ans’ mening. Zuchtend laat Gordon de schouders hangen tijdens het refrein. Op de achtergrond duwt Ans haar borsten samen tot een duizelingwekkend decolleté. Toch laat de presentator zich niet ontmoedigen. Terwijl de kijker een flard opvangt van wie Ans zal worden, schalt hij lachend verder: ‘My change I will never regret’. Gordon hoopt immers dat Ans ‘this is who I longed to be, so this is me’, luidkeels zal meezingen aan het einde van de aflevering. Ans is immers niet werkelijk zichzelf, denkt Gordon. De échte Ans zit diep verscholen in deze vrouw. Ze moet het alleen nog inzien. Het introlied van ‘Hotter than my daughtergunt ons een blik achter de schermen van de make-overshow.

Make-overtelevisie werd het voorbije decennium waanzinnig populair: van de kledingverandering in ‘What not to Wear en ‘Zo Man Zo Vrouw tot de radicale plastische chirurgie in ‘The Swan’ en de verbouwingen in ‘Help, mijn man is een klusser’.

wens om te verdwijnen

Make-over-tv trok ook de aandacht van mediawetenschappers met boeken zoals ‘Makeover TV (Brenda Weber) en ‘Makeover ­Television: Realities Remodelled (Dana Heller). ­Onderzoekers zijn het eens dat het succes van deze programma’s gestoeld is op een centraal thema: schaamte. Waar schaamte vaak afwezig is bij de deelnemers aan make-overshows, voelt de directe omgeving deze emotie des te meer. De dochter van Ans uit ‘Hotter than my daughter wil alvast door de grond zakken wanneer zij met haar moeder over straat loopt.

voor

In ‘Hotter than my daughter’ wordt Ans aangespoord om van kledingstijl te veranderen.

De wens om te verdwijnen is nauw verbonden met schaamtegevoelens. Sinds Helen Lewis’ baanbrekende boek ‘Shame and Guilt in Neurosis begrijpen psychologen schaamte als een unieke emotie die verschilt van schuld. Waar mensen zich schuldig voelen over iets dat zij doen, dringt schaamte door tot de kern van een persoon, tot wat die persoon is. Sociale wetenschappers benadrukken dat schaamte een ‘publieke emotie’ is. Je hebt dus een omgeving nodig om je te kunnen schamen. Als kind leer je jezelf te bekijken door de ogen van een ­ander. Wanneer je begrijpt dat je niet voldoet aan de verwachtingen, komt schaamte op: ‘Help, mama kijkt niet naar mijn gestapelde blokken. Er is iets mis met mij’.

De blik die je op jezelf werpt, kan zo indringend zijn dat mensen geen publiek meer nodig hebben om zich te schamen.

Maar schaamte gaat verder. De blik die je op jezelf werpt, kan zo indringend zijn dat mensen geen publiek meer nodig hebben om zich te schamen. Wie ooit pardoes op de grond viel zonder dat iemand het zag maar toch het schaamrood op de wangen kreeg, weet dat schaamte geen omstaanders nodig heeft. Je zou voor minder door de grond willen zakken. Daarvoor  volstaat de gedachte dat iemand het gezien zou kunnen hebben.

Normaal worden

Veel deelnemers aan make-overprogramma’s schamen zich niet over hun uiterlijk of hun gedrag. What you see is what you get, luidt hun motto. Voor een geslaagde transformatie moet de deelnemer zichzelf zien door de ogen van de omgeving. Vaak gebeurt dit niet zonder slag of stoot. Jani klaagt in ‘Zo Man Zo Vrouw steen en been over de aanvankelijke onwil van de deelnemers om zich over te leveren aan zijn ­expertise. En ook Ans uit ‘Hotter than my daughter is niet happig op verandering. Zij vertelt de kijker dat ze vreest dat haar dochter ‘mij normaal wil maken. Als ik daar aan zou toegeven, dan is zij wel heel gelukkig, maar dan zou ik echt dood zijn.’ Toch geeft een tiental ­minuten later ook Ans zich gewonnen. Hoe slaagt de make-overshow hierin? Shaming does the trick.

Deelnemers worden blootgesteld aan het oordeel van de omgeving. In ‘Hotter than my daughtergeven omstaanders op straat hun ongezouten mening over de looks van de kandidaten. Ans krijgt het hard te verduren: ‘Ze is gevallen en nooit meer opgestaan.’ Als signaal dat Ans onderaan de maatschappelijke ladder bungelt, kan deze uitspraak tellen.

Spiegels als ATTRIBUUT

Spiegels zijn een ander favoriet attribuut in make-overshows. In ‘What not to Wear’ plaatsen stijlgoeroes Trinny en Susannah de deelnemers voor een ­360°-spiegel. De vrouwen kijken naar zichzelf terwijl zij snedige ­bemerkingen van het duo horen. In een aflevering waar ­glamoureuze vrouwen hun sullige zus kunnen inschrijven, zien we de 35-jarige Sarah. Volgens Trinny en Susannah is zij een veelvoorkomend geval van brains before beauty. Een hoofdzonde voor vrouwen. Sarah zegt dat zij zich perfect gelukkig voelt met haar uiterlijk. Als resultaat moet zij zichzelf bekijken in de spiegel. ‘Wij zien enkel een grootmoeder’, zeggen de goeroes, ‘het moet echt moeilijk zijn voor jou om gezien te worden met jouw zussen.’ Nu dringt de blik van de omgeving door tot ­Sarah. Ze ziet zichzelf door de ogen van het stijlduo en bekent met trillende stem: ‘Ik moet wel een fout zelfbeeld hebben. Ik zie er verschrikkelijk uit. Ik schaam me nu.’ Wanneer Sarah het magische woord van de make-overshow uitspreekt, gaan de deuren van de 360°-spiegel open. ‘Hier gaan wij verandering in ­brengen’, kirren Trinny en Susannah. De transformatie kan beginnen.

speigels

De transformatie in ‘What not te wear’ begint in de 360° spiegel.

Na het knip- en plakwerk volgt het spektakel van de onthulling in make-overprogramma’s. De deelnemers die geleerd hebben zich te bekijken door de ogen van de ander gebruiken deze kennis om uit te roepen dat ze ‘een heel nieuwe vrouw zijn’ of ‘eindelijk zichzelf zijn’. En wanneer het zaadje van de twijfel toch aanwezig is, herhalen de presentatoren de opzet van de ­make-overshow. ‘Je hebt afscheid genomen. Dit is de vrouw die jij jezelf niet hebt gegund’, knikt Gordon wanneer Ans zich in de spiegel bekijkt. In haar rode knielange jurk met witte blazer en ­bijpassende kralenketting is Ans volgens  de presentator ‘de verrassing van het seizoen’. Ans is natuurlijk enkel een spektakel omdat zij voorheen niet aan de verwachtingen van de buitenwereld voldeed. Want zeg zelf: een dame van vijftig in zo’n klassieke outfit is amper opmerkelijk te noemen in het straatbeeld.

Het blijft vreemd om vast te stellen, hoe Ans in pas écht zichzelf werd toen ze meer ging lijken op al die andere ‘stijlvolle’ dames van vijftig.

We kunnen als kijker heel wat leren van de spectaculaire onthulling van de transformatie, het hoogtepunt van elk make-overprogramma. Dit soort televisie visualiseert een paradoxaal denkbeeld. Sociologen weten al langer dat mensen in onze moderne samenleving hun authentieke zelf uitdrukken door eruit te zien zoals de andere mensen in deze categorie. Een vreemde bemerking is dit zeker. Want het blijft eigenaardig om vast te stellen, hoe Ans in ‘Hotter than my daughter’ pas écht zichzelf werd toen ze meer ging lijken op al die andere ‘stijlvolle’ dames van vijftig.

Spijt van transformatie

Maar deze paradox van de identiteit leert ons ook op een andere manier naar onszelf te kijken en naar onze reacties op mensen die werkelijk buiten de pas lopen. Want met de goedkeurende knik van Gordon kwam ook Ans’ vrees uit: ‘Als ik daaraan zou toegeven, dan is mijn dochter wel heel gelukkig, maar dan zou ik echt dood zijn.’ Ze werd uniek én helemaal normaal. Bij de start van ‘Hotter than my daughter zong Gordon dat Ans nooit spijt zou hebben van haar transformatie. Toch blijft het zaadje van de twijfel groeien terwijl de nieuwe ‘échte’ Ans zichzelf bekijkt in de spiegel. ‘Ik vind het eng, ben ík dit wel?’, vraagt zij zich af.

na

De nieuwe en verbeterde versie van Ans. ‘Ben ik dit wel?’, vraagt zij zich af.

Jezelf verliezen voelt als sterven en dat is eng. In de ­make-overshow leert Ans zich te schamen. Schaamte zette de transformatie in gang. Maar deze motor van haar aangekondigde dood sputtert. Ans’ twijfel aan haar ‘nieuwe ik’ toont dat de vlam van haar opstandige blik nog niet is gedoofd – en misschien is dat zo slecht nog niet.

Foto boven: Istock
thumbnailcover-LRDit essay komt uit onze derde bookzine dat Schaamte (en het ontbreken ervan) als hoofdthema heeft. Meer lezen? Koop het bookzine in onze webshop, in de Standaard Boekhandel of de betere krantenwinkels.

Schrijf je reactie

Colofon

Adres Redactie

Toko Space t.a.v. Charlie Magazine
Statiestraat 139
2600 Antwerpen