Minder mensen lezen in hun vrije tijd, en als ze dat al doen vinden ze het verdomd moeilijk om niet ondertussen te multitasken met hun smartphone. Terwijl boeken, in hun analoge traagheid, juist een time portal uit de ratrace kunnen bieden. Daarom: een warm pleidooi voor het boek.
Steeds minder mensen lezen in hun vrije tijd, en als ze lezen is die leestijd minder kwalitatief, concludeerde het Sociaal Cultureel Planbureau in een net verschenen rapport over het leesgedrag van Nederlanders. Als oorzaken noemt het rapport digitalisering en “de ervaren drukte in het dagelijks leven”.
In 2015 lazen Nederlanders gemiddeld 50 minuten per dag in boeken, kranten, tijdschriften en nieuwssites samen. Van die 50 minuten werden er slechts 18 gelezen zonder ondertussen iets anders te doen, zoals eten. En 20 minuten werden gecombineerd met andere media-activiteiten, denk aan Whatsappen of door Facebook scrollen. Het gevolg van onderbroken lezen is dat je minder goed onthoudt en begrijpt wat er in de tekst staat, en ook minder van het lezen geniet. Dat is doodzonde, want (fictie-)boeken lezen vormt juist een effectief tegengif tegen de bijwerkingen van digitalisering en de ervaren drukte in het dagelijks leven.
“Lezen is een waardevolle activiteit op zich, ook als je er geen Jobs of Zuckerberg van wordt.”
Geen zorgen, dit is niet zo’n artikel dat je gaat vertellen dat je boeken moet lezen omdat je daar slimmer, productiever, of een betere leider van wordt. Of welke vijf boeken het leven van Steve Jobs veranderden en die jou ook succesvol kunnen maken. Daar zijn er al genoeg van. Lezen is een waardevolle activiteit op zich, ook als je er geen Jobs of Zuckerberg van wordt, en wel om deze redenen:
1. Lezen geeft je een pauze van de ratrace
Lezen is voor mij een soort meditatie made easy. Als ik met mijn neus in de boeken zit houdt mijn innerlijke stem zich stil en heb ik even een break van mijn eigen leven, en in het beste geval ook van mijn smartphone. Want op de bus mijn telefoon pakken om “even” de notificaties te checken, houdt meestal in dat ik een paar dringende mails zie waar ik niet meteen op kan antwoorden, dat ik Facebookposts lees die me niet echt interesseren, en dat ik twintig minuten later nog steeds op mijn telefoon zit te kijken. Als ik uit de bus stap voel ik me opgejaagd door de mails, terwijl dat nergens voor nodig is. Eigenlijk had ik mijn telefoon beter in mijn zak gelaten.
“Je denkt dat jouw pijn en je hartzeer ongekend zijn in de geschiedenis van de wereld, maar dan lees je.”
Nee, dan het boek, dat me nog nooit stress gaf. Ook als je maar twintig minuten de tijd hebt, kun je prima een boek lezen. Daar is wel een beetje oefening voor nodig. Als ik in een nieuw boek begin, lees ik meteen een flink stuk zodat ik goed in het verhaal zit en er daarna sneller volledig in kan opgaan als ik maar kort tijd heb om te lezen. Door regelmatig twintig minuten te lezen lukt het me vaak om een boek per week te lezen, ook als ik het druk heb. Je hebt soms meer leestijd dan je denkt.
2. Fictie lezen zorgt voor verbinding
Een boek lezen lijkt een solitaire bezigheid waarbij je je afzondert van je directe omgeving. Toch durf ik te beweren dat fictie lezen zorgt voor meer empathie en verbinding. Zoals auteur James Baldwin het treffend beschreef: “Je denkt dat jouw pijn en je hartzeer ongekend zijn in de geschiedenis van de wereld, maar dan lees je. Het waren Dostojevski en Dickens die me leerden dat de dingen die me het meest kwellen juist de dingen waren die me verbonden met alle mensen die nu leven, of die ooit geleefd hebben.”
In de uren dat je een roman leest zie je de wereld vanuit een door een ander, de schrijver, gecreëerd perspectief. Je innerlijke stem vertolkt dialogen van personages die mogelijk een heel ander leven leiden dan jij. Misschien las je ‘Americanah’ van Chimamanda Ngozi Adichie en werd je een Nigeriaanse zonder wettig verblijf in de VS, of las je ‘Stoner’ van John Williams en leidde je het weinig opzienbarende leven van een weinig opzienbarende man aan het begin van de twintigste eeuw. Voor even ben je iemand anders.
“Net als op Facebook, kun je in de literatuur in een fliterbubbel verzeild raken.”
Het vermogen van boeken om je blikveld te verruimen, hangt uiteraard af van wat je leest. Net als op Facebook, kun je in de literatuur in een fliterbubbel verzeild raken. Schrijfster Rebecca Solnit bemerkte naar aanleiding van de lijst ‘80 boeken die elke man gelezen zou moeten hebben’ van het blad Esquire, die op twee boeken na bestond uit de werken van blanke hetero mannen, dat niet elk boek je uitdaagt om buiten de grenzen van je eigen ervaringen te treden. Solnit: “We kunnen door literatuur en kunst ook worden aangezet om juist niet meevoelend te zijn, als ze ons gijzelt in het saaie ouwe bolwerk van het Geweldige Ik. […] De zin van lezen bestaat misschien vooral uit de gelegenheid krijgen om je sekse te verkennen en te overstijgen (en je ras, je sociaaleconomische status, je geaardheid, je nationaliteit, je plaats in de geschiedenis, je leeftijd en je talenten) en te ervaren hoe het is om iemand anders te zijn.” En gelukkig valt er heel wat te kiezen.
3. Papier is springlevend en met goede redenen
Papieren boeken en magazines zijn al ontelbare keren doodverklaard, net zoals de vinylplaat. Toch blijven ze in deze vorm overleven. Even vaak wordt er geroepen dat mensen zich niet meer kunnen concentreren op lange teksten en dat boeken het zullen verliezen van smartphones met al hun interactiemogelijkheden, snelheid en notificaties. Maar papier kan juist een verademing zijn ten opzichte van al die schermen.
“Boeken hebben het vermogen om de geest van de lezer te verruimen, geven nieuwe ideeën en stellen oude in vraag.”
In tegenstelling tot hun digitale varianten, zullen papieren boeken niet aan de haal gaan met je privacy. Wanneer je een papieren boek met cash koopt in de boekwinkel, weet niemand of je het daadwerkelijk las, en de auteur en winkel hebben geen informatie over je die weer doorverkocht kan worden. Je kunt je boek weer doorgeven aan een ander of aan een goed doel; in tegenstelling tot veel digitale producten zit er geen vergrendeling op. Je kunt het boek ook houden en later nog eens lezen, en nog eens lezen, en nog eens, of lezen in een andere volgorde, er aantekeningen in maken en briefjes in plakken, er een persoonlijke boodschap in schrijven…. En als je een boek slecht vindt, doe je het dicht en leg je het weg, waarna het je niet met notificaties gaat pushen om verder te lezen. Sympathiek, niet?
Boeken lijken beperkt en statisch, maar bieden vaak meer mogelijkheden voor creativiteit dan digitale toepassingen. Wat je met je boek doet is jouw eigen zaak, in tegenstelling tot wat je op je smartphone doet.
4. Boeken kunnen de wereld veranderen
Onlangs kreeg ik een katoenen tas met de tekst ‘Fight evil, read books’. Ik denk dat er meer nodig is om het kwaad te bevechten dan boeken lezen, maar toch draag ik deze totebag met trots, al dan niet gevuld met boeken. Want boeken kunnen wel degelijk een verschil maken.
Boeken stellen ons in staat om uit de eerste hand een onbekende situatie in ons op te nemen. Vòòr de boekdrukkunst moest de mensheid het doen met mondelinge overlevering, waardoor informatie vaker verloren ging. Boeken zorgden ervoor dat we het verleden beter konden begrijpen – en daarmee ook het heden. Ze kunnen ons ook een inkijkje in de toekomst geven. Hoe we willen dat die eruit gaat zien, of juist niet. Boeken hebben het vermogen om de geest van de lezer te verruimen, geven nieuwe ideeën en stellen oude in vraag.
Totalitaire regimes hebben goed begrepen wat de kracht van een boek kan zijn, en zij het verbieden van boeken die de bevolking mogelijk op ongewenste ideeën zou brengen of moed zou geven is dan ook een beproefd onderdrukkingsmiddel. Om Rebecca Solnit nog eens te quoten: “Foto’s, essays en romans kunnen je leven veranderen; ze zijn gevaarlijk. Kunst vormt de wereld. Ik ken veel mensen die op een boek stuitten dat bepalend zou worden voor wat ze met hun leven gingen doen of dat hun leven redde; als er niet één bepaald boek is dat mij redde, dan is dat omdat honderden of misschien duizenden boeken dat hebben gedaan.”
5. Lezen is gewoon leuk
Als ik terugdenk aan de gelukkigste momenten van mijn leven, dan hebben ze meestal te maken met vrienden, reizen, of boeken. Ik denk dan bijvoorbeeld aan de uren die ik als tiener in mijn slaapkamer doorbracht zonder tv, telefoon of computer, met enkel muziek en een boek. Ik weet nog naar welke muziek ik luisterde, wat ik las, welke gevoelens en vragen die boeken bij me teweegbrachten. Ik ging volledig op in wat ik deed. Urenlang lezen maakte me gelukkig, en als ik de concentratie kan opbrengen doet het dat nog steeds.
“Urenlang lezen maakte me gelukkig, en als ik de concentratie kan opbrengen doet het dat nog steeds.”
Onderzoek bevestigt dat een boek lezen onze hersenen in een aangename trance-achtige staat brengt, en dat het dezelfde gezondheidsvoordelen van diepe ontspanning en innerlijke rust brengt als mediatie. Regelmatige lezers slapen beter, hebben een lager stressniveau, een hoger zelfbeeld en minder last van depressie dan niet-lezers. Er bestaat zelfs zoiets als Bibliotherapie, waarbij gebruikgemaakt wordt van onder meer romans en prentenboeken om mensen met hun psychische en fysieke problemen te helpen.
Boeken – enkele uitzonderingen daargelaten – verdienen meer tijd en aandacht, ook al zullen ze er niet om roepen. Voor mij is een roman lezen een bijzonder goedkope manier om even op vakantie te gaan. En wie wil er nu niet elke week op vakantie?
Schrijf je reactie