Reportage

Het WK in Rusland: hypocriete boel of kans om homorechten te verbeteren?

Het WK in Rusland: hypocriete boel of kans om homorechten te verbeteren?

Het Wereldkampioenschap Voetbal is controversieel dit jaar. Vorig jaar stond gastland Rusland nog in de kijker vanwege concentratiekampen waar homo’s werden gemarteld en vermoord. Er gaan stemmen op om het toernooi te boycotten, omdat een WK in Rusland oorlog, geweld en discriminatie sponsort. Maar kan het WK ook een kans zijn om verandering te creëren?

Na de val van de Sovjet-Unie in het begin van de jaren 90 werd het leven relatief beter voor de holebi+ gemeenschap in Rusland. Er was ook een meer ontwikkelde LGBT+ gemeenschap in zowel Moskou als Sint-Petersburg. “Die is er trouwens nog steeds,” zegt Rémy Bonny, specialist op het vlak van LGBT+ politiek in Oost-Europa. Maar toen de conservatieve en religieuze president Vladimir Poetin in 2000 aan de macht kwam, ontstond er een nieuwe interne vijand in Rusland: alles wat niet past binnen het denkbeeld van de traditionele orthodoxe familie.

Onder andere homo- en vrouwenrechten werden ingeperkt. Bonny: “Sinds Poetin aan de macht kwam, is de LGBT+ gemeenschap van een situatie met een beetje vrijheid, naar een situatie met geen vrijheid gegaan. Het nationalistische discours van Poetin zorgde er voor dat neonazi-groeperingen zich gesterkt voelden in hun daden en bleven doorgaan.” Voor feminisme en LGBT+ rechten is er weinig plaats in Rusland.

“Rusland is een prachtig land, maar we worden aan ons lot overgelaten. Ik heb het gevoel dat ik nergens thuishoor.”

Zo kreeg ook Nastya Mak, een lesbienne uit Moskou, te maken met discriminatie. Zij belandde op straat nadat haar huisbazin erachter kwam dat ze niet hetero was. Daarnaast werd ze op het hoofd geslagen met een fles in een supermarkt en niemand deed iets. “Mensen leven hier in angst. De politie doet enkel iets wanneer er een messteek of moord aan te pas komt. Rusland is een prachtig land, maar we worden aan ons lot overgelaten. Ik heb het gevoel dat ik nergens thuishoor.”

“Ik ken ook een koppel van twee vrouwen. Een van hen had een zwart dochtertje. Toen zij huiswaarts wandelde met haar dochter werd de weg geblokkeerd door brede, gespierde mannen. Ze riepen: ‘Je hebt een neger op de wereld gezet! Russische mannen waren niet genoeg voor jou. We zullen je eens wat laten zien.’ De vrouw dacht meteen dat ze haar en haar dochter wilden verkrachten. Ze vertelde haar dochtertje naar huis te lopen. Het kind kon ontsnappen, maar de moeder werd in elkaar geslagen. Ze herinnert zich verder niet meer wat er gebeurd is. De politie deed niks. Dat is de prijs die je krijgt als je open bent over je geaardheid.”

Spartak Stadium in Moskou klaar voor het WK

Bedreigingen

Dat een land dat op zo’n grote schaal mensenrechten schendt het gastland kan zijn van het WK Voetbal, wakkert wereldwijd veel frustraties aan. Wat te denken van Tsjetsjenië, een deelrepubliek van Rusland, waar vorig jaar homo’s in concentratiekampen werden gestoken? Volgens Vladimir Poetin werd er een onderzoek uitgevoerd en werd er niets vastgesteld. De bewijzen werden niet serieus genomen, zeggen homorechtenactivisten. “De hoofdstad is zelfs de trainingbasis voor het Egyptisch team tijdens het WK geworden. Hiermee erkent FIFA Tsjetsjenië eigenlijk als een officiële WK-regio,” voegt Bonny eraan toe.

“En dan wordt het volgende WK in Qatar gehouden, waar er een gevangenisstraf staat op homo zijn.”

Nationalistische groeperingen en hooligans stuurden al bedreigingen naar LGBT+ fans waarin ze duidelijk maakten dat ze niet welkom zijn op het WK in Rusland. Maar dit houdt Di Cunningham en Joe White, twee Engelse voetbalfans, niet tegen. Zij gaan het WK in Rusland bijwonen. Di en Joe behoren tot de LGBT+ gemeenschap en strijden tegen homofobie in de voetbalwereld. Ze zitten onder andere in het bestuur van ‘Pride in Football’, een organisatie die zich inzet voor LGBT+ voetbalfans in het Verenigd Koninkrijk.

“Het is onacceptabel wat er zich in Rusland afspeelt. En dan wordt het volgende WK in Qatar gehouden, waar er een gevangenisstraf staat op homo zijn. En misschien volgt Marokko in 2026. Maar aan de andere kant heeft voetbal ook de kracht om verandering teweeg te brengen,”zegt Cunningham.

Alexander Agapov, voorzitter van de ‘Russian LGBT Sport Federation’ beaamt dit. “Ik begrijp dat LGBT+ fans zich onveilig voelen. Ze moeten tijdens het WK ook afgaan op hun gevoel en de info die ze via de media verkrijgen. Maar het is ook belangrijk dat ze zichtbaar zijn. Als zij het niet doen, doet niemand het. De Russische LGBT+ gemeenschap zit volledig in de kast. Ze durven niet open te zijn ondanks de bescherming die de autoriteiten hebben verzekerd. De politie maakt ook een onderscheid tussen buitenlandse en Russische LGBT+ fans. Dat wil ik zeker benadrukken. Bij buitenlanders zullen ze er sneller tussenkomen om een schandaal te vermijden. Russische hooligans zullen ook voorzichtiger zijn. Ze weten wat het inhoudt om hier opgepakt te worden.”

“Russische hooligans zullen ook voorzichtiger zijn. Ze weten wat het inhoudt om hier opgepakt te worden.”

“Die bedreigingen baren ons wel zorgen,” laat White weten. “Maar nadat de eerste schok verdween, zagen we het belang van een statement maken nog meer in. LGBT+ fans zijn een deel van de voetbalwereld. Ze zouden geen bedreigingen of geweld moeten ondergaan als ze hun bestaan laten gelden. We hebben regenboogsjaals en een banner. Hopelijk zal het mogelijk zijn om deze duidelijk te laten zien in het stadion.”

In het stadion en tijdens officiële fanevents is het uitzonderlijk toegelaten om wel regenboogsymbolen te tonen. FIFA heeft ook een platform geopend voor journalisten en mensenrechtenactivisten waar ze elke vorm van discriminatie die ze zien of meemaken tijdens het WK kunnen melden. White: “Dit maakt wel duidelijk hoe serieus ze het nemen. Maar natuurlijk is de bescherming slechts een reactie op een voorval. We zullen dus verstandig met de situatie moeten omgaan.”

Voetbalfan Di Cunningham strijdt tegen homofobie in de voetbalwereld

De rol van FIFA

“FIFA heeft een nultolerantie voor discriminatie en heeft een reeks aan maatregelen getroffen voor het WK in Rusland specifiek voor anti-discriminatie,” laat een woordvoerder van FIFA weten. FIFA heeft ook contact opgenomen met onder andere de ‘Russian LGBT Sport Federation’ en ‘Human Rights Watch’ om de situatie op te volgen. FIFA houdt de dialoog open met al hun stakeholders om in te spelen op mogelijke risico’s. “Voor de veiligheidsmaatregelen heeft FIFA het volledige vertrouwen in de Russische autoriteiten en het LOC (Local Organizing Committee). Tijdens de FIFA Confederations Cup van vorig jaar heeft Rusland hun hoge veiligheidsstandaard al laten zien.”

“Wat mij kwaad maakt, is dat organisaties zoals FIFA te diplomatisch omgaan met het huidige regime.”

Volgens Mikhail Tumasov, voorzitter van het Russian LGBT Network, proberen de autoriteiten de problemen niet te zien. “De elite doet alsof er geen probleem is met discriminatie tegen LGBT+ personen of eender welke minderheidsgroep. Wat mij kwaad maakt, is dat grote, internationale organisaties zoals FIFA te diplomatisch omgaan met het huidige regime. Het economisch voordeel dat ze hier uit halen, maakt hen nogal hypocriet.”

De vraag is dus in welke mate de autoriteiten te vertrouwen zijn. Enerzijds willen Rusland en president Poetin geen gezichtsverlies lijden. Ze staan ook al onder internationale druk. Anderzijds zit institutionele homofobie diep ingeworteld in het Russisch grondgebied.

3 Lions Pride met een regenboogvlag bij Engeland vs Nigerië wedstrijd in Wembley. Bron: Di Cunningham

Verschil maken

Fare, een overkoepelende organisatie die ongelijkheid in het voetbal aanvecht, stelde de ‘Diversity Guide to Russia’ op. Fare raadt fans vooral aan om voorzichtig te zijn buiten het stadion. “Je moet kunnen zijn wie je bent. Voetbal draait rond diversiteit. Fans die openlijk zullen tonen wie ze zijn, beschouw ik als moedig en moeten ondersteund worden,” zegt Pavel Klymenko van Fare.

De organisatie zal ook twee diversiteitshuizen open houden tijdens het WK, een in Moskou en een in Sint-Petersburg. Hier zullen onder andere activiteiten rond minderheidsgroepen georganiseerd worden. Ook zullen hier de voetbalwedstrijden getoond worden. Fans die zich niet comfortabel voelen in het stadion, kunnen alles hier op het grote scherm volgen.

“Nu de ogen van de wereld op ons gericht zijn, hebben we de kans om verandering te eisen.”

Een voetbalfestival dat draait rond diversiteit en georganiseerd is door het Russian LGBT Sport Network zal ook deels doorgaan in deze huizen. Dit initiatief wordt gesteund door FIFA en het Deense sportmerk Hummel. De organisatie heeft een jaar contact gehad met de sponsors van het WK, maar dit leidde tot niets.

“Hopelijk blijft de steun van FIFA een proces dat nog lang na het WK kan verdergaan,” zegt voorzitter Agapov. “Maar ik blijf realistisch; waarschijnlijk gaat dit niet het geval zijn. Belangrijk is nu ook om Russische voetbal offcials te vragen naar hun bijdrage in het gevecht tegen discriminatie binnen de voetbalwereld. Hebben ze een programma? Zo niet, waarom niet? De algemene focus moet niet liggen op de veiligheid van de LGBT+ fans tijdens dit WK, maar op de de LGBT+ rechten in dit land in het algemeen. We moeten ons doel verleggen van gastvrijheid naar mensenrechten. Nu de ogen van de wereld op ons gericht zijn, hebben we de kans om verandering te eisen. Na het WK hoeft de regering de schijn niet meer hoog te houden en zullen ze onze eisen zeker niet inwilligen. Het moet nu gebeuren.”

Of toch boycotten?

Terwijl sommige organisaties en fans het WK willen aangrijpen om een verschil te maken voor de mensenrechten in Rusland, zouden anderen niets liever willen dan dat het toernooi geboycot wordt. Zo ook de Russische journalist Lydia Simakova, biseksueel en out bij haar vrienden en collega’s. “Het is de eerste keer dat ik niet naar het WK zal kijken. Ik ben van mening dat een land dat twee oorlogen gaande houdt, niet het WK Voetbal mag organiseren. Net zoals niemand in 1933 iets slechts zag in Nazi-Duitsland, beseft Europa nu ook niet welk soort regime er aan de macht is in Rusland.”

Foto boven: Rémy Bonny, specialist op het vlak van LGBT en politiek in Oost-Europa

Schrijf je reactie

Colofon

Adres Redactie

Toko Space t.a.v. Charlie Magazine
Statiestraat 139
2600 Antwerpen