Wc’s voor iedereen!

Toen de Nederlandse Geerte Piening enkele jaren geleden een geldboete kreeg voor wildplassen, besloot ze die aan te vechten. Niet zozeer omwille van het bedrag dat ze moest ophoesten, wél om de oneerlijkheid: waar moest ze anders als vrouw plassen, midden in de nacht? Uiteindelijk moest ze de boete toch betalen, met het argument dat ze dan maar in een urinoir had moeten gaan. Dat bracht heel wat protest op gang van vrouwen die zichzelf doopten tot Zeikwijven en demonstreerden hoe onhandig het voor vrouwen is om in een urinoir te plassen.

Ook in België worden geregeld zulke acties op poten gezet door organisaties die ijveren voor meer openbare toiletten, zoals de Gentse vzw Plasactie. Zij bestaan al sinds 2004, maar wonnen vooral aan naamsbekendheid toen mannen vier jaar geleden op de Gentse Feesten gratis toegang kregen tot urinoirs, terwijl vrouwen moesten betalen voor een wc-hokje. Volgens een bevraging van Plasactie keerde ongeveer 22% van de aanwezige vrouwen weer naar huis bij gebrek aan een plek om hun behoefte te doen. Dankzij hen kan iedereen sinds 2014 gratis naar het toilet op de Gentse Feesten.

De technologische revolutie stopt voor niemand; ook niet voor onze blaas. Daarom bestaan er vandaag ook apps die je helpen om een toilet in de buurt te vinden wanneer de nood het hoogst is. Airpnp doet dat aan de hand van gebruikers die hun eigen badkamer openstellen tegen een kleine prijs, Where is Public Toilet helpt je – zoals de naam al zegt – het dichtstbijzijnde openbaar toilet te vinden en Freepee zoekt op basis van je locatie gratis toiletten in de buurt.

Protestactie van Zeikwijven in Nederland. Foto via Lordstoiletblog

Vrouwen in de publieke ruimte

Toch is er nog veel werk aan de winkel. Vesna Jusup, Europees specialiste in gender en openbare ruimte, legt uit waarom de publieke ruimte voornamelijk aan mannen lijkt toe te behoren. Een van de redenen daarvoor is dat vrouwen waren doorheen de geschiedenis veel minder aanwezig waren in het openbaar dan mannen. “Urinoirs werden bijvoorbeeld voorzien tijdens de oorlog om te voorkomen dat soldaten moesten aankloppen bij huizen of cafés. Later werd het een gewoonte. Plassen is iets wat iedereen doet, maar vooral bij vrouwen wordt het beschouwd als iets erg privé. Daar is niks mis mee, maar we moeten wel nadenken over het effect van dat taboe,” legt Jusup uit. Het verschil tussen mannen en vrouwen bestaat erin dat vrouwen traditioneel verbonden worden met hygiëne en zuiverheid. “Vrouwen worden gezien als ‘bewaarders van reinheid’. Daarom zijn ze bijvoorbeeld ook vatbaarder voor het taboe op naaktheid.”

“Vrouwen worden traditioneel verbonden worden met hygiëne en zuiverheid. Daarom zijn ze ook vatbaarder voor het taboe op naaktheid.”

In de eerste helft van de negentiende eeuw, wanneer steeds meer publieke toiletten opdoken in Europese steden, werd van ‘fatsoenlijke’ vrouwen verwacht dat zij die niet gebruikten. Stanwell-Smith, professor aan de London School of Hygiene and Tropical Medicine, schrijft dat vrouwen uit de arbeidersklasse hun behoefte deden in de goot en vrouwen uit de hogere klassen een porseleinen pot gebruikten. Die pot stopten de chiquere dames subtiel onder hun rok, zodat ze zich niet kwetsbaar of halfnaakt moesten tonen in het openbaar.

“Een grote aanwezigheid van vrouwen in het openbaar is eigenlijk een vrij modern fenomeen in Europese steden,” vertelt Jusup. “Mensen waren er trouwens ook aan gewend dat mannen andere dingen deden in het openbaar, zoals roken en eten, terwijl vrouwen in de privéruimte bleven. Zij werden ‘geadviseerd’ om die dingen te doen in ‘de warmte van hun eigen huis’.”

Maar volgens Jusup is de publieke ruimte tegenwoordig veel meer dan gewoon een gebied waarin we ons verplaatsen. “De openbare ruimte is waar gemeenschappen ontstaan en bestaan. Zij moet dus inclusief zijn voor iedereen en voldoen aan de behoeftes van verschillende gebruikers. Als ergens een nieuw plein wordt aangelegd, denken de inrichters aan dingen als banken en schaduw, want mensen moeten kunnen zitten en uitrusten. Er wordt gedacht aan winkels of eetzaken in de buurt, want mensen moeten eten. Volgens dezelfde redenering moeten we ook denken aan een toilet.” Als er meer geïnvesteerd zou worden in publieke toiletten voor alle genders, zouden vrouwen volgens Jusup meer tijd buitenshuis spenderen, wetende dat ze altijd naar het toilet kunnen als ze zouden moeten.

“De openbare ruimte is waar gemeenschappen ontstaan en bestaan. Zij moet dus inclusief zijn voor iedereen.”

Zeker tijdens de menstruatie is dat volgens haar belangrijk: “Dat is op zich al taboe, en wordt nu nog steevast gelinkt aan vrouwen en hun persoonlijke ruimte.” Doctor in de statistische geneeskunde Julia Edwards en sociologe Linda McKee onderzochten hoe het komt dat er bij vrouwentoiletten regelmatig een rij is en bij die voor mannen niet. Ook zij schrijven dat het belang van menstruatie niet te onderschatten valt. “Ongeveer een kwart van alle volwassen vrouwen menstrueren op hetzelfde moment. Als we moeten plassen, kunnen we dat tot in een zekere mate ophouden, maar over onze menstruatie hebben we geen controle. Mannen kunnen een toiletbezoek dus makkelijker uitstellen dan vrouwen. Ook wanneer een vrouw zwanger is, heeft ze vaker nood aan een toilet. En omdat vrouwen ook vandaag nog meestal de zorg voor een jong kind in het openbaar op zich nemen, moeten ze ook in die situatie vaker gebruikmaken van een wc.”

Openbare toiletten en douches in Trelleborg, Zweden. Via Istock

Wc’s in Europa

Volwaardige publieke toiletten zouden ook nog andere dingen ten goede komen. “Ze zorgen ervoor dat je vaker en makkelijker je handen kan wassen, wat dan weer kan helpen in de strijd tegen microplastic en niet-recycleerbaar afval van vochtige doekjes en desinfecteergels.” Tenslotte wijst Jusup op de gezondheidsrisico’s die samenhangen met het gebrek aan toiletten voor bijvoorbeeld daklozen, waarbij openbare toiletten ook kunnen helpen.

Bepaalde Europese landen zetten veel in op publieke toiletten, zoals Oostenrijk en Duitsland. In Berlijn bestaan sinds 2017 genderneutrale urinoirs die zowel door mannen als door vrouwen gebruikt zouden kunnen worden. De vraag is nog of dat wel degelijk een oplossing is, aangezien ze nog steeds minder handig zijn voor vrouwen dan voor mannen, en vrouwen zich er al negatief over uitspraken op Twitter.

In andere landen, zoals het Verenigd Koninkrijk, daalt het aantal openbare toiletten wegens besparingen. In de laatste 20 jaar werd bijna de helft van de Britse openbare wc’s gesloten. In een onderzoek van Help the Aged uit 2006 liet 82% van de respondenten weten dat ze niet tevreden zijn met het aantal en de kwaliteit van de openbare toiletten in hun buurt. Meer dan de helft zei dat hun angst om geen (schoon) openbaar toilet te vinden hen tegenhoudt om zich in de openbare ruimte te begeven.

Tijdelijke, openbare urinoirs in Rotterdam. Via Istock

Wc’s wereldwijd

Ook wereldwijd is er een groot tekort aan (openbare) toiletten. Er bestaat zoiets als het recht op sanitair, dat een onofficieel onderdeel is van het recht op een adequate levensstandaard. Dat recht houdt, volgens de resolutie van de Algemene Vergadering van de VN, in dat mensen “fysieke en betaalbare toegang hebben tot sanitair dat veilig, hygiënisch, en sociaal en cultureel aanvaardbaar is, met de nodige privacy en het behoud van hun waardigheid”.

“Geen toegang tot veilig sanitair heeft eveneens te maken met een gebrek aan privacy.”

Hoewel de toegang tot sanitaire voorzieningen deel was van de behaalde millenniumdoelstelling voor toegang tot water, verbeterde de toestand amper. World Health Organisation schat dat in 2017 ongeveer 2,3 miljard mensen geen toegang hadden tot een toilet of latrine. Deze mensen moeten hun behoefte nog steeds op straat, in een rivier, in een emmer of in een plastic zak doen. Dat zorgt niet alleen voor ongemak en schaamte, maar brengt ook heel wat gezondheidsrisico’s met zich mee. Ziektes als cholera, diarree, polio, tyfus en hepatitis A worden doorgegeven door een gebrek aan sanitair.

Vrouwen die helemaal geen toegang hebben tot een toilet, hebben meestal ook geen toegang tot tampons, maandverband of andere producten voor vrouwelijke hygiëne. Geen toegang tot veilig sanitair heeft eveneens te maken met een gebrek aan privacy. Dat gaat soms zo ver dat openbare toiletten een gevaarlijke plek zijn waar vrouwen veel kans lopen op seksuele intimidatie of seksueel geweld.

Openbaar toilet in China. Via Istock

In India, waar het gebrek aan sanitair een immens probleem is, doet 70% van de bevolking nog zijn behoefte in openlucht. Sociaal ondernemer Joe Madiath, die sanitair voorziet op het Indische platteland, vertelt in zijn TED-talk Better Toilets, Better Life dat 80% van de ziektes in India veroorzaakt worden door vies water. “Maar het is niet alleen een kwestie van het verwerken van menselijk afval,” meent hij. “Het is vooral een kwestie van waardigheid.”

“Toegang tot een toilet is even belangrijk als een slaapplek of een dak boven je hoofd.”

Jammer genoeg is het niet zo eenvoudig om iedereen op de wereld te voorzien van sanitair. De aanleg van toiletten en latrines is nog maar het begin, want er moet ook een systeem voorzien worden waarmee alles op een hygiënische en milieuvriendelijke manier verwerkt kan worden. Gelukkig werd in 2015 het recht op sanitaire voorzieningen officieel erkend als een op zichzelf staand iets en werd het ook zo opgenomen in de nieuwe doelstellingen voor 2030.

Toch zou er, ook dicht bij ons bed, nog meer aandacht en geld besteed mogen worden aan openbaar sanitair. Want toegang tot een toilet is even belangrijk als een slaapplek of een dak boven je hoofd. “Als we willen dat burgers de publieke ruimte actiever gaan gebruiken, dat gemeenschappen zich meer verbonden voelen en dat mensen van elk gender zich erkend en gesteund voelen door de stad waarin ze leven, dan is dat de moeite en het geld waard,” zegt Jusup.

Foto boven: Istock