Het is de meest opvallende demografische ontwikkeling van de afgelopen decennia: we brengen steeds meer jaren door buiten een traditioneel gezinsverband. Dat geldt ook voor redactrice Selma, die 28 is en single. Ze denkt graag na over hoe we invulling zijn gaan geven aan onze relaties ten opzichte van vorige generaties. In de reeks Relaties Anno Nu brengt ze de meest interessante veranderingen in kaart.
‘Eat, Pray, Love’ was het populairste boek van 2006. Het stond 187 weken in de bestsellerlijst van de New York Times en werd verfilmd met romcomqueen Julia Roberts in de hoofdrol. Het is het waargebeurde verhaal van schrijfster Elizabeth ‘Liz’ Gilbert, die haar stukgelopen huwelijk beëindigde en een jaar op reis ging. In Italië vond ze geluk in lekker eten, in India vond ze zichzelf door te mediteren en op Bali vond ze de liefde met zakenman Felipe (die in werkelijkheid Jose heet).
En ze leefden nog lang en gelukkig
En ze leefden nog lang en gelukkig. Zo willen boeken en films over de liefde al eens eindigen. Iedereen die een relatie (gehad) heeft, weet echter dat het zelden zo eenvoudig is.
Ook het verhaal van Liz Gilbert hield niet op bij het laatste hoofdstuk van haar boek. In 2016, tien jaar na het verschijnen van ‘Eat, Pray, Love’, werd bij haar beste vriendin Rayya Elias terminale kanker ontdekt. Op dat moment besefte Liz dat ze verliefd was op Rayya en dat ze geen tijd te verliezen hadden. Via Facebook liet ze haar fans weten: “Rayya en ik zijn samen, als vrienden én als partners. Voor wie heeft zitten rekenen en zich afvraagt of dit de reden is dat mijn huwelijk afgelopen lente tot een einde kwam: het antwoord is simpelweg ja.”
Liz Gilbert kreeg veel steunbetuigingen, maar sommige fans van ‘Eat, Pray, Love’ reageerden opvallend boos. Ze hadden zich jarenlang geïdentificeerd met Liz en door het opgeven van haar huwelijk, had de schrijfster een stevige deuk geslagen in hun hoop dat ook zij na veel romantische teleurstellingen, borden pasta en meditatiesessies, de liefde zouden vinden. Liz had Felipe/Jose verruild voor Rayya, die nog maar kort te leven had. Wat was er gebeurd met nog lang en gelukkig?
Is het niet hoopgevend dat er meer mogelijkheden dan ooit zijn om vorm te geven aan onze relaties?
De teleurstelling over het real life vervolg van ‘Eat, Pray, Love’, is verbazend. Dat Gilbert haar liefdesleven telkens op nieuwe wijze invult, is tekenend voor onze tijd. Is het niet juist hoopgevend dat er meer mogelijkheden dan ooit zijn om liefde te vinden en vorm te geven aan onze relaties?
Tegelijkertijd is de teleurstelling begrijpelijk, want die komt voort uit aannames over liefde en relaties die we maar al te goed kennen. Dat ware liefde bestaat en dat je die maar eens in je leven kunt tegenkomen. Of dat een relatie die eindigt per definitie een mislukking is, iets wat er niet had moeten zijn.
Zulke vooraannames hangen samen met ons beeld van hoe een ‘normale’ relatie verloopt: twee mensen worden verliefd, gaan samenwonen, trouwen en krijgen kinderen. Dit klassieke verhaal beïnvloedt niet alleen ons denkkader, zoals bij de teleurgestelde fans van ‘Eat, Pray, Love’; onze hele samenleving is erop ingericht. Niet verwonderlijk, want lange tijd doorliep ongeveer iedereen in ongeveer dezelfde volgorde hetzelfde relatietraject.
Spoedcursus relatievorming in de afgelopen decennia
Tot pakweg midden jaren 60 gingen we pas uit huis als we trouwden en kregen daarna kinderen. Bewust alleenstaand of kinderloos blijven, ongehuwd samenwonen of scheiden pasten niet in het plaatje. Binnen het huwelijk gold meestal een traditioneel rollenpatroon.
Toegenomen welvaart en bestaanszekerheid maakten het eind jaren 60 mogelijk om andere keuzes te maken. Het kerngezin maakte zich steeds meer los van het grotere familieverband. Onder invloed van de seksuele revolutie, beschikbaarheid van anticonceptie en nieuwverworven vrouwen- en homorechten, ontstond er variatie in de wijze waarop mensen de relatieladder beklommen.
We hebben meer vrijheid dan ooit in de keuze met wie we een relatie aangaan en hoe en óf we een relatie aangaan.
Die diversifiëring zette zich voort en maakte 15 jaar geleden de invoering van het homohuwelijk mogelijk. Het huwelijk is in de 21e eeuw dus voor meer mensen toegankelijk geworden, maar tegelijkertijd is het optioneel geworden. Ongehuwd zijn is inmiddels net zo normaal als gehuwd zijn. Waar we ooit om praktische en financiële redenen trouwden, doen we dat nu vooral uit romantische overwegingen. Filosoof Alain de Botton bemerkt in zijn nieuwste boek over de liefde zelfs dat “met de verkeerde trouwen zowat de makkelijkste en ook duurste vergissing is die we kunnen maken.”
In de 21e eeuw willen we in de eerste plaats dat een relatie bijdraagt aan onze persoonlijke ontwikkeling en ons geluk. Daarbij hebben we meer vrijheid dan ooit in de keuze met wie we een relatie aangaan en hoe en óf we een relatie aangaan. Er woonden nog nooit zoveel mensen alleen, er wonen meer mensen ongehuwd samen, we trouwen later en minder vaak dan ooit tevoren. Sommigen gaan van de ene monogame relatie naar de anderen, weer anderen leiden seksueel diverse levens, sommigen hebben helemaal geen romantische of seksuele relatie en al deze vormen komen voor met en zonder kinderen.
Het betekent dat we opnieuw invulling zijn gaan geven aan wie mannen en vrouwen zijn, en ook aan wat een familie is. Toch is het traditionele gezin de norm gebleven in onze perceptie van relaties én voor onze regelgeving. Zo kan het bijvoorbeeld dat Belgische alleenstaanden zonder kinderen meer belasting betalen dan bijna wie dan ook ter wereld. Fascinerend, niet?
Wat ik in deze reeks wil gaan doen
De grootste veranderingen raken vaak ondergesneeuwd door de kleinste nieuwsfeiten, zoals ‘De eerste Tinderbaby’s zijn geboren’, ‘Virtuele relaties met een hologram zijn de toekomst’, of ‘Sommige mensen doen aan polyamorie!’. In deze reeks wil ik verder kijken dan de (rand)fenomenen en inzicht krijgen in de meest opvallende demografische ontwikkelingen van de afgelopen decennia.
Zulke demografische cijfers worden pas echt interessant en inzichtelijk als je ze tot leven laat komen met de verhalen van mensen die ze belichamen. En daarvoor hoef je niet eens het verfilmde liefdesleven van een bestsellerauteur onder de loep te nemen. Neem bijvoorbeeld mijn eigen situatie. Die is zeker niet universeel, maar wel illustratief voor een demografische shift:
Stabiliteit en zekerheid waren de belangrijkste kenmerken van de tijd van mijn ouders, die van mijn tijd zijn ontworteling en flexibiliteit.
Mijn ouders waren bijna 30 aan het einde van de jaren 80. Ze hadden een koophuis in de regio waar ze opgroeiden, een eerste kind en ze waren al een paar jaar getrouwd. Mijn vader werkte al jaren bij hetzelfde bedrijf en doet dat tot de dag van vandaag. Ik ben nu bijna 30. Mijn cv is een lappendeken van stapelbanen en freelanceprojecten. Waar mijn moeder thuisbleef, werk ik al bijna een decennium meer dan voltijds. Ik ben meermaals van land verwisseld en sluit niet uit dat ik dat nog eens ga doen. Ik woonde een paar keer samen, maar nooit lang. Waar stabiliteit en zekerheid de belangrijkste kenmerken van de tijd van mijn ouders waren, zijn die van mijn tijd ontworteling en flexibiliteit. Dat zie je terug in alle aspecten van mijn leven: hoe ik werk en woon, maar ook welke invulling ik geef aan relaties.
Demografische ontwikkelingen laten zien dat ik niet de enige ben die afwijkt van het standaardtraject – in tegendeel. Alle leeftijdsgroepen in de 21e eeuw zijn bezig relaties opnieuw uit te vinden. De komende maanden ga ik met deze reeks in kaart brengen hoe ze dat doen, hoe onze samenleving omgaat met die veranderingen en hoe dat beter kan.
2 reacties
The school of life heeft een aantal interessante boeken. Course of love, how to think more about sex, how to choose a partner. Ik wil daar gerust wat dieper op ingaan mocht het u interesseren.
Discussiegroepen over ethical non-monogamy zijn ook interessant om door te spitten als het niet te conventioneel hoeft te zijn. Idem voor “het monogame drama” van simone van saarloos.
Merci voor de tips. Een aantal van deze boeken las ik al, de rest heb ik op mijn leeslijst gezet. Zodra ik aan deze onderwerpen toekom in de reeks, zal ik nog eens contact opnemen!