Bijna 70 procent van alle afgestudeerden van universitaire studies in wetenschappen, technologie, bouwkunde en wiskunde in Iran, zijn vrouwen. Nergens ter wereld ligt dat percentage hoger. De hoeveelheid vrouwen in hoger onderwijs in Iran is de afgelopen jaren steeds toegenomen en dat is opvallend, want tegelijk hoort Iran bij de vijf slechtste landen ter wereld op het vlak van gendergelijkheid.
Wat betekent het om als vrouw te studeren in Iran? Twee studentes getuigen over hun academische avonturen in Teheran.
Ik ontmoet Farnoosh (25) en Mohadese (27) op een zonnige weekdag in een piepklein familierestaurant in het centrum van Teheran. Ze doen beiden een Master Interior Architecture aan Soore University en ze zijn net op terugweg van hun campus als we ons gesprek beginnen. Hun ogen sprankelen onder hun zwarte hoofddoeken als ze vertellen dat studeren voor hen staat voor vrijheid en hoop. Maar er volgen ook verzuchtingen. Het leven van een jonge vrouw is immers niet eenvoudig in Iran, en de academische wereld is daarin geen uitzondering. “We studeren omdat we anders niets te doen hebben,” zegt Farnoosh. “Als we niet zouden studeren, zouden we thuis moeten zitten of moeten trouwen.”
Studeren na de Islamitische Revolutie
Vrouwenonderwijs in Iran kwam pas ten volle tot bloei in de laatste decennia van de 20ste eeuw: het aantal onderwijsinstellingen en vrouwelijke deelnames daaraan nam gestaag toe. De rol van de Islamitische Revolutie van 1979 in die toename van vrouwelijke deelnames aan hoger onderwijs blijft voer voor discussie. In haar onderzoek Women in Higher Education in Iran beargumenteert Meredith Katherine Winn dat de Islamitische Revolutie enerzijds bepaalde vrijheden en rechten van vrouwen ingeperkt heeft, maar dat het anderzijds ook gezorgd heeft voor een klimaat waarin meer vrouwen naar de universiteit konden gaan. Sinds 2001 volgen meer vrouwen dan mannen hoger onderwijs in Iran, en dat cijfer is sindsdien blijven stijgen. Vooral het hoge aantal vrouwen dat wetenschappelijke en technische studies doet is opvallend.
“Vooral het hoge aantal vrouwen dat wetenschappelijke en technische studies doet is opvallend.”
Voor Farnoosh en Mohadese was ‘Interior Architecture’ een persoonlijke keuze: het was eenvoudigweg de studierichting die hen het meest interesseerde. Mohadese vertelt dat ze eerst ‘Mechanical Engineering’ studeerde, maar dat haar hart eigenlijk lag bij andere onderwerpen. “Ik hield van kunst, literatuur en psychologie, maar ik had nooit de tijd om ermee bezig te zijn,” vertelt ze. “Iedereen zei me dat ik ook nog naast mijn hoofdvak zou kunnen studeren, maar na vier jaar begreep ik dat ik van richting moest veranderen of dat ik anders mijn interesses gewoon moest vergeten. Uiteindelijk veranderde ik mijn hoofdvak naar ‘Interior Archictecture’, ondanks veel problemen en tegenkanting. Ik koos dit onderwerp, omdat ik het gevoel had dat al mijn interesses hierin terugkwamen.”
Ze ontvangen daarbij veel steun van hun families, die het heel belangrijk vinden dat ze studeren. “Mijn vader moedigde me altijd aan op het vlak van hoger onderwijs,” vertelt Mohadese. “Eerst vonden mijn ouders dat ik geen realistische nieuwe richting gekozen had, maar toen ze zagen hoe goed ik het deed, kregen ze helemaal vertrouwen in mijn nieuwe keuze.”
“Natuurlijk vindt mijn familie het goed dat ik studeer,” bevestigt Farnoosh. “Ze geloven dat ik meer kans maak op een goede job als ik een hoger wetenschappelijk diploma heb. Ze moedigen me ook aan om een doctoraat te doen.”
25 en al 6 jobs achter de rug
Die bezorgdheid om werk te vinden is gegrond. Iran telt vandaag maar liefst 67 universiteiten, waar in het academiejaar 2015-2016 zo’n 4,3 miljoen studenten waren ingeschreven. Helaas vinden weinig afgestudeerden werk: werkloosheid bij jongeren bedroeg begin 2018 28,4 procent.
“Vrouwen zijn ondervertegenwoordigd in de economische hiërarchie, in het bijzonder in managementposities.”
Iran is daarom één van de landen ter wereld die het meeste last heeft van het zogenaamde ‘brain drain’-fenomeen: ieder jaar verlaten naar schatting 150.000 à 180.000 hoogopgeleiden het land. Als vrouw is het nog moeilijker om werk te vinden: hoewel meer dan 50 procent van alle afgestudeerden vrouwen zijn, neemt slechts 17 procent effectief deel aan de arbeidsmarkt. Die cijfers komen uit een rapport van Human Rights Watch uit 2017, dat beschrijft hoe vrouwen met allerlei wettelijke en sociale barrières geconfronteerd worden op de Iraanse arbeidsmarkt.
Het resultaat is dat vrouwen ondervertegenwoordigd zijn in alle rangen van de economische hiërarchie, in het bijzonder in hogere publieke functies en managementposities. Het rapport van Human Rights Watch houdt de Iraanse overheid voor een groot deel verantwoordelijk, omdat het allerlei discriminerende wetten en praktijken in stand houdt die deze situatie mogelijk maken.
De keuzes van Farnoosh en Mohadese worden hier onvermijdelijk door beïnvloed. “Ik denk dat alle Iraanse mensen zorgen hebben over de toekomst,” vertelt Farnoosh, “maar voor jongeren is het nog moeilijker.” Dat hangt volgens haar samen met de economische instabiliteit in haar land: “De prijs van de dollar is verdrievoudigd sinds februari 2018, terwijl de inkomens en koopkracht van mensen niet gestegen zijn. Die instabiliteit voelen we in alle aspecten van onze levens, maar ik voel het des te harder als jonge vrouw. Ik ben 25 en ik heb al zes verschillende jobs gehad. Eén van mijn grootste angsten is of ik wel of niet een goede job met een gepast inkomen zal kunnen vinden.”
“Door te studeren kunnen we verschillen compenseren die we altijd ervaren ten opzichte van mannen.”
Mohadese kon na haar Bachelor aan de slag als leerkracht, maar ze combineert dat werk nu met een bijkomende Master-opleiding. “We moeten zo lang mogelijk studeren om werk te kunnen vinden en geld te kunnen verdienen. Als vrouwen hebben we hoger onderwijs nodig om dezelfde kansen te krijgen als mannen die geen of minder onderwijs hebben gehad. Door te studeren kunnen we de verschillen compenseren die we altijd ervaren ten opzichte van mannen.”
Schooluitstap enkel voor mannen
Die verschillen ondervinden ze ook op de universiteit. De Iraanse grondwet (art. 3) garandeert ‘Gratis academisch en fysiek onderwijs, op alle niveaus voor iedereen en de facilitering en uitbreiding van hoger onderwijs’. In de praktijk is er echter veel genderdiscriminatie in het Iraanse onderwijs, die vaak beïnvloed wordt door de regering die op dat moment aan de macht is.
In 2012 kondigden 36 universiteiten aan dat ze 77 opleidingen ontoegankelijk zouden maken voor vrouwen in het academiejaar 2012-2013. Die beslissing werd bekendgemaakt door het Iraanse Ministerie van Wetenschap, Onderzoek en Technologie, en kwam er vlak nadat er statistieken waren gepubliceerd die toonden dat veel meer vrouwen dan mannen aan het afstuderen waren van Iraanse universiteiten, met algeheel betere resultaten (zeker in de wetenschappen).
“Helaas kregen enkel mannen toestemming om deel te nemen aan wetenschappelijke excursies.”
De officiële redenering die gebruikt werd, was dat er nu eenmaal geen vraag was vanuit werkgevers voor vrouwelijke werknemers. De belangrijkste reden was echter een bezorgdheid over de maatschappelijke gevolgen van de groeiende aanwezigheid van vrouwen in hoger onderwijs. Bij de beslissing om bepaalde richtingen ‘single gendered’ te maken, werden ook bepaalde studierichtingen geschrapt voor mannen, zoals verpleegkunde. Later hebben verschillende universiteiten die quota’s en genderafbakeningen weer laten vallen, maar genderdiscriminatie op de universiteit blijft een realiteit.
Mohadese en Farnoosh hebben er zelf ervaring mee. “Tijdens mijn Bachelor waren er wetenschappelijke excursies die door de universiteit georganiseerd werden,” herinnert Farnoosh zich. “Het doel ervan was om levensechte ervaringen te geven aan studenten, zodat ze de plekken die ze bestudeerden ook echt zouden kunnen zien en aanraken. Helaas kregen enkel mannen toestemming om deel te nemen aan die trips.”
Mohadese herinnert zich een incident met rokende studenten: “Er is een kleine, verborgen ruimte op de universiteit waar studenten vaak roken en één van mijn vriendinnen stond daar eens te roken. Verderop stonden ook wat jongens te roken, maar enkel mijn vriendin werd aangepakt door de bewakingsagent van de universiteit. Sigarettenrook is ongetwijfeld ongezond voor iedereen, maar in de Iraanse samenleving wordt elke vorm van sociaal gedrag en alles in de publieke ruimte behandeld op basis van gender.” Volgens haar kan hoger onderwijs ook fungeren als een manier om vrouwen uit de publieke ruimte te houden. “En dat is een weerspiegeling van hoe de samenleving omgaat met vrouwen.”
“Hoger onderwijs kan ook fungeren als een manier om vrouwen uit de publieke ruimte te houden.”
En niet enkel studenten ondervinden die discriminatie in de academische wereld. In haar onderzoek Women in Higher Education and Academia in Iran stelt Dr. Ladan Rahbari vast dat, hoewel er een sterke toename is geweest in het aantal vrouwelijke studenten, dit niet gereflecteerd wordt in het aantal vrouwen in belangrijke posities aan universiteiten. Ze citeert een onderzoek van M. Tavakkol, M.R. Yegane en M. Sadati dat vaststelt dat van 1993 tot 2003, 68 procent van alle bachelor-studenten vrouwen waren, gevolgd door 52 procent van alle masterstudenten en slechts 35 procent van alle doctoraatsstudenten. Kortom: des te hoger op de academische ladder, des te meer mannen.
Altijd blijven leren
Waarom kiezen Iraanse vrouwen er dan toch voor om zo massaal te gaan studeren, ondanks de discriminatie waarmee ze zowel in hogere studies als op de arbeidsmarkt geconfronteerd worden? Farnoosh en Mohadese vertellen aan het slot van ons gesprek in Teheran dat er diverse overwegingen kunnen meespelen bij de beslissing om hogere studies te beginnen: bijvoorbeeld om je familie beter bij te staan, of om ‘je leven beter te leren managen’ zoals Farnoosh het stelt.
“De universiteit één van de zeldzame sociale arena’s waar mannen en vrouwen elkaar kunnen ontmoeten.”
Prof. Faegheh Shirazi schrijft in haar publicatie Educating Iranian Women dat er verschillende mogelijke redenen zijn voor Iraanse jonge vrouwen om te gaan studeren. Ze haalt aan dat hogere studies één van de weinige middelen vormen waarmee jonge Iraanse vrouwen hun publieke rol en status kunnen verbeteren. Op die manier brengt hoger onderwijs de hoop op een betere toekomst voor Iraanse vrouwen, stelt Shirazi. Ook is de universiteit één van de zeldzame sociale arena’s waar mannen en vrouwen elkaar kunnen ontmoeten en waar vrouwen de beperkingen van familiale controle kunnen ontsnappen. “Maar,” schrijft Shirazi, “laten we niet vergeten dat veel van deze jonge vrouwen ambitieus zijn en vooral gedreven zijn om te leren en zichzelf te onderwijzen.”
Die laatste overweging is sterk van toepassing op Mohadese. Ze veranderde haar hoofdvak naar ‘Interior Architecture’ en werd helemaal verliefd op haar nieuwe studierichting. “Ik wil altijd blijven bijleren. Op die manier voel ik me een zinvol lid van de samenleving en heb ik niet het gevoel dat ik blijf stilstaan. Wanneer ik studeer, voelt het alsof ik beter ben dan wie ik gisteren was.”
Schrijf je reactie