Afgelopen zomer reisde reporter Leslie Hodge samen met documentairemaakster Marjolijn Prins naar Kenia voor de reportage “Land zonder man”. Ze wilde meer te weten komen over de onderdrukking van Keniaanse vrouwen in de traditionele Samburu-stam. Daarvoor haalde ze de journaliste én psychologe in zichzelf naar boven, en sprak met vrouwen die een dorp zonder mannen opgericht hebben.
Leslie, waarom ben je precies naar Kenia getrokken voor je reportage?
“Ik had gelezen dat vrouwen er hun eigen dorp, Umoja, hebben opgericht. Mannen zijn er niet welkom. Dat intrigeerde mij, want in Kenia staat de man doorgaans aan het hoofd van het gezin. Ik wilde weten wat de vrouwen drijft en hoe ze erin slagen enkel met vrouwen te leven. Ik ben zelf ook veel bezig met vrouwenrechten en empowerment, dus dat gaan onderzoeken was haast vanzelfsprekend.”
Kan je wat meer vertellen over dat vrouwendorp?
“Umoja werd in 1990 opgericht door een vijftiental Samburu-vrouwen die de verkrachtingen en vernederingen door Britse soldaten en andere mannen niet meer aankonden. De Samburu-stam is immers diep patriarchaal: de man beslist alles, punt. Wanneer een vrouw trouwt, wordt zij het bezit van de man. Sommige vrouwen begonnen te dromen van een plek waar ze onafhankelijk hun eigen ding konden doen. Dat was in de praktijk niet gemakkelijk: ze werden weggepest en aangevallen, maar uiteindelijk kregen ze van de lokale overheid land in ruil voor het oprichten van een schooltje. Vandaag wonen in Umoja bijna vijftig vrouwen met hun kinderen samen. Ze vinden troost en steun bij elkaar. Het was fascinerend om te zien hoe ze alles organiseren: ze doen het huishouden, zorgen voor de kinderen, verdienen zelf geld via een juwelenwinkeltje…”
Leslie komt aan in Umoja
Ligt de oplossing bij de Samburu dan in de segregatie van gendergroepen in plaats van pogingen tot samenleven?
“Kijk, bij inlandse stammen die sterk in isolatie leven, krijgen vrouwen amper een stem. De man kan op elk moment ‘de stok’ nemen en zijn echtgenote slaan. Ze leven voortdurend in een ondergeschikte positie. Het is natuurlijk een drastische oplossing om weg te gaan en mannen te bannen uit hun leven. Maar toen de vrouwen me vertelden wat ze op jonge leeftijd meemaken, kon ik wél begrijpen dat ze die radicale stap hebben gezet. Er zijn enkele gruwelijke rituelen die dagelijks plaatsvinden.
“De man kan op elk moment ‘de stok’ nemen en zijn echtgenote slaan.”
De traditie van beading was een van de vreselijkste dingen die ik ooit heb gezien. Bij beading worden jonge meisjes tussen 6 en 12 jaar ‘toegekend’ aan een jonge Samburu man waarmee ze elke nacht moeten vrijen. Dat gebeurt in een hutje met een rood dak, zodat iedereen van het dorp weet dat daar ze daar slapen. Ik sprak met een meisje dat het op 5-jarige leeftijd meemaakte. Ze werd verkracht, geslagen en gebruikt, maar kon gelukkig ontsnappen. De trauma’s neemt ze echter voor altijd mee.
Natuurlijk raken sommige meisjes zwanger. Dat wordt dan op de gruwelijkste manieren verholpen: ofwel duwen ze op de buik tot de baby eruit komt of vergiftigen ze het geboren kind met tabak. Soms laten het simpelweg achter als vondeling, of erger, voor de dieren. Kan je je voorstellen dat je dat allemaal meemaakt vóór je twaalfde levensjaar?”
Een beading hut, waarin jonge meisjes ‘toegekend’ worden aan een man.
Je kon zelf ook een vrouwenbesnijdenis bijwonen, een ander ritueel dat standhoudt bij de Samburu.
“Dat klopt. Hoewel besnijdenis verboden is en 90% van de Keniaanse bevolking ertegen is, blijft jammer genoeg nog 10% de praktijk verdedigen. De Samburu gaan er nog steeds van uit dat een meisje pas kan trouwen als ze besneden is. Omdat het strafbaar is, was het uitzonderlijk dat we een besnijdenis konden filmen. Het ging om een meisje van 15 jaar, dat zonder verdoving besneden werd. Ze had zoveel pijn. Ik ben toen inwendig zo misselijk geweest. We stonden daar in een hete, donkere hut toe te kijken. En ik voelde me zo machteloos, ik wilde hen stoppen. Maar ik wist dat ik me moest beheersen om te kunnen tonen aan de wereld dat het nog steeds gebeurt.
“Zonder clitoris zullen vrouwen minder snel elders seks gaan zoeken.”
Want naast de functie van overgangsritueel, zorgt de praktijk er ook voor dat de vrouw nooit genot zal kennen tijdens het vrijen. De clitoris geeft immers dezelfde sensatie als de eikel bij de man. Vrouwen zullen zo minder snel seks elders gaan zoeken omdat ze er geen plezier aan beleven, is de logica. Je ziet welke diepe gevolgen die patriarchale instelling heeft.”
Leslie kijkt machteloos toe hoe een 15-jarig meisje besneden wordt.
Wat vinden de Samburu-mannen over de genderongelijkheid in hun stam?
“Veel mannen beschouwen het als normaal dat hun vrouw van hen is. Ze betalen onder andere koeien bij het huwelijk en in ruil is de vrouw van hen. Ze toonden mij letterlijk de stokken waarmee ze hun vrouwen mishandelden. Ik wilde weten wat hun mening was, ook al ga ik daar niet mee akkoord. Ik maakte wel duidelijk dat ik als vrouw in België gelijk ben aan mannen. Maar ze konden moeilijk begrijpen dat ik ‘nee’ kan zeggen tegen een man als ik geen zin heb om iets te doen.”
Hoe behandelden ze jou dan als vrouw?
“De mannen respecteerden me, maar ik ben natuurlijk een buitenstaander. Een toerist. Ik mocht bijvoorbeeld broeken dragen, wat voor de Samburu-vrouwen uitgesloten is. De regels golden niet voor mij. ‘s Avonds dronk ik met de modernere mannen in het dorp koffie, gelukkig is er ook een nieuwe generatie mannen opgestaan die meer open-minded zijn.”
Intussen is er ook plaats voor vrouwen in de politiek.
Wat zijn volgens jou de oplossingen om tot meer gelijkheid te komen?
“Ik zie dat er een evolutie bezig is, gelukkig maar. De overheid heeft al wetten doorgevoerd zoals het verbod op besnijdenis in 2011, ook op huwelijken onder de 18 jaar. Intussen is er ook plaats voor vrouwen in de politiek. De jongere generatie beseft steeds meer dat die vrouwonvriendelijke houding niet kan. Er zijn mannen die er expliciet voor kiezen om hun dochter niet te laten besnijden en om hen zelf een partner te laten kiezen. Maar tradities zijn hardnekkig. Daarom is meer controle nodig in dat diepe binnenland. Ook sensibilisering en goed onderwijs spelen een cruciale rol. Als ze leren dat een vrouw perfect kan trouwen zonder besneden te zijn, dat ze niet vervloekt of slecht is, wordt veel verminking vermeden.
Ook is opvang nodig en psychologische bijstand voor vrouwen die de gruwelijke rituelen ondergingen. Ik kwam in Kenia bijvoorbeeld in contact met Josephine Kulea, een jonge vrouw die de Samburu Girls Foundation oprichtte, een opvangtehuis waar meisjes hulp krijgen en naar school kunnen gaan. Josephine gaat letterlijk meisjes wegplukken uit de dorpen. Ze heeft daardoor veel vijanden, maar ze vertelde me dat ze niet kan tolereren dat er meisjes verminkt of verkracht worden.”
De vrouwen van Umoja
Hoe ben je van Kenia naar huis teruggekeerd?
“Het was een heftige reis. Er moest veel gebeuren in korte tijd en de gesprekken lieten een grote indruk op me na. Los daarvan ben ik teruggekeerd met de overtuiging dat de Samburu een heel mooie stam zijn, waarin warme mensen leven die een kleurrijk leven leiden. Er zijn jammer genoeg nog diepgewortelde tradities die echt niet kunnen. Hun cultuur zou zo prachtig zijn als je die gruwelijke praktijken bant!
Ik ben ook gegrepen door de kracht van de Keniaanse vrouwen. Jonge meisjes trouwen met een wildvreemde man en nemen zoveel bagage mee – verkrachtingen, verminking, vernedering. Ze moeten bovendien alles zelf doen: huizen bouwen, voor de kinderen zorgen, het vee hoeden, koken… Het zijn voor mij stuk voor stuk heldinnen.”
Schrijf je reactie