Deze kunstenaar maakt de wereld mooier met kauwgum

De Britse kunstenaar Ben Wilson ligt op de grond voor de Sphinx cinema in Gent als ik hem tegenkom. Hij maakt een miniatuurschilderijtje op een kauwgum die op het voetpad kleeft. Drie uur later zit ik nog steeds naast hem op straat, om met een zaklamp bij te lichten terwijl hij kauwgums beschildert. Mijn vingers vriezen eraf, maar mijn wangen gloeien van warmte. Want deze kunstenaar doet meer dan van afval kunstwerkjes maken. Hij is tegelijkertijd een soort straathoekwerker, die de meest onwaarschijnlijke mensen met elkaar in contact brengt.

In de uren die Wilson en ik samen op straat doorbrengen, krijgen we heel wat fronsende blikken. Je ziet mensen denken: waarom ligt die vrolijk babbelende man in een oranje overal vol verfvlekken op straat? Is hij dronken? Is hij dakloos? Een klein hondje begint luid te blaffen terwijl de eigenaar hem snel probeert weg te sleuren. Ook honden weten: op straat liggen, dat hoort niet.

Er zijn ook mensen die dichterbij durven komen en dan het stuk kauwgum zien waarop Wilson in detail het Belfort van Gent schildert. Een man van een jaar of 70 staat met een brede lach op zijn gezicht te kijken en wandelt weg, maar komt even later toch twee keer terug om aan Wilson te vertellen dat hij dit “machtig” vindt. Twee stoere jongens van een jaar of 16 staan met open mond te kijken. De ene jongen vertaalt voor de ander wat Wilson zegt. “Echt waar? Moet hij al die kauwgums hier schilderen? Dan heeft die nog veel werk zeg!” Als we uitleggen dat Ben Wilson niet in dienst is van de stad, maar dit uit vrije wil doet, zijn ze met stomheid geslagen. “Respect gast!” En zo blijven er mensen komen en gaan. Sommigen zijn na een paar seconden weer weg, anderen blijven ondanks de kou zo lang mogelijk staan praten. Met Wilson, maar ook met andere voorbijgangers.

Ben Wilson werd al talloze keren gearresteerd en bovendien kun je kauwgums die op de straat gekleefd zijn niet verkopen. Toch gaat hij ermee door. Tijd om de Britse kunstenaar uit te vragen over zijn drijfveren.

Ben, waarom kauwgums?
“Ik ben zo’n twaalf jaar geleden begonnen met het beschilderen van kauwgums op de Millennium Bridge in Londen. Ik ergerde me aan alle kauwgums die je tegenkomt op straat. Eigenlijk is het vreemd: ik heb nog nooit een kauwgum op straat gegooid en ik heb ook nog nooit iemand erop betrapt, maar als je om je heen kijkt zie je overal uitgesmeerde kauwgums. Let er maar eens op als je door een stad wandelt. Kauwgums doen er jaren over om af te breken. Ik vroeg me af hoe je van zulke viezigheid in het straatbeeld iets moois kon maken.”

Sommige mensen zien mijn miniatuurwereldjes, anderen niet.

Speur je de stoep af op zoek naar kauwgum als je door de stad wandelt?
“Nee, want je hoeft nooit lang te zoeken, kauwgum is overal. Behalve een keertje in Londen, toen ik helemaal natgeregend was en het ijskoud had. Toen kwam ik ineens zo’n rooster tegen waar warme lucht uit kwam en dacht: als ik daar nu eens op kon gaan liggen, dan zou ik snel opdrogen. Dus zocht ik daar een kauwgum op, die ik beschilderd heb zodat ik twee uurtjes lekker op dat rooster kon liggen drogen, haha! Ik probeer de kunstwerkjes vaak op een plek te maken waar mensen er niet overheen lopen, maar zelfs dat vind ik niet zo belangrijk. Soms blijven mijn kunstwerken maar een dag bestaan, soms jaren. Die ongrijpbaarheid spreekt me aan. Een keer was ik op de Millennium Bridge aan het werk en kwam er een klein meisje met haar moeder langs. Het meisje zag de tientallen kauwgumkunstwerkjes op de brug en begon al huppelend op te sommen welke afbeeldingen ze zag. ‘Bird! Flower! Dog!’ Haar moeder keek haar verward aan en zei: ‘What are you talking about? There are no flowers here!’ Sommige mensen zien mijn miniatuurwereldjes, anderen niet.”

Hoe werkt dat, een kauwgum beschilderen?
“Eerst verhit ik de kauwgum zodat die een beetje smelt en wat groter uitsmeert. Vervolgens doe ik er een laag witte acrylverf overheen. Dan is mijn canvas klaar en begin ik er met acrylverf op te schilderen. Tot slot spuit ik er een laagje vernis over. Je kunt een hoop kwijt op een kauwgum, hoe klein ook. Soms maak ik metershoge sculpturen, dat doe ik ook graag, maar de beperkte afmeting van de kauwgum is een spannende uitdaging. Ik werk graag met kauwgum die is uitgesmeerd tot een vreemde vorm. Daarom vind je veel van mijn kunst op de Millennium Bridge. De textuur van die brug zorgt ervoor dat de kauwgums allemaal maffe vormen aannemen.”

Als ik lange tijd op een plek aan het werk ben, dan vertolkt de geschiedenis van de straat zich langzaam in mijn schilderijtjes.

Hoe bepaal je wat je op een kauwgum schildert?
“Ik heb thuis twaalf notitieboeken liggen die vol staan met verzoeken van mensen. Ik schilder wat mensen mij vragen. Dat kan van alles zijn. Ik maak een foto van elke persoon die een verzoek doet en van het eindresultaat. De verhalen, die zitten in mijn hoofd. Als ik langere tijd op een bepaalde plek aan het werk ben, dan vertolkt langzaam de geschiedenis van de straat zich in mijn schilderijtjes. Eerst zijn mensen een beetje op hun hoede om me te benaderen. Maar dan komt de eerste persoon. Meestal een kind of een oudere. Dan volgen er meer mensen met verhalen en verzoekjes. Laatst was ik aan het werk in een straat waar niet lang daarvoor iemand was doodgereden door een politiewagen. Een passant vroeg me om een boeket bloemen te schilderen als aandenken voor het slachtoffer. Daarna benaderde iemand me die het slachtoffer kende. Uiteindelijk heb ik tientallen kauwgums beschilderd die samen het verhaal van dat voorval vormden zoals aan mij verteld door allerlei verschillende mensen uit de buurt.”

Het Belfort in Gent. Wie goed kijkt, ziet onderaan een van onze favoriete slogans.

Wow. Eigenlijk leg jij het collectieve geheugen van een straat of buurt vast in je kauwgumkunstwerken.
“Soms wel, en dat kan best zwaar zijn. Ik heb op vraag van een politieagent, die als eerste ter plaatse was bij de aanslag op de underground in Londen op 7-7, een kauwgum beschilderd in de buurt van dat metrostation. Hij vertelde mij hoe het was om als eerste die metro binnen te stappen en te beginnen de slachtoffers eruit te halen. Onvoorstelbaar. Toen ik naar zijn verhaal had geluisterd en er een aandenken voor had gemaakt, werd ik op straat benaderd door een vriendin van een van de slachtoffers. Ook zij wilde graag een gedenkteken laten schilderen. Toen kwam ik, terwijl ik lag te schilderen, toevallig iemand tegen die hetzelfde slachtoffer bleek te kennen.

Hoe langer ik dit werk doe, hoe meer ik merk dat zelfs in een metropool als Londen de levens van de inwoners altijd wel op een manier met elkaar verbonden zijn. Overigens is het niet altijd zo dat ik vooral heftige verhalen te horen krijg. Soms doe ik een hele dag portretten van mensen of honden. Als er eenmaal iemand vraagt hun hondje te vereeuwigen, dan is het hek van de dam en komt de ene na de andere hondenbezitter vragen of ik ook een portret van hun hond kan maken. Dan denk ik: ‘Ah, vandaag gaan we dus honden doen!’ Als ik een dag gehad heb waarin mensen veel persoonlijk leed met me gedeeld hebben, dan ben ik soms blij als ik een hele dag hondjes moet schilderen (lacht).”

Kun je hiervan leven? En wat vindt de politie ervan dat je met je kwasten op straat ligt?
“Ik had nooit gedacht dat ik bekend zou worden door het beschilderen van kauwgums! Ik heb altijd verschillende kunstvormen beoefend en doe gelukkig ook dingen die wel verkoopbaar zijn (lacht). En ik maak soms kauwgumkunstwerkjes op losse stenen. Door die kauwgums op stenen te verkopen, financier ik weer de kauwgums die ik op straat beschilder. En ja, ik ben al regelmatig in aanraking geweest met de politie, die me vastgehouden en ondervraagd hebben. Ik ben zelfs voor de rechter gekomen. Telkens werd ik vrijgesproken. Ik beschadig immers niets, want ik schilder op kauwgums en niet op de stoeptegels waarop ze kleven. En een kauwgum die op straat ligt is niemands bezit, dus eigenlijk kan niemand me ervan weerhouden. Ik heb ook weleens klappen gehad van voorbijgangers die dachten dat ik een zwerver was, helaas. Maar daar wil ik niet op focussen. De hartverwarmende reacties die ik krijg door iets kleins te doen en de wereld een beetje op te vrolijken met kleurrijke kauwgums, dat voert voor mij de boventoon.”

Als het erop aankomt, zijn onze levens allemaal op de een of andere manier met elkaar verbonden.

Je bent in Gent voor het Festival van de Gelijkheid. Leg eens uit waarom wat jij doet zo goed bij dit thema past.
“Weet je, door mijn dagen liggend op straat door te brengen en door vaak voor een dronken dakloze te worden aangezien, heb ik geleerd om minder snel over mensen te oordelen. Dat is misschien wel de belangrijkste boodschap van mijn werk. Mensen zijn niet altijd wat ze lijken. Door meteen je oordeel klaar te hebben, doe je de deur dicht voor iemand waar je misschien veel meer mee gemeen hebt dan je op het eerste zicht denkt. De verhalen die ik op straat hoor, hebben me ervan overtuigd dat mensen helemaal niet zo verschillend zijn. Als het erop aankomt, zijn onze levens allemaal op de een of andere manier met elkaar verbonden.”