Longread

Internetkruisvaarders, helden van een op maat gemaakte wereld

Internetkruisvaarders, helden van een op maat gemaakte wereld

Wat jij ziet op het internet en sociale media is anders dan wat ik zie. Dankzij sociale media en gepersonaliseerde diensten is het internet een op maat gemaakte ervaring geworden. Je merkt het misschien niet, maar Facebook creëert een online bubble die jou aanmoedigt om ongeremd je mening te geven, met als gevolg dat sommige mensen verworden tot racistische internetkruisvaarders. Door Roel Peters

Hoe we informatie opvragen op het internet is op zeer korte tijd enorm geëvolueerd. Wie in de jaren 90 nieuws zocht over de gekkekoeienziekte, gebruikte daarvoor zoekmachines zoals AltaVista, Lycos of Ask Jeeves. Die informatie was veelal niet relevant en vaak moest er nog wat doorgeklikt worden op een internet dat toen nog niet bijzonder snel werkte. Dankzij stevige algoritmes die voor relevantere zoekresultaten zorgden, kon Google in een razend tempo de zoekrobotmarkt veroveren. Maar ook de komst van RSS feeds of nieuwsoverzichten in sociale netwerken veranderden de manier waarop we informatie op het internet consumeren, creëren en delen. Het verkrijgen van informatie werd hoe langer hoe meer een gepersonaliseerde dienst.

De geest in de fles

Sergey Brin, medeoprichter van Google, vertelde in 2013 op een TED-talk waar hij al sinds de oprichting van Google van droomde: “Informatie zonder het gebruik van zoekwoorden. Informatie die tot jou komt wanneer je die nodig hebt.” Volgens Brin is een mens niet gemaakt om naar beneden te kijken en op een smartphone te zitten tokkelen wanneer hij informatie zoekt. De handen, ogen en oren zouden vrij moeten zijn. Wat bezielde deze tech guru om die uitspraken te doen? Hij stelde Google Glass voor. Een compagnon op je neus die je bevelen opvolgt, je vragen beantwoordt met een stem in je schedel en de juiste informatie op het juiste moment met je deelt.

We zullen nog niet meteen met z’n allen met een digitale bril op onze neus lopen, maar we komen in de buurt. Wanneer we een app op onze smartphone openen, leggen we ons lot in de handen van een kleine machine die met één druk of swipe de openingsuren van de dichtstbijzijnde gym, de trailer voor de nieuwste Bond-film of de goedkoopste vliegtickets uitspuwt.

Moderne technologie is een geest uit een fles die onze diepste verlangens in vervulling laat gaan.

Maar volgens de visie van Google is dit slechts een tussenstadium. Het uiteindelijke doel van technologie is om onzichtbaar te worden. Technologie moet aan onze kant van het hek gaan staan en het werk in onze plaats doen. Idealiter moeten we zelf niet eens meer nadenken over het werk. Technologie zou niet bediend mogen worden en mag geen interface hebben. Het besef dat een stuk technologie bestaat, mag er pas zijn als je het wegneemt. In heel wat opzichten is die onzichtbare technologie er eigenlijk al. Denk maar aan je favoriete nieuwsapp die je een notificatie stuurt wanneer een gebeurtenis de wereld opschudt. Denk aan Google Photos die je foto’s automatisch in albums plaatst en collages of animaties maakt. Weekendje Parijs? Nog voor je in je hotel bent rollen de tips voor een lekker restaurantje via TripAdvisor of Foursquare binnen. We zijn bereid om een onzichtbaar algoritme binnen te laten in onze privélevens. We vertrouwen het ons lees- en zoekgedrag, onze foto’s en documenten in de cloud, onze e-mails, onze locatie, ons reisgedrag, ons koopgedrag en ons bewegingspatroon toe. In ruil krijgen we nieuws, muziek-, film- en leestips en een fitness coach in een gepersonaliseerd jasje. Oh ja, ook de reclame die we te zien krijgen is gepersonaliseerd. Want dat is de geldkoe die het allemaal mogelijk maakt.

Moderne technologie is een geest uit een fles die onze diepste verlangens in vervulling laat gaan. Het is een beschermengel die ons behoedt voor narigheid, dissidentie en cognitieve dissonantie, die lastige spanning die ontstaat wanneer informatie strijdig is met onze eigen opvattingen.

De zeepbel

Op onzichtbare wijze gidst de technologie ons naar wat we het leukst, het mooist en het lekkerst vinden. Het is wat Eli Pariser, voormalig hoofd van de progressieve lobbygroep MoveOn.org, de filter bubble noemt. “Het is ieders persoonlijke universum van informatie. Het is uniek en speciaal voor jou geconstrueerd door de reeks aan gepersonaliseerde filters waar het moderne web op draait.”

Nicholas Carr, auteur van The Glass Cage: How our computers are changing us, neemt Google Maps als schoolvoorbeeld: “In plaats van iedereen dezelfde weergave van de stad te tonen, genereert de app een kaart waarvan Google denkt dat die aansluit bij jouw noden en wensen, gebaseerd op informatie die het bedrijf bezit over jou. Carr geeft toe dat dit zeer verleidelijk is, maar hij wijst op de grenzen: “Google ruilt toeval voor afzondering. De besmettelijke slordigheid van de stad wordt ondergedompeld in een algoritmisch ontsmettingsmiddel. Het belangrijkste aspect van de stad, de publieke ruimte die je niet alleen deelt met je vrienden maar met een brede groep mensen, gaat verloren.”

Sociale netwerken hebben van het internet een echokamer gemaakt waar onze eigen opvattingen weerspiegeld en versterkt worden.

Het internet is haar belofte niet nagekomen. De wereld is geen digitaal dorp geworden. Maar dat ligt niet alleen aan de voorgeselecteerde personalisatie door algoritmes. Sociale netwerken zoals Facebook, Reddit en Twitter hebben van het internet een echokamer gemaakt waar onze eigen opvattingen weerspiegeld en versterkt worden door onze keuze van contacten, subreddits, nieuwsbrieven en page likes. Omdat ze het thema zo serieus namen besloten de datawetenschappers bij Facebook om de proef op de som te nemen en zelf te onderzoeken wat er aan is van die filter bubble. Zij bevestigen dat het algoritme een rol speelt, maar concluderen dat zelfselectie een veel grotere impact heeft op het al dan niet in aanraking komen met tegenstrijdige informatie. De conclusie van hun onderzoek eindigt met de volgende woorden: “De macht om blootgesteld te worden aan opinies van de overzijde in sociale media ligt vooral bij jezelf.”

Of het nu ligt aan de keuze van vrienden en de onderwerpen die je volgt, of aan voorselectie door algoritmes, de filter bubble is reëel. Het moderne internet verkiest het vertrouwde boven het onbekende, het voorspelbare boven het onvoorspelbare, het zekere boven het onzekere. Niet onlogisch. In een vertrouwde omgeving is de kans namelijk groter dat we onze mening geven, dat we op die like-of emoticon-knop duwen, een foto delen of een aankoop doen. Op basis van deze informatie kan de geldkoe ons profiel beter schetsen en gepersonaliseerde en relevantere advertenties tonen die meer geld in het laatje brengen. Maar er is een keerzijde aan.

Internetkruisvaarders

De tragische dood van de 15-jarige Ramzi tijdens een quad-ritje in Marokko lokte op diverse websites heftige reacties uit. Op de Facebook-pagina van de Vlaamse Verdedigings Liga  (VVL) werd de dood van de tiener zelfs op gejuich onthaald. “Sinds wanneer is een geitenneuker een Vlaming?” en “Nen bruinen minder” is slechts een korte bloemlezing. Het wekte in heel Vlaanderen een storm van reacties los. Sommigen binnen politiek en media deden het gebeuren af als flagrant racisme van enkelen, van het gepeupel. Niettemin is racisme op het internet niet nieuw. Voor sociaal psycholoog Alain Van Hiel van de Universiteit Gent is iedereen racist en volgens Thomas Decreus legitimeert het racistische discours de bestaande ongelijkheden. Wat racisme ook moge zijn, wat bezielt iemand om en plein public te lachen met de dood van een 15-jarige gast? Want dat is Facebook, een publiek forum. Iedereen met een e-mailadres kan zich inschrijven op het sociale medium en meelezen. Zulke uitspraken kunnen iemand nochtans voor de rest van zijn leven achtervolgen. Ik heb nog nooit meegemaakt dat iemand in de cinema gaat rechtstaan om naar het scherm te roepen dat die makak van een Salma Hayek van ‘t scherm moet. Hoeveel mensen zouden staan juichen als een 15-jarige knul in het midden van de Gentse Veldstraat ligt te sterven na een val met zijn fiets? Waarom vinden sommigen het dan bon ton om dat wel te doen via het internet?

Wie angst heeft voor migratie zal zijn of haar opvattingen alleen maar bevestigd zien. Het is een zichzelf versterkend proces dat vaak uitmondt in cafépraat on steroids.

De olifant in de kamer: het is gemakkelijk om een internetkruisvaarder te zijn, geborgen in het sacrale licht van een display. Voor de devoten van de vrije meningsuiting, met een profielfoto als wapenschild en een smartphone of toetsenbord als strijdbijl, zijn Twitter of Facebook het medium bij uitstek om hun ongezouten ‘waarheid’ de wereld in te sturen. Sociale media zijn een portaal van de eigen living of tuin naar een gepersonaliseerd internet, en dat allemaal onder het goedkeurend oog van de eigen entourage. Je zou het voor minder als een thuismatch beschouwen.

Het gepersonaliseerde internet voedt de menselijke neiging tot confirmation bias. Alle informatie die onder onze aandacht komt heeft de neiging om onze eigen opvattingen te bevestigen in plaats van die uit te dagen. Wie tegen kernenergie is, zal tegen kernenergie blijven. Wie angst heeft voor migratie zal zijn of haar opvattingen alleen maar bevestigd zien. Het is een zichzelf versterkend proces. Vaak mondt het uit in cafépraat on steroids. Geschreven verzuchtingen via het internet zijn enorm schaalbaar. Terwijl er vroeger één drinkebroer inpikte op “‘t Zijn allemaal zakkenvullers” verspreiden meningen zich nu met enkele shares tussen duizenden gelijkgezinden. Hoe groter het bereik, hoe sterker de overtuiging van je gelijk. Verwondert het ons dan dat sociale media ons sterken om onze donkerste grieven te delen?

Ondanks de duidelijke stijging van het aantal geopende dossiers in het domein ‘media’ (91% van de klachten is op het internet) in het jaarrapport van het Interfederaal Gelijke Kansen Centrum Unia, is het niet echt duidelijk of xenofobie, onverdraagzaamheid en andere lulkoek toenemen. We mogen namelijk niet vergeten dat het aantal internet-, maar vooral sociale-mediagebruikers sterk is toegenomen. Het is dus moeilijk te bepalen of mensen er meer racistische opvattingen op na houden, al dan niet dankzij het internet, of dat racisme zich simpelweg verplaatst heeft van de woonkamers, straten en togen naar sociale media. Desalniettemin getuigt de recente actualiteit ervan dat sociale media zeer uitnodigend zijn voor racistische uitlatingen.    

Toeval 

Het probleem is gekend tot in de hoogste politieke regionen. De High Level Expert Group on Media Diversity and Pluralism die opgericht werd door de Europese Commissie in 2011, kreeg als taak om aanbevelingen te doen inzake de bescherming en promotie van pluralisme en vrijheid in de media. Deze groep bepleitte in hun rapport dat de vrije toegang tot informatie nodig is om verlichte beoordelingen en geïnformeerde politieke keuzes te maken. Eén van hun aanbevelingen is dan ook om iedereen de mogelijkheid te geven om filters uit te schakelen, zowel tijdelijk als permanent. Dat is een goed begin. Wat men ziet zal niet langer door een algoritme gemodereerd zijn, maar overgelaten worden aan het toeval en het gedrag van miljoenen mensen waar men rechtstreeks en onrechtstreeks mee verbonden is.

Alleen als we zélf uit onze voorgevormde digitale levens kruipen, kunnen we ons blootstellen aan het toeval en andere opvattingen die ons wereldbeeld uitdagen.

Maar we kunnen zélf nog een stap verder gaan. De informatie die we zien is altijd begrensd door wat we opzoeken of de personen en pagina’s die we volgen. En daar heeft technologie niet veel mee te maken. Dat hebben we zelf geselecteerd. Alleen als we zélf uit onze voorgevormde en zelfontworpen digitale levens kruipen, kunnen we ons blootstellen aan het toeval, het onbekende en andere opvattingen die ons wereldbeeld uitdagen. Doe daarom eens gek en word lid van een politieke partij waar je het niet mee eens bent, ga eens kijken naar een sportevenement van een sport waar je geen hol van weet en ga eens op reis naar een land waar je de naam niet van kan onthouden. Dat zou alvast een helderdere kijk op de wereld kunnen bieden dan de voorgekauwde troep die in het nieuwsoverzicht van je sociaal medium belandt.

 

Roel Peters werkt als online business consultant en schrijft voor diverse media rond technologie en maatschappij. Hij studeerde economie en politieke wetenschappen aan de Universiteit Gent. In zijn vrije tijd vind je hem met zijn neus in de actua of in een non-fictieboek. www.roelpeters.be of LinkedIn

 

Foto: Istock

Schrijf je reactie

Charlie geeft regelmatig het woord aan mensen die - net als wij - geen blad voor de mond nemen.

Colofon

Adres Redactie

Toko Space t.a.v. Charlie Magazine
Statiestraat 139
2600 Antwerpen