interview

“Extreemrechts en traditionele nieuwsmedia spreken dezelfde taal”

Gaea Schoeters over de rol van mainstream media in de verdere opkomst van extreemrechtse partijen

“Extreemrechts en traditionele nieuwsmedia spreken dezelfde taal”

Na vijftien jaar is het vandaag opnieuw ontwaken na een Zwarte Zondag. De extreemrechtse partij Vlaams Belang boekte een grote verkiezingsoverwinning. In de voorgaande analyses werd er vooral gekeken naar de populariteit van de partij bij jongeren en rol die sociale media daarin speelt. Maar hoe groot is het aandeel van traditionele nieuwsmedia? Journalist en auteur Gaea Schoeters schetst een mediakritische analyse. “Media dragen een verpletterende verantwoordelijkheid voor deze Zwarte Zondag.”

Het stond in de sterren geschreven, en ook wel een beetje in de opiniepeilingen: Vlaams Belang boekt voor het eerst sinds lang weer een grote verkiezingsoverwinning. Dat de partij er zo fors op vooruit zou gaan, is wel enigszins onverwachts. Gisteren werd in de vroege avond al duidelijk dat de extreemrechtse partij van voorzitter Tom Van Grieken de tweede grootste partij van Vlaanderen wordt, na de N-VA, wiens absolute macht tanende is.

Naast de moeilijke regeringsonderhandelingen zal er nog lang worden nagekaart over deze nieuwe Zwarte Zondag met analyses allerhande. Een analyse die je de komende weken niet snel zal tegenkomen in mainstream media is een mediakritische, en dus zelfkritische, analyse. Journalist en auteur Gaea Schoeters maakt die analyse nochtans al enige tijd.

“Een analyse die je niet snel zal tegenkomen in mainstream media is een mediakritische, en dus zelfkritische, analyse.”

Het was Schoeters die collega-journalist Joël De Ceulaer van stevige repliek diende toen hij voor De Morgen een vrij kritiekloos interview deed met Dries Van Langenhove, toen nog vooral het gezicht van Schild & Vrienden. Dat was zo’n halfjaar voor de ophefmakende Pano-reportage waarin Van Langenhove en S&V werden ‘ontmaskerd’, terwijl ten tijde van het interview in De Morgen al duidelijk was dat Schild & Vrienden niet zomaar een conservatieve jongerenbeweging was.

“Geen grotere triomf dan toegang tot de reguliere media, waardoor deze marginale groepen niet alleen aan geloofwaardigheid winnen, maar hun extremistische gedachtegoed ook binnenbrengen in de publieke ruimte”, schreef Gaea Schoeters destijds in de open brief aan Joël De Ceulaer.

Hebben onze media rechts en extreemrechts daadwerkelijk mee groot gemaakt? Want extremistische groeperingen zoals Alt-Right in de Verenigde Staten en Schild & Vrienden dichter bij huis leven toch vooral bij de gratie van online media. In de donkere krochten van het internet worden jongeren, veelal mannen, gerekrutreerd.

“Millennials kennen enkel het post 9/11-tijdperk, met alle polarisatie en angstcultuur die daarbij hoort.”

“Een deel van de verklaring waarom extreemrechts nu populair is bij jongeren ligt grotendeels aan het feit dat zij zijn opgegroeid in een omgeving waarin extreemrechts genormaliseerd is en een deel van de dagelijkse realiteit en de publieke ruimte inneemt”, opent Gaea Schoeters. “Bovendien hebben zij de ‘correctie’ niet die ouderen hebben: ouderen weten dat uitspraken die nu publiekelijk gedaan worden vroeger ‘ontoelaatbaar’ waren. Millennials kennen enkel het post 9/11-tijdperk, met alle polarisatie en angstcultuur die daarbij hoort. Een verhaal dat versterkt wordt door de media, die helemaal zijn meegegaan in die polarisatiecultuur”, aldus Schoeters.

Maar zijn het extremisten of media die aan de basis liggen van die polarisatie? “De link tussen traditionele nieuwsmedia en extreemrechtse groepen is zoals het verhaal van het kip of het ei”, aldus Gaea Schoeters. “Het valt moeilijk te zeggen wie eerst polariseerde en dus de ander aanspoorde hetzelfde te doen. Er wordt meestal geponeerd dat het logisch is dat als de maatschappij verrechtst, de traditionele media ook mee opschuiven naar rechts om hun publiek, rechtse stemmers dus, te bedienen. Maar hoeveel mensen die gisteren hun stem uitbrachten, werden beïnvloed door nieuwsmedia die extreemrechtse lieden in de spotlights zetten tijdens een resem flitsende interviews en hen onterecht opvoerden als expert?”

Dries Van Langenhove in debat met Petra De Sutter in Terzake. “Wat deed hij daar? Hij heeft geen enkele expertise.”

“Neem nu de nieuwsberichten van afgelopen week waarin werd gesteld dat meisjes links en jongens rechts zouden stemmen. Eén van die  nieuwsstukken werd dan geduid door Dries Van Langenhove, lijsttrekker van Vlaams Belang. Een extreem-rechts politicus als expert voor het duiden van het succes van extreem rechts, dat is toch absurd? Of toen diezelfde Van Langenhove in Terzake in debat ging over transgenders met Petra De Sutter. Wat deed hij daar? Hij heeft geen enkele expertise. Hij werd opgevoerd op basis van één enkele tweet. Ongelooflijk.”

Volgens Schoeters heerst er onder journalisten een soort compensatiedrang. “Maar ook dat is weer een uitgekiende strategie van extreemrechts. Journalisten worden vaak weggezet als links-activistisch. Onder het mom van de heilige neutraliteit, willen die journalisten dan het tegendeel bewijzen door airplay te geven aan extremisten. Bovendien zijn ze volgens mij minder geneigd hen tegen te spreken, want anders doen ze weer aan framing. You can’t win. Extreemrechts kreeg nog nooit zoveel media-aandacht, maar blijft wel poneren dat alle media tegen hen zijn.”

“Extreemrechts kreeg nog nooit zoveel media-aandacht, maar blijft wel poneren dat alle media tegen hen zijn.”

Tegelijk ziet Gaea Schoeters veel vergelijkingen met onze algemene mediacultuur en de manier waarop extreemrechts online communiceert. “Denk maar aan de oneliners, clickbait en dus misleidende informatie, de snelheid waarin wordt bericht en de polarisatie. Allemaal zaken die zowel traditionele media als extreemrechts in deze digitale tijden hanteert.

Opnieuw komt hier het verhaal van de kip en het ei. Wie beïnvloedt wie? Rechtse en extreemrechtse lieden zijn meester in media en communicatie, ze hebben feitelijk heel goed gekeken naar hoe media werken om hen zo te kunnen bespelen. De oneliners, de polarisatie, … ze weten dat het werkt, want nieuwsmedia smullen er van.”

“Het gedachtengoed sluipt ook binnen in hun taal: denk maar aan ‘Marrakechpact’, ‘Gutmensch’ en het nieuwste ‘belastingstsunami’.”

“In feite spreken extreemrechts en veel traditionele nieuwsmedia dezelfde taal”, aldus Schoeters. “Lieden van rechts en extreemrechts beseffen heel goed dat thema’s als veiligheid, terreur en vluchtelingen voor media veel clicks and shares oplevert. Dus zullen ze inzetten op die thema’s. Tegelijkertijd reproduceren media die thema’s en reproduceren ze ineens ook het discours van (extreem)rechts. Het gedachtengoed sluipt ook binnen in hun taal: denk maar aan ‘Marrakechpact’, ‘Gutmensch’ en het nieuwste ‘belastingstsunami’.”

Dat politieke partijen ook goed naar media hebben gekeken, bewijzen de gigantische advertentiecampagnes van N-VA in papieren kranten en online nieuwsmedia. “Ze verpakken hun propaganda als nieuwsberichten. Printen hun verkiezingsfolders in dezelfde stijl als een normale krantenbijlage en die wordt dan bij de krant gestopt”, weet Schoeters. “De onoplettende lezer denkt misschien al snel dat de folder door een onafhankelijke journalist werd geschreven waardoor politieke partijen extra credibiliteit krijgen, terwijl het niet meer is dan verkiezingspropaganda.”

“NVA verpakt hun propaganda als nieuwsberichten. Ze printen hun verkiezingsfolders in dezelfde stijl als een normale krantenbijlage en die wordt dan bij de krant gestopt.”

“Ik las ook een online krantenartikel en zag dan een banner van N-VA die wel heel toevallig over hetzelfde onderwerp ging als het artikel. Natuurlijk begrijp ik dat mediabedrijven op advertentieruimte drijven, maar ik stel me toch vragen bij die steeds vagere scheiding tussen journalistiek en politieke communicatie.”

Wanneer het aankomt op nog meer misleidende informatie en het beruchte fake news, ziet Gaea Schoeters weinig heil in de factchecking die media tegenwoordig doen. “Dergelijke rechtzettingen komen altijd te laat: de originele boodschap wordt veel meer gedeeld via social media dan de rechtzetting; die bereikt geen tiende van het oorspronkelijke publiek. Dat weten de aanhangers van rechts en extreemsrechts ook. Ondertussen is hun kwalijke boodschap alweer verder verspreid. Het is onverantwoord zomaar mee te stappen in sensationele verhalen zoals dat van transmigranten in het Brusselse Noordstation die allerlei ziektes met zich mee zouden brengen. Je kan niet eerst die claim publiceren in je krant en dan later pas de factchecking doen.”

“De originele boodschap wordt veel meer gedeeld via social media dan de rechtzetting; die bereikt geen tiende van het oorspronkelijke publiek.”

De vraag wat media dan wel kunnen doen, beantwoordt Schoeters met een diepe zucht. “Ik vrees dat het al te laat is. De jonge garde van extreemrechts is al lichtjaren voor wat betreft online communicatie”, aldus Schoeters. “Ik denk dat de media in de eerste plaats van hun naïviteit af moeten. Ze snappen het nog steeds niet, hoe de rechtse propagandamachine werkt. Ze behandelen hen zoals elke andere partij en trappen er keer op keer met open ogen in.

Tot slot de vraag of wij als nieuwslezer – of kijker iets kunnen doen en of er dan echt geen licht in de duisternis is van het somber plaatje dat Gaea Schoeters schetst. “Sorry, maar voorlopig zie ik het niet. (lacht) Polarisatie is een feit, een realiteit waarmee we moeten leven. We zullen gewoon door deze fase moeten, vrees ik. Wat mensen wel kunnen doen, is proberen online evenveel aandacht op te eisen en hun stem laten gelden op dezelfde manier als extreemrechts dat doet, maar dan met een positieve boodschap. In die zin is de klimaatbeweging er wel in geslaagd om met een uitgekiende mediastrategie hun positieve boodschap te brengen, los van de politiek. Bovendien wordt de beweging voornamelijk getrokken door jonge vrouwen, wat ik super vind. Kijk, heb ik dan toch nog een sprankeltje hoop. (lacht) The Future is female.”

Foto Gaea Schoeters: Annelies Van Parys

Schrijf je reactie

12 reacties
  • Jan says:

    Ben het eens met de rode draad van dit artikel: polarisatie is de “fonds de commerce” van vele mediabedrijven. Met enkele perverse effecten (waarvan er eentje in dit artikel beschreven wordt).

  • Rob says:

    Goed van een analyse te willen maken, maar ik heb het gevoel dat het ergens wat blijft hangen en een deel onderbelicht laat.

    Als er mij één ding is opgevallen dan is het wel hoe de voorbije verkiezingen ‘vermarkt’ zijn geweest.

    Diverse media(-bedrijven) vechten voor de aandacht van ‘De Kritische Kiezer’. Luister eens opnieuw naar de reclameblokken van enkele weken terug. De Morgen, De Standaard, De VRT (met De Ochtend, Terzake, …)
    Ze brengen allemaal reclameboodschappen die uitpuilen van de slijmerij waarin ze de kijker/luisteraar ophemelen als ‘de moreel en intellectueel hoogstaand’. Dit alles om die kijker/luisteraar toch maar te proberen overhalen om hun gazet te kopen, naar hun programma te kijken of te luisteren, of de door hun georganiseerde debatten bij te wonen vanop de ‘premium locatie’ (e.g. het dak van het Vlaams Parlement, enz. enz.)

    En om zo’n debat/artikel/…. aantrekkelijk genoeg te maken, is het gewoon noodzakelijk dat er genoeg animo in zit. Het moet mensen aanspreken. En hoe doe je dat het beste? Door Emotie uit te lokken. Door er een Show van te maken. 

    Dan krijg je inderdaad situaties zoals Van Langenhove & Petra De Sutter in Terzake. Of situaties waarin ‘intellectuele programma’s’ beginnen met een rits ja/neen vragen. Of journalisten die per se hun vraag met ja/neen willen beantwoordt zien. Of journalisten die doorbomen op vragen over de postjes en mogelijke coalities (Ik had soms het gevoel dat menig journalist zichzelf al formateur waande.)

    De grootste dooddoener vind ik echter situaties waarin politici die over sujet ‘x y z’ een compromis bereiken door een aangebrande en uitdagende vraag van de Kritische Journalist worden afgeschilderd als verliezers.  Zo creëer je in debatten een uiterst destructieve sfeer die ervoor zorgt dat zelfs punten die anders tot weinig of geen discussie zouden leiden plotseling uitgroeien tot een strijdtoneel.  

    Het is geen wonder dat het middenveld, dat net gericht is op compromissen, er in deze verkiezingen zo op achteruitboert. In de bovenstaande situaties zijn zij nl. altijd ‘de verliezer’. 

    Dat drama is geweldig voor de kijk-, luister- en leescijfers. Bijgevolg ook voor de collectieve portefeuille van het mediabedrijf, zij boeren collectief goed bij zo’n verkiezings-drama-hype.  Als maatschappij verliezen we wel collectief onze ontvankelijkheid voor nuance & compromis.

    Het helpt ook niet dat we leven in een maatschappij die elke dag complexer wordt. Voor velen klinkt de roep naar “eenvoud” gewoon logischer. Iets waarin ze in de afgelopen verkiezingen op hun wenken bediend werden.

  • Dieter says:

    Ik heb zin om te brullen van frustratie bij het lezen van dit artikel. De zoveelste analyse. En weer klinkt het als “media expert analyseert media en is kristisch over media die naar eigen mening niet kritisch is over media”. Het klinkt een beetje zoals die autochauffeur die klaagt dat er teveel autos zitten in de file.
    Ik ben bezorgd over de opkomst van extremisme en ik luister in mijn omgeving naar wat dit kan verklaren. En telkens opnieuw zie of hoor ik zaken die gewoon niet of weinig aan bod komen in de media en al zeker niet in de analyses. Hier zijn enkele zaken die ik heb gelezen, gehoord, …

    1. In ons dorp wonen mensen die bij de metro van Brussel werken. Zie je hem al komen?
    Een van hun collegas zat in de metro die opgeblazen werd. Ze hebben weinig tot geen steun gehad. Voor de zoveelste journalist misschien “oud nieuws” of “we hebben er toch een artikel over geschreven?”, maar zij rijden dagelijks zoveel keer voorbij dat station. Zij hebben de boel mogen opkuisen. Zij hebben de herstellingen meegemaakt. Zij praten met die bestuurder die in het metrostel zat die de ontploffing heeft meegemaakt.
    Welke politieker is met hen gaan praten? Of heeft hen op café aangesproken om te vragen hoe het gaat?
    De lokale VB politieker. Denk niet alleen aan die medewerkers van de MIVB, maar ook hun sociale kring en de impact dat dit heeft over hoe zij gaan praten over de politiek…

    2. Op een lokale facebook pagina werd een scan een brief van de dienst immigratie gepost. Daarin stond uitgelegd dat persoon X, die in afwachting van de verwerking van een dossier, recht had op een uitkering. Met kinderbijslag liep die uitkering op tot net geen 2200 euro per maand.
    Dit -kan- fake zijn, of niet. Ik weet het niet. Maar dit is er gebeurd: een of andere goedzak dacht dat het slimmer was om die post te verwijderen wegens “te politiek” of “problematisch”. Resultaat: het voelt als een doofpot operatie en iedereen is overtuigd dat het waar is. Dit, terwijl er in die facebook groep/pagina mensen zitten met een kleine uitkering of pensioen dat aanzienlijk lager is.
    Er komt dus 0,0 krachtig tegensignaal. Ja, dit leunt aan bij de analyse hierboven, maar het probleem zit hier niet bij mainstream media. Het probleem is dat er met de beste bedoeling van de wereld een omgekeerd effect is bereikt.

    3. Een bevriende leerkracht vroeg aan zijn klas of zij die uitslag zagen aankomen. “Ma ja meneer, natuurlijk!” was het antwoord. Blijkbaar stond VB op elke fuif en feest om de mensen aan te spreken. Aan meisjes werd beloofd dat verkrachters harder zouden aangepakt worden: “levenslang”, “doodstraf”, “moest ik mogen: castreren”. En zo krijgen ze de jonge vrouwen mee. Zo hadden ze voor iedereen wel iets.

    4. Bij de kapper (altijd een leuk praat-kot) kreeg ik te horen dat “de Britten het toch goed hadden gezien hé, op tijd uit de EU gaan”.
    Welke partij zaagt over de EU? Juist.
    Het heeft me ongeveer 60 seconden gekost om ze van dat idee af te krijgen. Dan heb ik ze nog 5 minuten gratuit gegeven, om te voorspellen welk drama ze van het verenigd koninkrijk mogen verwachten in de komende weken. Op 1 na zijn ze al uitgekomen, dus ik hoop dat die argumenten in de echo kamer zijn blijven rondzweven en ze die bevestigd hebben gezien.

    Vlaams Belang staat tegenwoordig gewoon dichter bij de mensen, op basis van wat ik hoor en zie. De sociale media is daar zeer zeker deel van, maar is gesterkt door het lokale sociale netwerk onder de mensen. Ze gooien zich in elk café en feest-groep. Ze praten met de mensen, face-to-face, en plots klinkt alle onzin die ze op sociale media gooien geloofwaardiger.

    Althans, dat is mijn observatie. Ik weet niet of dit over het hele land van toepassing is. Dit spreekt ook het artikel niet tegen. Wat ik wel zeker weet, is dat er op café bijzonder weinig aandacht is voor wat er in Terzake, debatten of mainstream media is gezegd. De analyse in dit artikel zal echt weinig zoden aan de dijk brengen bij onze lokale VB aanhangers.
    Ze werken zich binnen bij elke sociale kring (of “echo-kamer” volgens media experts) en gooien á la carte een programma-punt in de groep dat aantrekt, zonder zich zorgen te maken over hoe daar een zinnig beleid rond gevormd kan worden. Of zelfs het effect positief zal uitdraaien.

    En wat doet de media? Naar zichzelf kijken, naar de andere media kijken. ’t ligt aan terzake. “Ze werden opgeleukt! Ze kregen aandacht!”. Nu zien we artikels dat VB allemaal racisten zijn, artikels dat hun kiezers laag geschoold zijn, enz. Door ze te stigmatiseren schuif je die mensen (de kiezers) verder van je af, wanneer je ze net onder de arm zou moeten nemen en samen met hen enkele zaken recht moet zetten. Door ze te bestempelen zeggen deze “opinies” en berichten eigenlijk “met die mensen wil je niet praten” terwijl het gebrek aan praten met die mensen net het probleem is/was.
    Kom uit de ivoren media toren en praat de mensen in de straat aan.

  • Janus Van Vlaanderen says:

    De “haat” druipt van dit artikel! Heeft ze dan nooit naar “de Afspraak” gekeken.
    En wat met extreem links? En wat met de 820.000 Vlamingen die voor het Vlaams Belang kozen.
    Zulke artikels en het vingertje zijn de echte oorzaken van polarisatie.

  • winnie.trekker says:

    Oh ja! Deze heb ik gisteren “in het wild” tijdens de verkiezingsshow op één gespot:
    “Maar ook dat is weer een uitgekiende strategie van extreemrechts. Journalisten worden vaak weggezet als links-activistisch. Onder het mom van de heilige neutraliteit, willen die journalisten dan het tegendeel bewijzen door airplay te geven aan extremisten. ”

    -> https://www.nieuwsblad.be/cnt/dmf20190526_04426672

  • Johan Baate says:

    Vanuit een politicologisch en sociologisch standpunt is dit artikel absolute nonsens. Geae Schoeters heeft dan ook geen enkele wetenschappelijke vorming die haar helpen om objectief en gestructureerd onderzoek te voeren. Dergelijke narcistische BV’s die denken het beter te weten maar en niets van kennen maken links en de ecologische beweging ongeloofwaardig, hetgeen verklaart waarom de Groene golf uitbleef en extreemrechts zo goed scoorde. Laat experten aan het woord en laat BV’s bij hun leest.

    • Het artikel gaat over mediakritiek en journalistiek. Gaea Schoeters werkt al sinds 1998 als onder meer reporter en journalist. Hoezo “laat BV’s bij hun leest”?

      • Floris says:

        Daar sluit ik me bij aan. En bvb wat ze schrijft over taalgebruik klopt volledig. In de US wordt die analyse door bvb George Lakeoff (linguist) gemaakt wat 45(~trump) betreft. Die lessen kunnen we ook in België toepassen.

        En ik vind het bizar dat extreem rechts een andere extreem rechts partij komt duiden. Of dat je iemand op basis van een enkele. Tweet uitnodigde.

    • Floris says:

      En ben jij dan zo een expert?

      • Floris says:

        Dus Johan ben jij dan de expert terzake? Of is jouw analyse kort door de bocht?

  • Vera Wagemans says:

    ik denk dat je zelfs nog een stap vroeger mag zetten: ‘nieuws’ is bijna altijd gelinkt aan negatieve boodschappen waardoor de media aan de basis liggen van het huidige klimaat van angst. Die angst was en is de dankbare voedingsbodem voor de rechtse partijén.

Anouk Torbeyns is geboren in India en getogen in België. Haar huid is donker, maar haar privilege wit. Ze groeide op in een echt Vlaams boerengat en woont nu in de diverse stad. Ondertussen zoekt ze nieuwsgierig haar weg tussen al die schijnbare tegenstellingen. Als eindredacteur is ze verzot op de Nederlandse taal en als jonge journaliste zal ze waarschijnlijk meer vragen stellen dan antwoorden bieden.

Colofon

Adres Redactie

Toko Space t.a.v. Charlie Magazine
Statiestraat 139
2600 Antwerpen