Wie de Verenigde Staten wil begrijpen, moet in St. Louis beginnen, schrijft schrijver en essayist Arjen van Veelen. Hij ging er op zoek naar de ‘gewone’ Amerikaan. Charlie sprak hem over zijn boek Amerikanen lopen niet.
Deze week openden alle kranten met de kapriolen van Trump op de G7 in Canada. Dankzij films en series weten we precies wat Amerikanen grappig vinden, hoe hun huizen eruitzien en naar welke muziek ze luisteren. Je kunt overal wel een Amerikaanse keten binnenstappen er komen er altijd meer bij: vorig jaar streek Burger King neer in België, dit jaar volgt Kentucky Fried Chicken. Je zou denken dat er geen enkel ver land is dat we zo goed kennen als de Verenigde Staten.
Wat je minder vaak leest, is dat de gemiddelde Amerikaan niet meer dan een middelbare schoolopleiding heeft. Dat ongeveer de helft van de Amerikanen een onverwachte, eenmalige uitgave van boven de 500 dollar niet kan betalen. Dat een derde van de gezinnen ooit problemen heeft gehad om eten, onderdak of medische rekeningen te betalen. Dat er geen enkel ander economisch ontwikkeld land is waar meer mensen in gevangenschap leven.
Ook schrijver en essayist Arjen van Veelen ontdekte dat hij het land niet zo goed kende als hij dacht, toen hij voor het werk van zijn vrouw twee jaar in St. Louis, Missouri, ging wonen. Op het eerste gezicht is St. Louis een extreme stad. De stad kent het hoogste aantal moorden en gevallen van politiegeweld per inwoner, behoort tot de steden met de ergste luchtvervuiling en heeft ontzettend veel armoede en segregatie. In St. Louis komen stad en platteland samen, leven #BlackLivesMatter-aanhangers en Trump-stemmers naast en langs elkaar heen. Juist daarom is het een uitstekende plek om te beginnen als je de contrasten die de VS kenmerken beter wil begrijpen, schrijft van Veelen in zijn boek ‘Amerikanen lopen niet’.
Amerikanen lopen niet
Verwar de Nederlandse betekenis van ‘lopen’ niet met de Vlaamse betekenis. Want Amerikanen lopen wel – in the gym, op de hometrainer of in een park – maar ze stappen niet. Het openbaar vervoer is onbetrouwbaar, trottoirs of fietspaden ontbreken, bepaalde wijken zouden te gevaarlijk zijn om zonder auto te betreden en benzine is erg goedkoop; genoeg redenen om bus, fiets of benenwagen te laten staan.
“Alleen de skeletten van woningen blijven achter, alsof er een tornado gepasseerd is.”
Toen Arjen van Veelen naar St. Louis verhuisde, volgde hij het advies van zijn Amerikaanse huisbaas, die hem op het hart drukte bepaalde wijken te vermijden en altijd de auto te nemen. “Niet alleen schoot mijn gewicht daardoor de hoogte in (lacht), mijn leefwereld werd ook heel klein, terwijl ik mijn nieuwe stad juist wilde leren kennen.”Soms zag ik het Amerika dat ik kende van Netflix, andere keren zag ik een ontwikkelingsland. Ik wilde weten hoe dat zat. Dus pakte ik toch de fiets om op verkenning te gaan.”
St. Louis heeft twee gezichten. In de armste wijken van de stad zie je verlaten huizen waaruit bakstenen, aluminium en alle andere verkoopbare materialen gesloopt zijn. Alleen de skeletten van woningen blijven achter, alsof er een tornado gepasseerd is. Maar de wijken worden wel bewoond, door de armste Amerikanen. Wie de auto neemt kan van universiteit naar charmant restaurantje naar rustige woonwijk rijden zonder de arme wijken te zien. Het talud fungeert als een soort kamerscherm.
“Nog een reden waarom mensen de auto nemen: te voet kun je de armoede onmogelijk negeren. Toen ik voor het eerst door een arm deel van de stad fietste, schrok ik van de armoede. En ik was bang, want ’s nachts hoorde je er geweerschoten. Later besefte ik dat de kans dat je als witte man neergeschoten wordt heel klein is. Mensen schieten zelden zomaar en meestal op iemand die ze kennen.”
St. Louis heeft twee gezichten. In de armste wijken van de stad zie je verlaten huizen waaruit alle verkoopbare materialen gesloopt zijn. Wie de auto neemt kan van universiteit naar charmant restaurantje naar rustige woonwijk rijden zonder de arme wijken te zien. Foto’s: Istock
Een land gefundeerd op ongelijkheid
Als ‘Amerikanen lopen niet’ iets duidelijk maakt, dan is het wel dat racisme in de VS niet is voorbehouden aan een bepaalde politieke stroming. Het zit veel dieper ingebakken in de samenleving. “Het zijn de democratische burgemeesters die in St. Louis snoeihard optreden bij protesten en discriminerend beleid maken waardoor disproportioneel veel zwarte mannen in de cel belanden.
“Amerika werd gesticht voor en door rijke witte mannen. Dat ontwerp heeft nog altijd invloed.”
Ik denk aan gemeentes rondom St. Louis waar het verboden is om rond te lopen in sagging pants: wetgeving die zich specifiek richt tegen arme, zwarte Amerikanen. Als zij voor zo’n ‘vergrijp’ beboet worden, kunnen ze vaak de boete niet betalen, waardoor ze in de gevangenis belanden, hun job verliezen en nog armer worden. Dat ook democraten dit soort regelgeving invoeren, komt doordat het land gebouwd is op ongelijkheid. Amerika werd gesticht voor en door rijke witte mannen. Dat ontwerp heeft nog altijd negatieve invloed op wie niet tot die categorie behoort, zoals armen, vrouwen en mensen van kleur.”
Neoliberalisme, of doorgedreven kapitalisme zoals Van Veelen het liever noemt, doet die ongelijkheid verder toenemen. “Extreem kapitalisme neemt niet alleen banen weg, door bijvoorbeeld outsourcing, maar ook zekerheden. Het neoliberalisme zegt ons dat er geen ideologie is en dat iedereen vrij is, terwijl mensen wel behoefte hebben aan een verhaal waar ze in kunnen geloven.
Veel arme witte Amerikanen uit het Heartland, het gebied dat bekend staat om zijn werklust, rustieke dorpsgemeenschappen en conservatieve gezindheid, hebben het gevoel dat de witte man niet langer de standaard is. Ze vrezen dat hun traditionele familiewaarden verdwijnen en dat de Amerikaanse vlag niet langer gerespecteerd wordt. Ze zien hoe hun denkbeelden in de media weggezet worden als bekrompen en achterhaald. Het maakt hen onzeker over wie ze zijn, waardoor ze nog harder teruggrijpen naar hun identiteit en zich tegen anderen verzetten. Deze cultureel gemarginaliseerde groepen voelen zich aangesproken door een populist als Trump, die zegt: ‘The forgotten people will no longer be forgotten’.”
Vergeten mensen
Trump heeft eraan bijgedragen dat deze ‘vergeten mensen’ na zijn verkiezing in het middelpunt van de belangstelling kwamen te staan, maar zijn beleid heeft niet gezorgd voor de beloofde terugkeer van hun banen.
“In een voormalig steenkolenstadje in Illinois sprak ik een werkloze jongen van begin de twintig. Hij zat een sigaret te roken op de veranda nadat hij zijn werk in de schaliegasindustrie was kwijtgeraakt. Hij had geen geld om het gezin dat hij wilde opbouwen te onderhouden, ondanks zijn talloze pogingen om een nieuwe job te vinden. De kennisindustrie heeft geen banen voor mensen zoals hij. Hij had geen vooruitzichten.”
“Wat me opviel toen ik met hem sprak, en met anderen zoals hij, was dat zij vooral weer ergens trots op willen zijn. Ze weten ook wel dat Trump de steenkoolindustrie niet terug gaat brengen, maar hij verdedigt tenminste hun waarden. De democratische partij daarentegen heeft hen laten stikken door de steenkoolindustrie te sluiten en niet voor vervangende werkgelegenheid te zorgen. En dat terwijl kansarmoede bestrijden juist tot de klassieke rol van links behoort.”
Een dakloze en werkloze jongeman zoekt werk in de straten van Wheaton, Illinois. Via Istock
Eerst het eten, dan de moraal
Ondertussen heeft links het wel over klimaatverandering en racistische woorden die niet meer gebruikt mogen worden, maar arme Heartlanders bereik je daar niet mee. “Het is moeilijk om met mensen die niet weten hoe ze volgende week hun boodschappen gaan betalen, te praten over klimaatverandering waar zij de komende jaren nog geen last van zullen hebben. Het moralisme van de linkse elite is echt een probleem als je beseft dat toegang tot gezondheidszorg, een dak boven je hoofd en genoeg eten in grote delen van de VS allesbehalve een zekerheid zijn. Je kunt zulke gesprekken, hoe belangrijk en noodzakelijk ook, pas gaan voeren als mensen hun basisbehoeften vervuld zijn.”
“Het is te simpel om te zeggen dat Trump weg moet, daarmee bestrijd je alleen een symptoom.”
Donald Trump vermijdt dat moralisme en zegt in plaats daarvan alles wat politici normaal niet zeggen. Van Veelen bezocht een van zijn verkiezingsbijeenkomsten in St. Louis. Hij vond het akelig en fascinerend tegelijk. “Het is verademend om een politicus te zien die zonder script spreekt. Trump reageerde persoonlijk op mensen in de zaal, maakte grapjes en zei stoute dingen. Ik begreep wel waarom mensen enthousiast werden van dat schouwspel, maar ik vond Trump en zijn ideeën ook heel eng. Het is echter te simpel om te zeggen dat Trump weg moet, daarmee bestrijd je alleen een symptoom. Het echte probleem is die enorme ongelijkheid. Er is geen enkel land dat zo onomwonden heeft gesteld dat iedereen gelijk is en gelijk behandeld moet worden. Het is alleen nooit in de praktijk gebracht. En zolang dat niet gebeurt, zorgt die belofte alleen maar voor frustratie.”
Rare jongens, die Amerikanen?
Ook als je nooit van plan bent de VS te bezoeken, is ‘Amerikanen lopen niet’ het lezen waard. Het laatste hoofdstuk legt uit waarom de ontwikkelingen in St. Louis dichterbij komen dan je misschien denkt. “Alle extreme trends die ik in de VS heb gezien, kan ik ook op kleinere schaal in Nederland aanwijzen. Door flexibilisering van de arbeidsmarkt en een scheefgegroeide woningmarkt krimpt in Nederland de middenklasse en neemt het aantal werkende armen toe. Een op de vijf Nederlanders heeft problematische schulden, gezondheidszorg en studeren zijn de afgelopen jaren fors duurder geworden.”
En helaas, we kunnen Donald Trump ook niet zomaar wegzetten als een Amerikaanse mafkees. Dat Europese media zo veel over Trump berichten, leidt volgens Van Veelen af van problemen met populisme dichter bij huis. “In Oostenrijk, Hongarije, Polen en Italië, allemaal lidstaten van de Europese Unie, zijn evengoed populisten aan de macht. Zij zijn net zo problematisch als Trump, alleen lezen we er minder over.”
Europa kan deze trends een halt toeroepen door verregaande flexibilisering van de arbeidsmarkt tegen te gaan en door een antwoord te formuleren op populisme. “Ik ben het beu om linkse intellectuelen te horen debatteren over wat nu belangrijker is, het aanpakken van economische dilemma’s of identiteitsvraagstukken. Dat is een vals dilemma. Het moet over allebei gaan.”
Het is trouwens niet enkel doom and gloom in ‘Amerikanen lopen niet’. We maken ook kennis met de vrienden die de auteur in St. Louis maakte – van een dominee die ’s nachts de straat op gaat om bendeleden te vragen elkaar niet neer te schieten, tot Austin, die voor de grap een ‘Make America Great Again’ petje draagt, om het snel weer af te zetten als hij beseft waar Trump echt voor staat. Ik vraag Van Veelen wat hij – buiten zijn vrienden – mist na twee jaar in Amerika. “De natuur, die is enorm uitgestrekt, wild en veelzijdig. Je mag er gewoon je tentje neerzetten en wildkamperen, fantastisch toch? En raar maar waar: in de VS miste ik de fietspaden, terug in Nederland mis ik de enorme snelwegen (lacht).”
Op De Correspondent kun je een voorpublicatie lezen van ‘Amerikanen lopen niet’. Je kunt er ook het boek bestellen.
Schrijf je reactie