Wat beweegt vrouwelijke strijders?

De reeks is een idee van jou, Nahid. Hoe kwam je daarop?
Nahid: “In 2015 las ik een artikel over Koerdische strijdsters die de wapens opnamen tegen IS. Buiten dat artikel in The Guardian was daar nauwelijks over geschreven. Later is dat verhaal wel ontploft en dook de pers erop. Het idee liet me niet los. Waarom doen die vrouwen dat, wat zijn de gevolgen voor hen? Daarna ging ik op zoek naar andere plekken met vrouwelijke strijders. Ik vertelde erover aan collega’s en Phara zat toen naast mij.”
Phara: “En ik heb gezegd: schitterend idee, naar Canvas!”
Nahid: “Canvas was meteen enthousiast, ze vonden het interessant dat we niet op de conflicten gingen focussen, maar op de vrouwen. Het zijn portretten van vrouwen, wij laten hen vertellen en vellen geen oordeel. We tonen ook de schaduwkanten, want die zijn er zeker. Bij de Farc waren er bijvoorbeeld veel vrouwen die nog minderjarig waren toen ze zich aangesloten hebben, dus eigenlijk waren dat kindsoldaten. Dat is de keerzijde van de medaille.”

Phara: “We laten de twee kanten horen, maar er zal altijd iemand zijn die vindt dat je één kant hebt voorgetrokken.”

Hoe kun je geen oordeel vellen als je bijvoorbeeld in Israël en Palestina met mensen aan beide kanten van het conflict praat, wetende dat zij elkaar eigenlijk willen vermoorden?
Phara: “In Israël heb je een hoogtechnologisch leger met ook vrouwen die de wapens opnemen omdat ze twee jaar dienstplicht hebben. Langs de Palestijnse kant heb je vliegtuigkapers, zelfmoordterroristen en dan de jonge meisjes die hun camera gebruiken. Het blijft een strijd die met verschillende wapens gestreden wordt. We laten de twee kanten horen, maar er zal altijd iemand zijn die vindt dat je één kant hebt voorgetrokken. De basis van mijn houding ten opzichte van dit conflict is het internationaal recht. Volgens dat recht is er sprake van een bezetting en zijn de nederzettingen die in de Palestijnse gebieden gebouwd worden illegaal. Vanuit die gedachte vertrek je. Maar je hebt evengoed Israëli’s die zeggen: ‘er is helemaal geen bezetting want de Palestijnen hadden geen land’. Het is een heel moeilijk conflict.”

Nahid: “Naast Israël-Palestina bezochten we Irak, een land dat middenin de strijd zit en met een nieuwe vijand te maken heeft, en Colombia, waar er een vredesakkoord opgesteld is en de guerrilla de wapens neerleggen om terug te keren naar de samenleving. We wilden op die manier de verschillende standpunten van strijdsters die middenin een strijd zitten en die er afstand van namen documenteren. Heeft ze schuld? Voelt ze berouw? Hoe blikt ze daarop terug? Zou ze het opnieuw doen? De ene zegt ja, de andere zegt nee.”

In Palestina hebben jullie gesproken met Ahed Tamimi. Zij is zeventien en opgepakt vanwege een virale video waarin ze een Israëlische soldaat een tik geeft, met wereldwijde ophef tot gevolg.
Phara: “We zijn een half jaar geleden naar het dorp van Ahed gegaan omdat we wisten dat er twee meisjes waren die bekend stonden om hun videoprotesten. Ahed en haar nichtje filmen de betogingen in het dorp en de reacties van de soldaten. Ze waren dus al bekend, maar ik had nooit kunnen raden dat Ahed zo snel erna opgepakt zou worden. Wat zij tot dan toe deed, was betogen en filmen. Nu zit ze in de gevangenis en de kans bestaat dat ze daar een paar jaar moet blijven. Toen ik haar sprak, wilde ze rechten studeren, maar zal ze die kans nu nog wel krijgen? Ik vrees dat haar arrestatie haar veel radicaler zal maken.”

De camera als verzetsmiddel komt ook terug in de tweede aflevering. Daar zegt een Colombiaanse ex-guerrilla strijdster, die nu werkt als reporter, ‘ik schiet niet meer met kogels, ik schiet nu met de flits’. Ze gebruikt de macht van media. Denk je dat dat de nieuwe manier van oorlog voeren is?
Phara: “Ik ben blij dat wij in een land wonen waar je met journalistiek iets kan proberen veranderen, door problemen te tonen en mensen te doen nadenken. Ik kan me moeilijk inbeelden dat ik via de wapens zou passeren om journalist te worden. Dat is uiteindelijk ook een vorm van verzet. Je ziet dat ook in de eerste aflevering over Israël-Palestina. We hebben daar de moeder van een zelfmoordterroriste ontmoet. Haar dochter had zichzelf opgeblazen. Ik vroeg haar of ze dat goedkeurde en ze zei: ‘nee, het punt dat ze wilde maken, kan ook op andere manieren. Ga in de media, vertel je verhaal.’

Nahid: “De enige optie die ze had, was met geweld terug reageren. En dat blijft zo generatie op generatie doorgaan.”

Denk je dat sociale media de strijd van de vrouwen makkelijker maakt?
Phara: “Zeker. Dat zag je heel sterk bij de Tamimi-meisjes. Zij gebruiken echt die kanalen, daardoor worden ze bekend en als ze dan opgepakt worden, weet de hele wereld het. Er worden véél jongeren opgesloten. Dat probeer ik er altijd bij te vertellen. Kinderen die als 13-jarige opgepakt worden en weken of maanden vastzitten. Daar wordt niets aan gedaan. Maar doordat Ahed bekend is, wordt iedereen nog eens met de neus op de feiten gedrukt dat Israël minderjarigen opsluit. Dat is de kracht van sociale media.”

Zie je voor de jonge generatie enige reden tot hoop?
Phara: “Ik ben ondertussen drie keer in Israël en Palestina geweest, en elke keer word ik moedelozer. Je ziet geen beetje hoop, geen beetje verbetering. Het conflict zit daar echt vast.”
Nahid: “Het is een vicieuze cirkel: in Colombia zagen we ook heel goed dat geweld nieuw geweld uitlokt. Er was een vrouw bij wiens familie in twee gezaagd was door paramilitairen. Zij was toen dertien jaar. Daar zat ze dan, een kind alleen in een dorp. Dus wat deed zij? Zij ging naar de guerrilla, want er was niks anders. De enige optie die ze had, was met geweld terug reageren. En dat blijft zo generatie op generatie doorgaan.”

Phara: “Het is een keuze om op elk moment te kunnen sterven voor je doel. Ik weet niet of ik daartoe bereid zou zijn.”

Langs de andere kant had je ook een vrouw in Colombia die zei dat ‘alleen landen die oorlog gekend hebben, ook vrede kunnen maken.’ Zij leek hoopvol.
Phara: “Ja, zij was commandante bij de Farc en wist dat er een vredesakkoord zat aan te komen. Daardoor kon ze zichzelf een kind gunnen. Dat was daarvoor niet denkbaar. Ook dat is een van de schaduwkanten. Je moet breken met je familie als je naar de guerrilla gaat. Er is geen plaats om buiten de lijntjes te kleuren, je kan er ook niet zomaar weg.”
Nahid: “Bij de Farc en de PKK hebben ze letterlijk gezegd ‘je mag niet trouwen.’ Maar hoe gaat dat in zijn werk? Mannen en vrouwen zitten daar wel samen, dus er zullen wel relaties ontstaan.”
Phara: “Dat is ook wat we wilden tonen, dat mensen die keuzes maken. De keuze om weg te gaan bij je familie en de keuze voor een nieuw soort familie, namelijk die vriendengroep. De keuze om heel primitief te leven. En het is ook een keuze om op elk moment te kunnen sterven voor je doel. Ik weet niet of ik daartoe bereid zou zijn.”
Nahid: “Dat is echt zingeving, denk ik. Als je door de machtige bergen van Koerdistan rijdt, vallen meteen de grote posters van martelaren op. Dat zijn hun helden – je kan ze vergelijken met rocksterren van bij ons. Die hebben eeuwige roem. En die meisjes zien dat en vinden het dan nobel om zo te sterven.”

Jullie spreken van een keuze, maar in hoeverre kiezen de vaak nog erg jonge vrouwen zelf voor de strijd?
Nahid: “Er zijn inderdaad veel kinderen die jong zijn en pas later beseffen ‘wat doe ik hier?’. Of meisjes die vriendinnen gevolgd zijn naar de Farc, die dachten dat het een soort avontuur was en twee maanden later weg willen. Maar dat kan niet. Dat is ook de realiteit.”
Phara: “Het is een keuze die je maakt onder bepaalde omstandigheden, in een bepaald klimaat en een bepaalde context. En dat probeerden wij te tonen, in welke omstandigheden zo’n drastische keuzes gemaakt worden.”
Nahid: “Je hebt ook altijd twee soorten strijdsters: vrouwen die zich hebben aangesloten uit overtuiging en vrouwen die zich aansloten uit armoede, omdat hun familie is vermoord, omdat ze verkracht zijn, omdat ze naar school willen gaan… En die pas met de ideologie in contact komen eens ze erin zitten.”

Vonden jullie de vrouwen die jullie filmden op een bepaalde manier ook inspirerend, of herkenden jullie jezelf in hen?
Nahid: “De context daar is natuurlijk heel anders, maar ik vond de emancipatiestrijd van die Koerdische vrouwen erg inspirerend en hun maatschappelijke visie zeer progressief. Ze vinden dat we niet meer in termen van grenzen en natiestaten moeten denken, dat we niet zo rigide moeten vasthouden aan het idee van een land met vaste grenzen, met alleen maar mensen met dezelfde taal, religie, etniciteit… Daar kan ik me in vinden: ik kom uit Brussel, mijn vader is Pakistaan en mijn moeder is Vlaamse. Thuis spraken we Frans, op school Nederlands en mijn ouders spraken onderling Engels. Bij de PKK begreep ik ook het gevoel van vrijheid dat die meisjes in de bergen zochten. Op straat zie je daar alleen mannen, weinig vrouwen. Bij de PKK gaan is voor hen een manier om vrijheden te claimen die ze anders niet kunnen krijgen. In de bergen zie je meisjes die op hun zestiende gevlucht zijn van een gedwongen huwelijk. Dat meisjes op zoek gaan naar een ander leven, via een guerrilla en de wapens, was vooral confronterend.”

Nahid: “Dat meisjes op zoek gaan naar een ander leven, via een guerrilla en de wapens, was vooral confronterend.”

Phara: “Het is voor ons ook echt niet de bedoeling om te zeggen ‘allemaal naar de guerrilla’. Het was te verwachten, maar na de reizen kreeg ik een sterk dubbel gevoel. Enerzijds zie je veel mooie dingen en anderzijds zie je jonge mensen die sterven of die hun leven opgeven om te gaan vechten. We spraken met meisjes die voor dokter zouden studeren als het geen oorlog was. Er gaan zo veel dingen verloren.”
Nahid: “Hoewel hun ideologie heel hard berust op dat samenzijn en samen strijden, is de pijn die erbij hoort altijd voor hen alleen. Ook daarom zijn ze stuk voor stuk Amazones.”

Amazones speelt vanaf dinsdag 20 februari om 21.15 uur op Canvas en vrtnu.be.

Foto’s: Sara Stragier