Het is de meest opvallende demografische ontwikkeling van de afgelopen decennia: we brengen steeds meer jaren door buiten een traditioneel gezinsverband. Dat geldt ook voor redactrice Selma, die 29 is en single. Ze denkt graag na over hoe we invulling zijn gaan geven aan onze relaties ten opzichte van vorige generaties. In de reeks Relaties Anno Nu brengt ze de meest interessante veranderingen in kaart. Illustraties door Flore Deman.
in een paar decennia tijd heeft zich een kleine demografische revolutie voltrokken. Tot voor kort trouwden de meeste mensen vroeg en bleven samen totdat de dood hen scheidde. Stierf een partner jong, dan werd er snel hertrouwd. Wie op latere leeftijd weduwe of weduwnaar werd, ging bij familie wonen of familie bij hen. Alleen wonen kwam relatief weinig voor.
Flashforward naar vandaag. We trouwen later, scheiden vaker, en blijven erna voor kortere of langere tijd single. De levensverwachting van vrouwen ligt hoger dan die van mannen, waardoor vrouwen met heteroseksuele relaties hun partner vaak overleven. En als we ouder worden, doen we alles om te voorkomen dat we bij onze kinderen moeten intrekken, of zij bij ons. Gevolg: er wonen meer mensen alleen dan ooit tevoren, en hun aantal groeit. In België zijn er 2,1 miljoen alleenstaanden en de prognose van het planbureau is een stijging van 50% tegen 2060.
Terwijl alleen wonen in de lift zit, praten we zelden over dit fenomeen, waardoor we het ook onvoldoende begrijpen. Dat zegt socioloog Eric Klinenberg, die het boek Going Solo: The Extraordinary Rise and Surprising Appeal of Living Alone schreef over wat hij ziet als het meest interessante sociale experiment van onze tijd. Klinenberg stelt dat alleen wonen nog altijd wordt benaderd als een sociaal probleem; een teken van narcisme, fragmentatie en afbrokkelende participatie. Maar klopt dat beeld wel? Ik zocht antwoord op drie vragen over alleen wonen die je nooit durfde stellen.
Wonen mensen alleen bij gebrek aan beter?
Er wordt vaak aangenomen dat de meesten liefst samenwonen met een partner als ze de keuze hebben, en dat samenwonen beter is dan alleen wonen. Toch wijst alles erop dat alleen wonen gebruikelijker zal worden in de toekomst, in elke levensfase en op elke plek waar mensen zich een eigen woonruimte kunnen veroorloven.
Ook mensen met een vaste partner kiezen er in grotere getale bewust voor om niet samen te wonen.
Mensen wonen niet per definitie alleen uit gebrek aan iemand om mee samen te wonen, maar ook omdat het kan. Moderne communicatiemiddelen maken het mogelijk verbonden te blijven, ook al woon je alleen. Een groeiend welvaartsniveau zorgt ervoor dat meer mensen huur, gas, elektra, internet en verzekeringen kunnen betalen – zonder de rekeningen te splitten. De vier landen waar de meeste mensen alleen wonen zijn dan ook Zweden, Noorwegen, Finland en Denemarken, waar een uitgebreid systeem van sociale zekerheid bestaat. Zo’n 45% van de huishoudens in deze landen bestaat uit 1 persoon. “Door in elkaars welzijn te investeren en hun banden van wederzijdse steun te bevestigen, hebben de Scandinaviërs de vrijheid om op zichzelf te wonen”, aldus Klinenberg.
Waar die vrijheid verworven is, wordt er gebruik van gemaakt, en niet alleen door mensen zonder partner. Ook mensen met een vaste partner kiezen er in grotere getale bewust voor om niet samen te wonen. Nederlands onderzoek wijst uit dat iets meer dan 4 op de 10 Nederlandse veertigers en zelfs meer dan 7 op de 10 50-plussers die een lat-relatie hebben, in de toekomst niet met hun partner willen samenleven.
Illustratie door Flore Deman
Voor 1 op de 10 spelen kinderen uit een eerdere relatie een rol. Dat geldt bijvoorbeeld voor Sofie, die 39 is en twee dochters heeft. Nadat het huwelijk met de vader van haar dochters eindigde, woonde ze nog een keer samen, maar inmiddels is ze opnieuw single. Mocht ze een nieuwe partner ontmoeten, dan zal ze vermoedelijk niet weer gaan samenwonen. “Mijn dochters en ik hebben ons eigen ritme en een goede band. Het is erg moeilijk me in te beelden dat daar nog een man in past. Mijn dochters zijn nu oud genoeg om een mening te hebben over een potentiele partner en zijn persoonlijkheid, en er is geen haar op mijn hoofd die eraan denkt die mening te negeren. Mijn geluk is ons geluk en daar komt een buitenstaander op dit moment in mijn leven niet zomaar meer tussen.”
Een deel van de mensen met een lat-relatie noemt de eigen vrijheid als belangrijkste reden om niet te gaan samenwonen.
Dat eigen ritme en de vrijheid om je dagen in te vullen zoals jij wil, is niet alleen belangrijk voor alleenstaande ouders die de leefsituatie van hun kinderen niet te ingrijpend willen veranderen. Een deel van de mensen met een lat-relatie noemt namelijk het behouden van de eigen vrijheid als belangrijkste reden om niet te gaan samenwonen met hun partner. Dat brengt ons bij de tweede vraag.
Roesten langdurige alleenwoners onherstelbaar vast in hun eigen patronen?
Betekent ‘te lang’ (hoe lang dit precies is, wordt zelden gedefinieerd door samenwoners die je hiervoor waarschuwen) alleen wonen inderdaad dat je van ravioli uit blik gaat leven, katten gaat verzamelen en zoveel vreemde gewoontes ontwikkelt dat het moeilijk wordt om samen te wonen?
Stijn (33), woont nu samen met zijn vriend, na een periode waarin hij vijf jaar alleen woonde. Voor hem was het kunnen doen van je eigen dingen een verademing: “Toen ik alleen woonde genoot ik van de volledige vrijheid, ik hoefde geen rekening te houden met iemand. Had ik zin om de hele zaterdag in mijn pyjama in de zetel te zitten, dan kon dat. Had ik nog geen zin om te koken, dan wachtte ik nog wat langer of dan ging ik snel om een pak friet. Ik kon vroeger series bingewatchen wanneer ik dat wou, nu moet ik vaak wachten om verder te kijken omdat we ‘samen’ naar een serie kijken. Vroeger sloot ik me op als ik een baaldag had, nu moet ik opletten dat ik baaldagen niet op mijn partner uitwerk. Het zit hem vooral in die kleine dingen waar je vroeger niet hoefde bij stil te staan. Je kan met andere woorden niet altijd ongeremd jezelf meer zijn als je gaat samenwonen, of toch de versie van jezelf die je liever niet aan anderen toont. Samenwonen heeft veel voordelen, maar vereist ook een vorm van aanpassing.”
Illustratie door Flore Deman
Samenwonen met een nieuw persoon betekent altijd wennen en aanpassen, of je daarvoor nu alleen woonde of uit een andere samenwoonsituatie komt. Er is geen vuistregel die zegt dat je ‘vreemd’ wordt door ‘veel’ tijd alleen door te brengen. Er zijn mensen die de tijd en ruimte die ze als alleenwonenden hebben benutten om zo excentriek mogelijk te leven – van dagenlang hetzelfde liedje op repeat luisteren tot midden in de nacht opstaan om aan een boek te schrijven.
Voor anderen is het een verfrissende mogelijkheid om te experimenteren en om zichzelf beter te leren kennen. Sara Maitland, auteur van het boek How te be alone, meent zelfs dat tijd alleen doorbrengen ons kan helpen om gezondere relaties op te bouwen. “Als je jezelf goed kent en interacties aangaat met anderen omdat je dat graag wil, en niet zozeer uit angst dat er niemand in je leven is om getuige te zijn van jouw bestaan, dan ben je vrij. Tijd alleen doorbrengen kan je helpen om betere relaties aan te gaan, omdat je ervoor kiest die relaties aan te gaan vanuit vrijheid.”
Zijn mensen die alleen wonen egoïstisch?
Dan de laatste vraag: is het egoïstisch als je ervoor kiest om alleen te wonen, omdat het betekent dat je weigert om je aan te passen aan een ander? Het eenvoudige antwoord is dat niet iedereen die alleen woont dat doet uit eigenbelang. Voor Sofie is het wonen zonder partner een keuze die ze in de eerste plaats maakt met het oog op het welzijn van haar kinderen. Ze wil niet zo snel meer iemand in het leven van haar dochters toelaten die misschien weer zal vertrekken. “Bij mijn beeld van huisje-tuintje-beestje hoort op dit moment geen man. En ja, ik voel me soms schuldig en ben bang dat ik egoïstisch word, te beschermend over ons plekje, of dat ik de kinderen niet leer wat een evenwichtige relatie is. Maar dan vertel ik mezelf steeds opnieuw dat gaan samenwonen enkel en alleen omwille van die issues, geen goede reden is om die stap te zetten.”
Wie alleen woont is vaak meer maatschappelijk en sociaal betrokken dan wie getrouwd is. Dat geldt ook voor de oudere generatie.
Een wellicht verrassender antwoord is dat onderzoek laat zien dat wie alleen woont juist vaak meer maatschappelijk en sociaal betrokken is dan wie getrouwd is. Dat geldt niet alleen voor jonge singles, maar ook voor de oudere generatie. Volgens Klinenberg gaan alleenwonenden vaker naar openbare evenementen, zijn ze vaker politiek actief of bezig met vrijwilligerswerk en brengen ze meer tijd door met vrienden en kennissen dan mensen die getrouwd zijn. Voor getrouwde mensen nemen andere verplichtingen vaker de overhand, en koppels hebben de neiging om zich in de eerste plaats tot elkaar te richten. Hetzelfde onderzoek wijst uit dat getrouwde mensen eerder geneigd zijn zich in te zetten voor goede doelen waar ze zelf ook baat bij hebben, zoals de voetbalclub van de kinderen of de buurtvereniging. Singles, en dat geldt ook voor alleenstaande ouders, zetten zich dan weer vaker in voor organisaties waar ze geen direct voordeel uit halen. Het zou dus, contrary to popular belief, zomaar kunnen dat singles gemiddeld genomen minder egoïstisch zijn dan koppels.
Bonusvraag: waarom willen we graag uniek zijn, maar niet met onszelf?
Volgens Klinenberg is het gesprek dat we voeren over alleen wonen niet up to date met de realiteit van het aantal mensen dat alleen woont. Alleen wonen wordt vaak nog met achterdocht en als een randfenomeen bekeken, terwijl bijna iedereen in zijn leven voor korte of lange tijd alleen zal wonen. De voornaamste reden daarvoor lijkt te maken te hebben met onze perceptie van alleen-zijn in het algemeen.
Sara Maitland stelt dat onze samenleving dubbele signalen uitzendt over alleen-zijn. “In de geschiedenis van de mensheid was er geen enkele tijd waarin er zoveel waarde werd gehecht aan autonomie, persoonlijke vrijheid en individualiteit als nu. Maar tegelijkertijd zijn we als autonome, vrije individuen doodsbang om alleen te zijn met onszelf. Het wordt van ons verwacht dat we ons ontwikkelen, naar onze gevoelens luisteren, authentiek zijn en persoonlijk geluk nastreven – maar dat moeten we vreemd genoeg vooral niet alleen doen.”
Regelmatig tijd alleen doorbrengen kan je helpen om je bewuster te worden van je eigen gedachtes en geeft je ruimte om nieuwe ideeën te laten ontstaan.
Het klopt dat er, met name onder oudere alleenwonenden die minder mobiel zijn door een beperkt budget of gezondheidsproblemen, mensen zijn die bijtende eenzaamheid ervaren. Maar niet alle eenzame mensen zijn alleen, en niet alle mensen die alleen zijn voelen zich eenzaam. Regelmatig tijd alleen doorbrengen – of je nu alleen woont of niet – is niet per definitie negatief, maar kan je helpen om je bewuster te worden van je eigen gedachtes en van de natuur om je heen, geeft je ruimte om nieuwe ideeën te laten ontstaan en meer vrijheid om ze uit te proberen.
Een regelmatige dosis alone time kan zelfs soelaas bieden tegen burn out, prestatiedruk en andere uitwassen van een maatschappij die draait op constante snelheid en bereikbaarheid. In de woorden van auteur Alice Koller: “Being solitary is being alone well: being alone luxuriously immersed in doings of your own choice, aware of the fullness of your own presence rather than of the absence of others.”
De volgende keer: samenwonen is geen vanzelfsprekendheid meer. Betekent dat dat we ook anders tegen samenwonen aan zijn gaan kijken? En goed samenwonen, hoe doe je dat eigenlijk?
Lees de hele reeks Relaties Anno Nu hier
Jong, fris, vrolijk, wulps en zelfs een tikje uitbundig, dat zijn ook de woorden waarmee de illustraties van Flore Deman het best te omschrijven zijn. Deman combineert fijn tekenwerk, met zachte kleuren en een vaak poëtische interpretatie van de wereld om haar (en ons) heen. Sensitiviteit in dagdagelijkse belevingen bieden haar een krachtige inspiratie. In 2016 was Flore artist in residence op kunstenfestival Watou samen met auteur Lize Spit. Naast puur tekenwerk maakt de illustratrice ook artwork, collages en muurschilderingen.” Bekijk haar portfolio of volg haar via Facebook en Instagram.
Schrijf je reactie