Slaapdeprivatie is een foltertechniek (Ja, ook vandaag nog!). Dat is zo omdat elk levend wezen nood heeft aan slaap, al is dat bij het ene noodzakelijker dan bij het andere: zo heeft een vleermuis twintig uren per dag nodig en een paard amper drie. De mens slaapt ongeveer een derde van zijn leven, dat is gemiddeld zo’n 25 jaar. Als je denkt dat dat verloren tijd is, heb je het mis. Door Joke De Clercq
Moeder, waarom slapen we?
Tijdens de slaap kan ons brein en ons lichaam herstellen, groeien en ontwikkelen. De natuur heeft het flink uitgedokterd: aan de hand van een heleboel hormonen regelt je lichaam je biologische klok en slaaphomeostaat. De biologische klok zorgt voor een waak- en slaapritme door te reageren op licht en donker. ’s Avonds zorgt het duisternishormoon melatonine ervoor dat we slaperig worden. Ons lichaam krijgt de kans om in rust te gaan: onze lichaamstemperatuur, bloeddruk en hartslag zakken, je hormoonspiegel komt in balans en de spijsvertering doet het rustig aan. Het groeihormoon daarentegen werkt een nachtje door.
Het tweede mechanisme, de slaaphomeostaat, zorgt ervoor dat we doorheen de dag moe worden. Sloten koffie en Redbulls kunnen de hormonen even misleiden, maar dat is uiteraard tijdelijk. De stofwisseling in je lichaam zorgt ervoor dat jij een lang- of kortslaper bent, een ochtendmens of nachtuil. Je laat dus beter je hormonen bepalen of je een job met nachtshiften aanneemt in plaats van omgekeerd.
“Er is niet zoiets als een standaard slaap- of bioritme.”
Wat we al langer wisten, is dat onze slaap uit fasen bestaat. De hele cyclus duurt 90 tot 120 minuten en wordt in één nacht minstens vier keer herhaald. De lichte slaap volgt op de inslaapfase. Daarna komt je terecht in het belangrijkste stadium: de diepe slaap. Tijdens de droomslaap of REM-slaap (Rapid Eye Movement) verwerk je wat je meemaakte tijdens de voorbije dag. Het langetermijngeheugen wordt aangevuld met deze herinneringen, stress wordt verwerkt, emoties krijgen een plaats.
Het spreekt voor zich dat dit erg individueel verschillend is en dat je leeftijd hier een grote rol speelt. Kleine kinderen zullen ongeveer de helft van hun slaap wijden aan de REM-slaap omdat ze nog veel moeten leren en dus ook verwerken. Oudere mensen daarentegen slapen minder diep en dus ook minder lang. Tieners hebben een piek in slaapnood maar negeren die doorgaans. Wat je moet onthouden is dat jouw atypische slaappatroon misschien helemaal niet zo ongewoon is. Er is immers niet zoiets als een standaard slaap- of bioritme. Wanneer wordt het dan wel problematisch?
Houston, we’ve got a problem
Mensen die verschillende nachten na elkaar wakker worden tijdens hun REM-slaap zullen deze recupereren. In een betere nacht zullen ze meer uren spenderen aan deze slaapfase omdat het lichaam anders niet voldoende herstelt. Angstgevoelens, irritaties, hallucinaties en concentratieproblemen zijn enkele gevolgen van een tekort aan de droomslaap. We maken de opsomming van klachten nog wat vollediger: depressies, diabetes, obesitas, angststoornissen, alzheimer, kanker, hart- en vaatziektes en darmproblemen[1] zouden allemaal gevolg kunnen zijn van slecht slapen.
“Angstgevoelens, irritaties, hallucinaties en concentratieproblemen zijn enkele gevolgen van een tekort aan de droomslaap.”
Maar de oorzaken zijn zo mogelijk nog uitgebreider, want mensen met slaapproblemen kunnen lijden aan uiteenlopende stoornissen. Dat kan eenvoudigweg een snurker zijn. Als deze gewoonte je slaap onderbreekt, heb je een slaapprobleem. Iemand met slaapapneu heeft dat ook: deze mensen krijgen (vaak herhaaldelijk) minstens 10 seconden geen lucht of hebben een ernstig verzwakte ademhaling. Die a-pneu (‘geen lucht’) mag je dus redelijk letterlijk nemen.
Onder de term ‘insomnia’ verstaat men de slapeloosheid die zorgt voor slecht inslapen, niet doorslapen of vroeger wakker worden. Als deze klachten minimaal drie keer per week voorkomen en minimaal drie maanden aanhouden, is het ernstig. Wanneer je ook overdag last ondervindt van deze onderbroken nachten spreekt men van (chronische) insomnia.
Mensen met narcolepsie krijgen oncontroleerbare slaapaanvallen overdag. Ook na voldoende nachtrust.
Hypersomnie klinkt misschien beter, maar is het zeker niet. Mensen die hieraan lijden, voelen de nood om overdag veel dutjes te doen. Verschillende momenten van overmatige slaperigheid beperken iemand om normaal te functioneren.
Ook nachtangsten komen vaak voor. Het is een term die verkeerdelijk wordt gebruikt wanneer men ontwaakt door een nachtmerrie. Hier is het anders. Geruststellen heeft geen zin omdat de persoon wakker schrikt, een angstig gevoel heeft en een verwarde indruk maakt. Deze mensen schreeuwen vaak, maar beseffen meestal niet wat er gebeurt. Ook de dag erop herinneren ze zich niks, in tegenstelling tot mensen met een enge droom. Bij kinderen tussen 3 en 12 jaar komt dit vaak voor.
Mensen met het rustelozebenensyndroom, die slaapwandelen of tandenknarsen mogen ook mee op het lijstje.
Zijn er oplossingen?
Volgens doctor in de klinische psychologie en expert in slaapstoornissen Aisha Cortoos blijft een van de beste oplossingen tegen insomnia de cognitieve slaaptherapie. Jammer genoeg wachten te veel mensen om hulp in te schakelen ‘want iedereen slaapt wel eens slecht’ en zo bouwen ze al jaren een slaaptekortop. Huisartsen adviseren de laatste jaren beter en verwijzen dus sneller naar slaaplabo’s. Daar word je ondersteund door psychologen en dokters. Dr. Cortoos geeft echter toe dat het een zoekproces is. Slapelozen die verwachten door een slaaptraining goede slapers te worden, hebben het mis. 20% van de deelnemers zegt onvoldoende geholpen te zijn. Wat je leert, is hoe je stresssysteem minder gemakkelijk onder druk komt te staan. Leren aanvaarden dat een slechte nacht niet allesbepalend is, is veel waard.
“Leren aanvaarden dat een slechte nacht niet allesbepalend is, is veel waard.”
Yoga, mindfulness en ontspanningstechnieken hebben een positieve invloed op het ontspannen van lichaam en geest.
Laatste pikten de media op dat er heel wat mensen zweren bij slapen in twee blokken. Wie de ‘biphasic sleep’ toepast, moet geen acht uren doorslapen. Je ligt in bed in blokken van vier uur en tussendoor ben er een uur of zelfs twee uren uit. Een ideaal moment om huishoudelijke taken te doen, gesprekjes te voeren met je bedpartner, te lezen of om seks te hebben, volgens bifasische slapers.
Er zijn voorstanders van medicinale cannabisolie tegen slapeloosheid. Uiteraard. Maar of Maggie De Block dat voorschrift geregeld krijgt, is een andere vraag.
Is slecht slapen a sign of the times?
Slapeloosheid is geen recent verschijnsel. In het begin van de 20e eeuw schreef filosoof Emil Cioran al over slapen. Hij trok de rationele mens in twijfel omdat hij als enige in de dierenwereld gedurende langere periodes wil slapen; maar niet kan. Dit ‘voorrecht’ van de mens is ook zijn valkuil. “Het bestaan is alleen aanvaardbaar als bewustzijn regelmatig wordt afgewisseld door bewusteloosheid.” Levensblijheid hangt hiervan af; hij brengt depressie en slapeloosheid met elkaar in verband. Ook vandaag is die combinatie ons niet vreemd. Hoe is de onrust van de dag de nacht binnengewandeld?
4 op 10 Vlamingen is ontevreden over hun slaap (onderzoek CM). 15% van de Vlamingen lijdt aan slapeloosheid. 1 op 10 mensen in Vlaanderen neemt dagelijks een slaapmiddel (onderzoek KULeuven). In 2016 werden er 490 miljoen dosissen slaap- en kalmeermiddelen verkocht in België (onderzoek Wetenschappelijk Instituut Volksgezondheid). Wees eerlijk, dat zijn toch extreme cijfers?
“Misschien moet slaap opnieuw als belangrijk gezien worden. Het is te vaak het eerste dat moet wijken in onze drukke levens.”
Is het onze steeds drukker wordende maatschappij? Krijgen we zo veel prikkels te verwerken dat we onze off-schakelaar niet meer vinden? Moeten we altijd bereikbaar zijn, mede dankzij de smartphones? Kan ons brein het blauwe licht van die toestellen onvoldoende filteren?
Volgens dr. Cortoos zijn de cijfers de laatste jaren niet veel veranderd. Opvallend is wel dat er meer klachten zijn over apneu. Omdat mensen ongezonder eten en dus vaker lijden aan obesitas is apneu een niet onlogisch gevolg. Meer patiënten melden zich aan en het RIZIV speelt daarop in: klachten worden sneller behandeld dan vroeger.
Dat is zo omdat mensen erover spreken en laat dat nu net de tendens zijn de laatste jaren: slaapstoornissen worden eindelijk bespreekbaar. Je vindt folders en slaap-doe-boeken bij de ziekenfondsen, op tv duikt Alloo de nacht in en Annick Ruyts zoekt lotgenoten op Radio 1 en vanaf deze week op Canvas in ‘De slapelozen’.
Dr. Cortoos bespreekt onze paradoxale maatschappij: alles moet snel en efficiënt verlopen. Dat bepaalt mee ons succes en geluk. Langs de andere kant willen mensen de keuze krijgen om het trager te doen. We zoeken een evenwicht en dat heeft invloed op onze voeding, onze mentale gezondheid en onze slaap. Daardoor treedt aandacht voor onze mentale gezondheid op de voorgrond. Maar naast begrip voor burn-outs, depressies en andere psychologische moeilijkheden mogen slaapstoornissen mee op de agenda. Misschien moet slaap opnieuw als belangrijk gezien worden. Het is te vaak het eerste dat moet wijken in onze drukke levens.
Lees ook: No sweet dreams: leven met chronische insomnia
Op 9 oktober komt het boek Slapeloos van Annick Ruyts uit bij uitgeverij Horizon. Tegelijk start op Canvas de reeks De Slapelozen, waarin Annick Ruyts onderzoekt waarom zoveel mensen net als zij slecht slapen. Ze praat daarover met experten en lotgenoten.
Schrijf je reactie