Deze mindfucks houden mijn creativiteit in een wurggreep

Kinderen doen eigenlijk niets anders dan creatief zijn. Alles is nieuw en wonderbaarlijk, elk fenomeen aanleiding voor een nieuwe verhaallijn (of vijf). Zelfs driftbuien zijn een creatieve manier om grenzen te verkennen. Gekke woorden verzinnen, vingerverven en films naspelen, dat is zo ongeveer je dagtaak als kind. Creativiteit heeft nog geen naam, totdat je ouder wordt en het langzaamaan het exclusieve domein van selecte schoolvakken wordt. Alleen bepaalde beroepen en bepaalde mensen zijn creatief, de rest niet. In de volwassen wereld is creativiteit ineens een ‘ding’, met zijn eigen hang ups en mindfucks.

Als ik schrijf, word ik overvallen door een soort manie. Ik vergeet de klok, mijn lege maag en mijn bed.

Als kind schreef en tekende ik al boekjes en tijdschriften, die ik in de supermarkt kopieerde en met een perforator en touwtjes samenbond. Drie jaar geleden ontdekte ik dat ik dat nog steeds graag doe, al besteed ik het kopiëren nu uit. Als ik schrijf, word ik overvallen door een soort manie. Ik vergeet de klok, mijn lege maag en mijn bed. Mijn gedachten gaan sneller dan mijn vingers kunnen typen. Als alle puntjes op de i staan, begint het echte werk: de woordenmassa versnijden tot een behapbaar stuk tekst. Onderweg worden er heel wat darlings gekilld of naar het digitale archief verbannen, om te wachten op een tweede kans.

Het liefst schrijf ik op de vroegste trein, terwijl ik te sterke koffie uit een kartonnen bekertje drink (note to self: neem die keep cup nou eens mee). Op dit uur van de dag zijn mijn hoofd en inbox nog leeg, alleen de bezemwagen en een enkele stadsvos begeven zich op straat. De eerste trein nemen voelt als voor de wekker wakker worden en vertederd gluren naar een slapend lief. Al schrijvend in een lege treincoupé observeer ik de wereld terwijl die ontwaakt.

Schrijven voordat de zon opgaat: ik word er blij van.

Als ik eenmaal bezig ben, wil ik nooit meer anders. Waarom sta ik dan niet elke dag om vijf uur op om te schrijven (buiten het feit dat dat tijdstip moordend is)? Omdat ik regelmatig geblokkeerd word door vier terugkerende mindfucks, die me achtervolgen sinds ik volwassen ben. Ze zijn niet alleen toepasbaar op schrijven en er is geen publiek voor nodig om ze te voelen, ze kunnen je ook overkomen als je je werk niet met de buitenwereld deelt.

Tijd om komaf te maken met deze vier ongewenste vrienden:

Mindfuck 1: Ik ben niet origineel!

Mijn favoriete dief is Bob Dylan, die op zijn 75e nog altijd links en rechts uit de muzikale canon steelt. Dat wist je waarschijnlijk al. Ik zou hier ook kunnen beschrijven hoe Shakespeare al 400 jaar geleden alle gras voor de voeten van alle schrijvers wegmaaide, maar ook dat is talloze keren eerder gedaan. Je begrijpt mijn punt: de hang naar originaliteit mag je niet tegenhouden iets te maken en een hoop lol te hebben terwijl je daarmee bezig bent.

Mindfuck 2: Ik kan er niets van (en iedereen zal dat merken)!

Voor het Charlie bookzine, met als thema schaamte, stuurde ik na uren schrijven en schrappen een lange e-mail naar mijn lievelingsschrijver. Mijn bewondering voor zijn oeuvre is absoluut. Sindsdien denkt hij dat ik een bakvis ben die slechte liefdesproza neerpent, als hij al iets van me denkt. Een afgang van formaat, met een onverwacht neveneffect: ik lig beduidend minder vaak wakker van wat anderen denken (statistisch gezien is de kans bovendien uiterst groot dat ze helemaal niet aan me denken).

Mijn afgang had een onverwacht neveneffect: ik lig beduidend minder vaak wakker van wat anderen denken.

Als de angst voor negatieve reacties je tegenhoudt om te schrijven, tekenen, of musiceren, raad ik je aan je werk te sturen naar de beste vakgenoot die je kent en af te gaan als een bom. Je bent meteen van deze mindfuck bevrijd. Mocht je mijn advies volgen en van je held een halfhartige aanmoediging ontvangen dat je creatie ‘best goed’ is en dat je vooral moet ‘blijven proberen’, waarna je wordt overvallen door een verlammende prestatiedrang, dan zie ik je haatmail schouderophalend tegemoet. Ik ben voornemens er geen woord minder om te schrijven, dat spreekt voor zich.

Mindfuck 3: Ik maak het toch niet af!

Soms verban ik gefrustreerd een column naar een bestand dat ‘Schroothoop.doc’ heet (tip: gooi nooit een halfgoed idee weg), om ‘m twee maanden later enthousiast te herschrijven. Zelfs je meest opwindende creatieve projecten kunnen na een tijdje uitgekauwd raken. Als je dat weet, kun je er net zo goed gewoon aan beginnen. Sommige stukken zullen ook na eindeloos herwerken domweg slecht blijven, maar van elke tekst die ik schreef heb ik iets geleerd. Al is het bijvoorbeeld maar dat ik dit lijstjesformat beter niet meer hanteer. Omdat ik originaliteit toch al heb afgewezen, steel ik zonder schromen deze toepasselijke illustratie uit Austin Kelon’s Steal Like an Artist:

Mindfuck 4: Ik ben een faker!

Bijna elke creatieveling die ik ken (in tegenstelling tot wat we vaak denken, is creatief zijn inherent aan de menselijke soort, dus lees: iedereen) vraagt zich bij tijd en wijle af: wat als ik eigenlijk een faker ben?

Mijn beste medicijn tegen dit impostor syndrome, dat ik verre van overwonnen heb, is het lezen van de dagboeken van John Steinbeck. Steinbeck won de Pulitzerprijs met het onnavolgbare The Grapes of Wrath en hield een minstens zo boeiend dagboek bij over het schrijfproces. Daarin schreef hij de ene na de andere passage van deze strekking:

“My many weaknesses are beginning to show their heads. I simply must get this thing out of my system. I’m not a writer. I’ve been fooling myself and other people. I wish I were. This success will ruin me as sure as hell.”

Ook zelfverklaarde fakers kunnen een Pulitzerprijs winnen en het gevoel een oplichter te zijn, dat heeft blijkbaar iedereen. Gewoon doorschrijven, dus. En don’t look back, om bij Bob Dylan te blijven.

Creatief bezig zijn maakt gelukkig, vergroot onze geheugencapaciteit, doorbreekt routine en helpt ontspannen.

Creatief bezig zijn maakt gelukkig, vergroot onze geheugencapaciteit, doorbreekt routine en helpt ontspannen. Ook al lijkt het overwinnen van je innerlijke barrières een pak werk, en ook al bestaat de kans dat niemand ooit ziet of waardeert wat je maakt. Als ik twijfel, denk ik aan alle keren dat ik juichend van mijn stoel sprong als ik na uren cursor-staren eindelijk de juiste woorden vond, of aan wat de Noorse veelschrijver Karl Ove Knausgård eens schreef:

“Twee keer had ik in mijn roman een punt bereikt dat ik niet voor mogelijk had gehouden, en die twee passages, waarvan ik niet kon begrijpen dat ik ze had geschreven en die niemand anders zijn opgevallen of waar niemand anders iets over heeft gezegd, waren de vijf jaar vol mislukking en verkeerd bezig zijn die eraan vooraf waren gegaan, meer dan waard. Dat zijn twee van de mooiste momenten in mijn leven. En dan bedoel ik in mijn hele leven.”

Ik heb mijn wekker gezet, morgen neem ik die eerste trein.

Foto: Istock