‘Je hoeft niks te doen, je hoeft nergens heen, je mag hier gewoon zijn’, zegt dr. Maex. Ik lig op een yogamatje en bekijk de tekeningen op het plafond van de cursusruimte. Mijn ademhaling vertraagt, langzaam maar zeker krullen mijn mondhoeken naar boven. Als een dooie pier met armen staar ik gelukzalig naar een vals plafond. Welkom in mijn eerste les mindfulness.
Twee jaar geleden associeerde ik meditatie en mindfulness nog met flauwe rek- en strekoefeningen en filosofisch gezwets voor wanhopige mensen, samen met broertjes yoga en pilates. Voor mij liever levendige dans- of fitnesslessen op muziek, daar gaat je bloed tenminste van stromen. En toch ging ik onlangs overstag: ik schreef me in voor een intensieve cursus mindfulness van 8 weken. 45 minuten per dag (!) zou ik gaan zitten mediteren.
Waarom? Omdat ik al een tijdje in een moeilijke levensknoop verstrikt zat die ik maar niet loskreeg. Vrienden van me waren van allerlei innerlijke kwaaltjes verlost met behulp van meditatie, en ook mijn therapeute, die ik consulteerde omwille van diezelfde levensknoop, was fan. Dus werd ik één van de vele non-believers die de afgelopen jaren overliep naar de andere kant.
Maar wat is het eigenlijk? Simpel gezegd is mindfulness een geheel van meditatietechnieken uit het boeddhisme die toegankelijk werden gemaakt voor mensen die tegen problemen aanbotsen en daardoor lichamelijke of psychische klachten hebben. Mindfulness reduceert stress, daar komt het op neer.
De grondlegger van die boeddhistische technieken in een stressreducerende context is Jon Kabat-Zinn, een Amerikaanse moleculaire bioloog die in de leer ging bij verschillende boeddhistische leraren. De technieken die hij van hen leerde, vertaalde hij eind de jaren 70 naar een stressreductieprogramma in een ziekenhuiscontext.
“De stem nodigt je uit om aandachtig naar je eigen gedachten en gevoelens te kijken.”
Wie net als ik zo’n programma volgt, voert lichaamsgerichte oefeningen uit onder begeleiding van de stem van de leerkracht. Live tijdens de les zelf, of met een geluidsopname als je thuis oefent. De stem nodigt je uit om aandachtig naar je eigen (stressvolle) gedachten en gevoelens te kijken, zonder dat je ze meteen gaat veroordelen of parkeren. Je maakt er eenvoudigweg plaats voor.
Dat klinkt nog vaag, toch? Ik ben met de cursus begonnen, maar ik zit zelf ook met nog met veel vragen. Om antwoorden te vinden besloot ik mijn docent dr. Maex, de psychiater die in België de grondslag legde voor mindfulness, te bevragen over de zin en onzin van het fenomeen. Zo kan ik er ook voor jullie een concreter beeld over scheppen.
Dr. Maex, hoe ben je zelf met mindfulness in contact gekomen?
“Ik was altijd al geïnteresseerd in spiritualiteit en psychologie, daarom ben ik ook psychiater geworden, maar dat bleef heel theoretisch. Tot ik op mijn 30ste zélf tegen een aantal problemen in mijn leven aanliep. Ik kwam terecht bij een zengroep in Leuven en ik ben daar blijven hangen omdat ik het gevoel had dat mindfulness me vooruit hielp en mijn stressniveau deed dalen. En langzaamaan introduceerde ik de mindfulnesstechnieken ook in mijn eigen praktijk. Omdat ik wist dat er meer mensen baat bij zouden hebben.”
Met welke klachten worstelen de mensen die bij u aankloppen?
“De meeste mensen hebben stressgerelateerde klachten. Mensen die een burn-out hebben gehad, of herstellen van een depressie, of stress ondervinden vanwege lichamelijke klachten. Dat is heel breed, het gaat eigenlijk over klachten van het hele psychosomatische spectrum.”
“Het is doodzonde dat psychotherapie en mindfulness nog steeds niet op een serieuze manier terugbetaald worden.”
Is het wetenschappelijk bewezen voor al die verschillende klachten dat mindfulness werkt?
“Het is wetenschappelijk bewezen dat de effecten van mindfulness bij depressie van gelijke aard zijn als die van anti-depressiva. Maar als je hetzelfde effect kan bereiken door mensen iets in handen te geven waarmee ze het zélf kunnen bereiken, of je laat ze iets inslikken waarvan ze afhankelijk zijn, dan lijkt het me beter om het eerste te doen. Helaas is heel onze geneeskunde ingesteld op medicatie geven. Onlangs zei Maggie De Block nog op de radio dat huisartsen wat minder snel medicatie en wat sneller therapie zouden moeten voorschrijven. ‘Betaal dat dan ook terug!’, denk ik dan. Het is allemaal heel goedkoop om dat op de radio te zeggen, maar organiseer het dan ook. Eigenlijk is het doodzonde dat psychotherapie en mindfulness nog steeds niet op een serieuze manier terugbetaald worden. Daarom is België één van de koplopers in het gebruik van anti-depressiva. Pas op, ik heb niks tegen anti-depressiva, die hebben zeker hun nut, maar er moeten ook alternatieven zijn. En nu is het evenwicht scheefgetrokken.”
Waarom is mindfulness aan een opmars bezig?
“Mindfulness komt tegemoet aan een heel natuurlijke menselijke behoefte die in onze huidige maatschappij ondergesneeuwd geraakt is. Mindfulness is tijd nemen, het is even stoppen met dat waar we mee bezig zijn en met behulp van lichaamsgerichte oefeningen ruimte maken voor de gevoelens en gedachten die zich aandienen. Door die ruimte wordt er zichtbaar wat er allemaal speelt, en de stresskramp waar we inzitten, raakt los.”
“Mindfulness is geen religie, maar het creëert wel een ruimte zoals religie dat vroeger deed.”
Hoe komt het dan dat die behoefte is ondergesneeuwd in onze maatschappij?
“Onze geest is ingesteld om altijd meer te willen. Dat is een soort constante. En we leven vandaag in een wereld waarin we onszelf de illusie voorhouden dat dat ook echt kan, altijd maar meer. We willen altijd maar meer bezuinigen en meer verdienen, maar daardoor lopen we vast en krijgen we stress. Mindfulness is geen religie, maar het creëert wel een ruimte zoals religie dat vroeger deed. Het zat in ons wekelijks ritme ingebouwd om op zondag even te stoppen, tijd te nemen en stil te staan bij de dingen. Nu gaan we op andere manieren op zoek naar zulke reflectiemomenten.”
En wat met de technologisering en digitalisering? Het feit dat het steeds moeilijker wordt om af te schakelen, heeft dat invloed?
“Dat speelt zeker mee. Ik kan nu altijd mijn iPhone vastpakken en allerlei prikkels binnen laten komen, dat kon vroeger niet. We moeten niet doemdenken en het allemaal daar op steken, maar het zijn natuurlijk extra uitdagingen. Daar moeten we goed mee leren omgaan. Het is absurd dat je nu alles tegelijk kan doen. Om eerlijk te zijn, ik vind het zelf ook een uitdaging.”
Wat vind je van de evolutie dat bedrijven mindfulness aanbieden aan werknemers?
“Dat hangt er vanaf wat hun intentie is. Als dat bedrijven zijn die hun bedrijfscultuur opnieuw wat menselijker willen maken, dan ben ik daar heel erg voor. Maar de valkuil is dat bedrijven er van uitgaan dat dit een middeltje is om hun werknemers stressbestendiger te maken, waardoor ze de productie nog wat kunnen opvoeren. Dat vind ik heel erg kwalijk. Bedrijven moeten zich realiseren dat mindfulness geen tool is om mensen harder te doen werken.”
Zijn er ook mensen die bij u op consultatie komen, maar die u afraadt om uw cursus te volgen?
“Absoluut. Er zijn een aantal dingen waar ik op let. Als je midden in een crisis zit, dan moet je eerst die crisis aanpakken. Als je in het water ligt te spartelen, is het niet het moment om een nieuwe zwemslag te leren. Of als mensen ernstig depressief zijn, dan moet eerst die depressie worden behandeld. Enkel wanneer de depressie nog controleerbaar is, of als mensen herstellend zijn van een depressie, dan is een cursus mindfulness wel aangewezen.
“Elke dag drie kwartier stilstaan en voelen wat er is, dat kan tegenvallen hé.”
Ook wie erg in de knoop zit met z’n eigen geschiedenis, kan misschien beter eerst een aantal gesprekken met een therapeut hebben. Want mindfulness gaat over stoppen en stilstaan bij je eigen gedachten. Je zoomt er als het ware op in, en dat kan ook behoorlijk confronterend zijn. Elke dag drie kwartier stilstaan en voelen wat er is, dat kan tegenvallen hé. Soms kan je beter eerst met iemand gaan praten.”
Kan 5 minuten per dag op jezelf aan mindfulness doen effect hebben? Met een app bijvoorbeeld?
“Hoeveel je precies moet oefenen, daar is veel discussie over. Dat is heel moeilijk te meten. Er zijn studies die aantonen dat oefenen belangrijk is, maar niemand kan exact zeggen hoeveel. In principe kan je het wel op jezelf aanleren, maar het groepsgevoel helpt. Ook al ken je de specifieke problemen van de anderen niet, je voelt je niet alleen met de jouwe. Mindfulness wordt niet enkel door de oefeningen doorgegeven, maar ook door hoe de groep met elkaar omgaat tijdens de sessies.”
“Ik zou dag en nacht werken uit puur enthousiasme, maar ook van de dingen die je graag doet word je moe.”
Zijn er vanuit de overheid plannen om mindfulness terug te betalen?
“Ik zou graag willen dat het allemaal wat goedkoper wordt, maar op dit moment is dat niet het geval. Gelukkig zit je bij mindfulness nog met prijzen die meevallen, omdat je met grote groepen kan werken. (Maex’ cursus van 8 weken kost 325 euro en je volgt die met zo’n 30-tal mensen samen, nvdr.) Het gesprek rond psychotherapie terugbetalen is volop aan de gang, maar verschilt op dit moment heel erg van mutualiteit tot mutualiteit. (Meer info over de verschillende regelingen vind je hier, nvdr.)”
Hoe gaat u zelf om met de werkdruk nu mindfulness en bijgevolg uw cursus alsmaar populairder worden?
“Ik zou dag en nacht werken uit puur enthousiasme, maar ook van de dingen die je graag doet word je moe. Daar moet dus ook ik bewust op letten. Ik geef maar door wat ik zelf ooit geleerd heb, en ik moet het ook dagelijks zelf blijven cultiveren en mezelf bewaken. Dat meer en meer willen is iets universeel menselijks en ik sta niet boven de dingen die ik vertel. Doordat ik er door mijn werk zoveel mee bezig ben, mediteer ik thuis eigenlijk bijna niet meer. Maar ik heb wel behoefte aan ontspanning van een heel andere orde. Na twintig jaar ging ik afgelopen september terug naar de muziekschool. Daar amuseer ik mij nu ongelooflijk mee.”
“Mediteren heeft de paniek eraf gevijld. Het is alsof ik mezelf opbel en vraag hoe het met me gaat.”
Intussen, bij de publicatie van dit stuk, is de cursus voorbij. De sessies waren een stuk minder zweverig dan ik had verwacht. Maex gebruikt veel metaforen die concrete beelden scheppen. En de groepsgesprekken, die vaak over prestatiedruk en communicatie gaan, waren best intelligent. 45 minuten per dag vrijmaken om te mediteren, dat was tijdens de cursus al moeilijk en dat hou ik ook nu niet vol. Maar sommige oefeningen op Maex’ website duren maar 15 minuten. Eén van mijn goede voornemens voor 2018 is om daar gretig mee aan de slag te gaan.
De levensknoop waarover ik het had is na de cursus niet volledig ontward, maar zit wel een stuk losser. Ik moet nog steeds moeilijke beslissingen nemen, maar ik maak me er nu minder zorgen over. Mediteren heeft de paniek eraf gevijld. Het is alsof ik mezelf opbel en vraag hoe het met me gaat. Het antwoord dat komt, daar kijk ik met meer openheid naar. Je kan dat zweverig vinden, tant pis. Intussen geniet ik wel van mijn herwonnen stabiliteit, (nacht)rust en tevredenheid. Deze overloper blijft overtuigd aan de andere kant staan.
Schrijf je reactie