Hoe leg je aan iemand uit wat duurzaamheid is als ze niets anders kennen?

Eindelijk. Het dak gaat eraf! Het ligt er al van voor de dictatuur en de revolutie. Dat is geen sarcastische opmerking: het ligt er werkelijk al van in de tijd dat het rommelde tussen Portugal en Engeland over wie de kolonies aan de westkust van Afrika mocht beheren. Toen ons huis gebouwd werd bestond het Portugese volk grotendeels uit ongeletterde boeren en ik vraag me minstens één keer per week af hoe het er hier in die periode aan toe ging.

De quinta die een spookhuis dreigde te worden, heeft nog steeds aanzien. De dorpsbewoners blijven er ons over aanspreken, over hoe drie, rijke zonderlinge broers er zonder vrouw samenwoonden. Carlos, de schrijnwerker die onze ramen en deuren plaatste, apprecieert het enorm dat we het huis op traditionele manier renoveren. Hij mist een hoop vingers wat hem best schattig maakt als hij in de zon van zijn sigaret geniet.

“Ik moet bij hen niet afkomen met westerse buzzwoorden als minimalisme en biogroenten.”

De oudere generatie is grotendeels ongeschoold maar onder hen vind je heel wat goede stielmannen die tot ver over de grenzen gegeerd zijn. Ze weten weinig over duurzaamheid. Maar hoe leg je dat uit aan iemand die al zijn hele leven op een traditionele manier werkt? Veel mensen uit onze straat leven van hun eigen moestuin en bezitten enkel wat ze nodig hebben en zijn best tevreden met hun gezapige leven. Ik moet bij hen niet afkomen met westerse buzzwoorden als minimalisme en biogroenten. Tenzij je hen eens goed wilt laten lachen zoals Carlos die zijn tanden bloot grijnst als Davy over ‘off the grid concepten’ begint te praten.

Zonnepanelen als extraatje

Duurzaam bouwen betekent niet dat we onmiddellijk naar hoogtechnologische technieken grijpen. Een goede vakman als Carlos is interessanter. Davy kwam op het idee om de ramen vijf centimeter naar voor te plaatsen waardoor het licht sneller binnenvalt want de zon staat hier hoger dan in België. Het zijn kleine trucjes als deze die het huis levendig en warm houden. Ze zijn voor ieder huis anders, maar niet alle architecten nemen deze details ter harte.

“Het is slimmer om eerst de buitenschil te isoleren dan achteraf een hoog energieverbruik te compenseren.”

Moderne technieken komen sowieso als laatste aan bod. Je kan je afvragen waarom vooral dit laatste deel (en niet de bron) door de overheid gesubsidieerd wordt. Lobbywerk? Onkunde? Want het is veel slimmer om ons energieverbruik laag te houden door eerst de buitenschil te isoleren en winddicht te maken, dan achteraf een hoog energieverbruik met zonnepanelen en een waterpomp te compenseren. Wat niet wil zeggen dat zonnepanelen niet deugen, maar we moeten ze eerder als een extraatje beschouwen dan duurzaam.

Dat begrijpt Carlos wel en hij en Davy gingen op zoek naar natuurlijke materialen die het dak winddicht houden, maar toch laten ademen. Daar hadden ze een hele week voor nodig. Al kan dat ook aan de vele cafébezoeken liggen waar Davy iedere keer als ‘De Belg van het huis van de Ribeiro broers’ geïntroduceerd werd. Zo gaat dat hier, klantenbinding.

Westerse veiligheidsregels

Als de schrijnwerker met zijn werkvolk uiteindelijk aan het dak begint, heeft hij maar een kleine week tijd om het werk te voltooien: daarna kondigt het winterseizoen zich aan met zijn dagenlange, hevige regens. Hun stelling ziet er ook pré-koloniaal uit (wel sarcastisch bedoeld) en staat aan de zuidelijke uithoek van het huis. De mannen in muisgrijze werkschort, van middelbare leeftijd en gezegend met een gezond buikje, moeten steeds langs de rand van het dak over en weer stappen. Maar ze werken snel. Veel balken moeten er niet vervangen worden. Het materiaal blijft nog generaties lang meegaan. Ook dat is niet meer van deze tijd.

Oude pannen vliegen in de container; die gebruiken ze om elders een weg aan te leggen. Het hout, de isolatie en de nieuwe dakpannen worden met een kraan over het huis naar boven gesleurd. Ik probeer niet te veel stil te staan bij wat er allemaal verkeerd kan lopen want ook met westerse veiligheidsregels krijg je die mannen aan het grijnzen. Dus we zwijgen en knikken want we hebben geluk met hen; de meeste stielmannen vertrokken tijdens de crisis naar het buitenland.

Standaardwerk

We kochten dit huis omdat het ideaal georiënteerd staat. De zon draait de hele dag door de belangrijkste ruimtes. Dat hadden die ongeletterde boeren goed geregeld. De Belgische stedenbouw verplicht je echter om aan de straatkant te bouwen, ook al betekent dit dat je tuin en terras aan de noordkant komen te liggen: achter het huis. Dat is jammer, en letterlijk een verspilling van energie, de leefbaarheid van de woning én omgeving.

Tijdens de warme zomermaanden gebruiken we hogere luchtstromingen die de koelte van de noordkant verspreidt. Bij koud weer draaien we dit systeem om. Dat klinkt logisch en simpel maar het Vlaams Energie Agentschap focust zich enkel op de luchtkwaliteit en energie die deze ventilatoren verbruiken waardoor dit systeem gepenaliseerd wordt. Goed, maar het agentschap houdt geen rekening met het hele plaatje: de gratis koeling of warmte die er al is én die nuttiger en heilzamer gebruikt kan worden.

“Ik denk dat de regelgeving ons verwijdert van een nuchtere en natuurlijke manier van leven.”

Door de regelgeving wordt bouwen standaardwerk. Terwijl op maat gemaakte producten die wat meer denk-en rekenvermogen vragen meestal goedkoper en efficiënter zijn. Dat klinkt contra-intuïtief en krijg je moeilijk verkocht, wat weer interessant is voor ‘duurzame’ producenten, en architecten die hun (vaak te goedkoop) ereloon met dure producten spijzen.

Rousseau zei het al en Rutger Bregman herhaalt het verschillende keren in zijn nieuwe boek ‘De meeste mensen deugen’: het is een teveel aan beschaving dat ons verpest. Ik denk dat de regelgeving, of het nu over hygiëne, duurzaamheid of voeding gaat, ons verwijdert van een nuchtere en natuurlijke manier van leven. Off the grid leven maakt de omgekeerde beweging: Geef ons maar de Portugezen met hun krakkemikkige stelling, en technieken die generaties lang van vader op zoon zijn doorgegeven.

Volgende keer: Trouble in Paradise. Een nieuw land betekent nieuwe gewoontes, maar ook je eigen waarden en prioriteiten bijstellen. We willen minder afval produceren, meer tuinieren en zelfvoorzienend koken… Maar kan dat als je ondertussen ook moet renoveren en integreren?

Lees hier het hele verhaal van de reis van Sophie en Davy, of volg Sophie op Instagram.