Doorgelicht

Het kattenvrouwtje: eenzaam, zielig en een beetje raar?

Het kattenvrouwtje: eenzaam, zielig en een beetje raar?

Voor haar 24ste verjaardag kocht ik voor mijn zus een ‘Crazy Cat Lady’-mok. Al sinds ze klein was, was ze een fervent verzamelaar van opvoedingsboeken over katten, verzamelwerken over kattenrassen, tickets naar kattenshows, en alle mogelijke accessoires met katten erop. Dus ik kocht haar een kattenmok. 

Pas een paar jaar later begon ik te beseffen dat mijn omgeving vol zat met verwijzingen naar de connectie tussen (alleenstaande) vrouwen en katten. Mijn vriendinnen lachen voortdurend dat ze “alleen gaan eindigen met hun katten” en taggen elkaar in memes met diezelfde boodschap. Op alle mogelijke sociale media vond ik hashtags als #crazycatlady, waaronder vrouwen en meisjes foto’s deelden van hun katten. Op Bol.com en op Amazon vond ik kleurboeken, actiefiguurtjes, en T-shirts met een ‘Crazy Cat Lady’.

Hoewel ik genoeg jongens en mannen met katten ken, hoorde ik geen van hen ooit grappen maken over het alleen eindigen met hun katten, en zag ik geen van hen foto’s van hun kat delen op Instagram onder de hashtag #crazycatlady of iets dat daarop lijkt. Om de een of andere reden identificeerden zij zich niet met een alleenstaande oudere, onverzorgde vrouw met 100 katten, en mijn vriendinnen – die trouwens even weinig gemeen hebben met de typische ‘Crazy Cat Lady’ – wel.

Op het internet zijn allerlei definities te vinden van de ‘Crazy Cat Lady’, maar allemaal zeggen ze ongeveer hetzelfde: ze is een eenzame, zielige vrouw die geen man kan vinden en daarom al haar liefde en vrije tijd in haar katten steekt.

Vrouwen en katten

Wat is dat toch met vrouwen en katten? Waarom zien we nooit een ‘Crazy Dog Lady’? Sinds de oudheid worden de twee met elkaar geassocieerd. Auteur Clea Simon traceert in haar boek ‘The Feline Mystique’ die connectie tussen vrouwen en katten terug tot 4000 voor Christus. Daar vindt ze een aantal godinnen in kattengedaante, die volgens haar de basis hebben gevormd voor de hedendaagse ‘Crazy Cat Lady’. Soemerische godin Lilitu en Egyptische godin Bastet zijn half kat, en Scandinavische godin Freya beweegt zich voort op een wagen getrokken door katten.

“Katten en vrouwen worden sinds de oudheid worden met elkaar geassocieerd.”

Clea Simon zoekt de reden voor de eeuwenoude associatie van vrouwen met katten in een aantal fysieke eigenschappen die de twee gemeenschappelijk hebben; ze zijn elegant, sensueel en mysterieus en worden allebei geassocieerd met het leven én met de dood. Die laatste eigenschap komt duidelijk aan bod in de middeleeuwse heksenprocessen, waarbij niet alleen vrouwen, maar ook hun katten regelmatig op de brandstapel belandden vanwege hun zogezegde magische krachten.

Zoals Nanette Charron schrijft in haar boek Why Men Are Like Dogs and Women Are Like Cats, worden aan honden meer typisch “mannelijke” eigenschappen toegeschreven; honden worden vaker in verband gebracht met agressief gedrag, jagen en loyaliteit. De ‘Crazy Cat Lady’ is dus niet voor niets een cat lady.

Angst voor vrouwelijke seksualiteit

De connectie tussen vrouwen en katten, en het ontstaan van de ‘Crazy Cat Lady’, kan verder worden gelinkt aan angst voor vrouwelijke seksualiteit en zelfstandigheid. Hier zijn opnieuw de heksenprocessen van de 14de tot de 18de eeuw van belang; de angst voor het idee dat een vrouw haar leven perfect kon indelen zonder man, zorgde voor de dood van 40 000 tot 60 000 vrouwen in Europa. Ook hedendaagse populaire ideeën over heksen passen binnen die gedachte; afbeeldingen van heksen als oude, lelijke vrouwen dragen bij tot de deseksualisering van de alleenstaande vrouw. Net als de ‘Crazy Cat Lady’, wordt de heks ook vandaag nog standaard afgebeeld in het gezelschap van haar kat.

In de helft van de negentiende eeuw verwierven vrouwen nieuwe rechten; mannen voelden zich daardoor bedreigd, en een trend ontstond in de kunstwereld om de vrouwelijke seksualiteit af te beelden als een gevaarlijk iets. Volgens kunsthistorica Kate Kangaslahti kwam daarbij de connectie tussen vrouwen en katten – of katachtigen –  weer naar boven. De Griekse mythologie werd een populair onderwerp, waarbij mannen vaak slachtoffer werden van de genadeloze seksualiteit van vrouwen in de gedaante van een sfinx of een slang. Kate Kangaslahti noemt de schilderijen van bijvoorbeeld Franz von Stuck, of van Gustave Moreau als voorbeelden.

Links: Moreau, Oedipe et le sphinx. Rechts: Franz von Stuck, Der Kuss der Sphinx. Via Wiki Commons

De ‘Crazy Cat Lady’ helpt op haar eigen manier om de alleenstaande vrouw te deseksualiseren; zij is een zelfstandige vrouw die geen man nodig heeft, maar bang hoef je van haar niet te zijn, want ze is gek, zielig en wanhopig. De potentiële bedreiging die ze als alleenstaande vrouw vormt, wordt in de kiem gesmoord door alle negatieve eigenschappen die met haar en met haar katten geassocieerd worden, zoals het idee dat ze onaantrekkelijk is en in sociale isolatie en onhygiënische leefomstandigheden leeft.

Kattenmama

Niet alleen is ze dus oud, alleen en vies, de ‘Crazy Cat Lady’ is ook crazy, onder andere omdat ze ‘abnormale’ gevoelens voor haar katten koestert. Ze wordt voorgesteld als een “hoarder”, een obsessieve verzamelaarster van katten en al wat met hen te maken heeft. Die katten betekenen voor haar dan ook meer dan het doorsnee huisdier dat voor de doorsnee persoon doet; de crazy cat lady ziet haar katten in de regel als haar kinderen. In series verwijzen cat ladies naar hun katten als hun “babies”; zo vindt Angela uit The Office het bijvoorbeeld ongehoord dat “cat maternity leave” niet bestaat, en lost crazy cat lady Margie uit de Saturday Night Live-clip Christmas With The Cat Lady een zogezegde ruzie op tussen twee van haar katten, waarbij ze vertelt: “you make mommy very happy when you don’t fight”.

De ‘Crazy Cat Lady’ als “kattenmoeder” wordt door middel van humor dus op een luchtige manier gebracht, maar impliciet duwt dit idee de alleenstaande en kinderloze vrouw opnieuw in een zorgende, moederlijke rol. Daarmee bevestigt de ‘Crazy Cat Lady’ als “cat mommy” opnieuw het idee dat de vrouw gemaakt is om voor kinderen te zorgen; ze draagt haar moederlijke gevoelens over op haar katten, bij gebrek aan menselijke kinderen.

Robert de Niro als Margie uit de Saturday Night Live-clip Christmas With The Cat Lady

Carrièrevrouw gone bad

In de jaren negentig deed de ‘Crazy Cat Lady’ zoals wij haar kennen van televisie en van op koffiemokken pas haar intrede, maar ze was overduidelijk gebaseerd op oudere stereotypes van alleenstaande vrouwen, zoals de heks, de oude vrijster en de carrièrevrouw. Alleenstaande vrouwen lijken makkelijk in een hokje geduwd te worden, waarbij ze door hun gebrek aan een man ofwel zielig en ongelukkig lijken, of geobsedeerd zijn met hun werk.

In hedendaagse televisieseries komt het stereotype van de ‘Crazy Cat Lady’ heel regelmatig voor. In Sex and the City wordt Miranda afgeschrikt door de urban legend van een vrouw die alleen stierf en werd opgegeten door haar kat, in Gilmore Girls panikeert Lorelai wanneer haar relatie net is stukgelopen en ze katten voor haar deur vindt, in The Office ziet Angela haar katten liever dan haar eigen zoon, en in The Simpsons kraamt de crazy cat lady alleen maar nonsens uit, ziet ze eruit als een heks en gooit ze haar katten in het rond.

“Het stereotype van de ‘Crazy Cat Lady’ lijkt wel ontstaan om de onafhankelijke carrièrevrouw te veranderen in een passief, ongevaarlijk personage.”

Veel van deze personages hebben iets met elkaar gemeen: ze zijn of waren ooit ambitieuze en succesvolle vrouwen. Het stereotype van de vrouwelijke alleenstaande carrièrevrouw is al ouder, en niet onomstreden. Vanuit feministische hoek werd ze onthaald als een onafhankelijke vrouw: een voorbeeld dat jonge meisjes kunnen nastreven. In een uitgave van Playboy uit de jaren 1960 werd dan weer gewaarschuwd voor de alleenstaande vrouw die elk moment in een carrièrevrouw kon veranderen: “een feeks van middelbare leeftijd die haar seksualiteit gebruikt als een sirene en haar professionele invloed gebruikt om mannelijkheid te verminken”. Opvallend dat hier opnieuw verwezen wordt naar mythologie om de dreiging van vrouwelijke seksualiteit te benadrukken.

Het stereotype van de ‘Crazy Cat Lady’ lijkt wel ontstaan om de actieve en onafhankelijke carrièrevrouw te veranderen in een passief, ongevaarlijk personage; ze heeft dan wel een fantastische carrière, maar ze is onzeker. Ze is dan wel een vrouw met de privileges van een man, maar ze is hopeloos en alleen.

Crazy Cat Lady of Crazy Cat Person?

In een samenleving met een groeiend aantal singles, zou je denken dat stereotypes als deze verdwijnen. Dat klopt niet helemaal. Want de cat lady blijft, maar krijgt sinds 2010 in series wel gezelschap van een mannelijke versie. Winston in New Girl is geobsedeerd door zijn kat Ferguson, Sheldon uit The Big Bang Theory verandert voor één aflevering in een ‘Crazy Cat Person’ na een relatiebreuk, en Ted uit How I Met Your Mother wordt afgeschrikt door hetzelfde verhaal dat ook Miranda uit Sex and the City een paniekaanval bezorgde in de jaren negentig.

“De meeste katten die als huisdier worden gehouden, wonen trouwens bij traditionele gezinnen met kinderen.”

Door het bestaan van zulke mannelijke ‘Crazy Cat’ personages, zullen binnenkort misschien ook mijn mannelijke alleenstaande vrienden zich aangesproken voelen wanneer ze een ‘Crazy Cat Lady’-meme zien verschijnen op hun Facebook-startpagina. Maar of de evolutie van het idee dat een ‘Crazy Cat Lady’ alleen maar een lady kan zijn, naar het idee dat iedereen er een kan worden iets positiefs is, weet ik zo net nog niet.

Het aantal alleenstaande personen in België, in Nederland, en ook in de Verenigde Staten (waar de ‘Crazy Cat Lady’ praktisch een vaste gast is in elke komische serie) neemt namelijk al decennia toe. Er wordt voorspeld dat die ontwikkeling zich zal voortzetten, terwijl het aantal katteneigenaren net afneemt. De meeste katten die als huisdier worden gehouden, wonen trouwens bij traditionele gezinnen met kinderen. In 2060 zou de helft van de Belgen single zijn; niet al die vijf en een half miljoen mensen zijn gek of houden van katten. Hoog tijd om dit stereotype op de brandstapel te gooien.

 

Andrea Vercammen schrijft tijdens haar opleiding in de Culturele Studies haar masterthesis over representatie van alleenstaande personen in de vorm van de ‘Crazy Cat Lady’ in televisieseries. Binnenkort is hij te vinden via KU Leuven e-thesissen.

Schrijf je reactie

Tijdens haar studies in de Taal- en Letterkunde kreeg Andrea de wereld voornamelijk te zien door (westerse) mannelijke ogen. Daarbuiten ging ze daarom zelf op zoek naar stemmen die net niét te vinden zijn in de grote literatuur, maar die net zo veel (of meer?) te zeggen hebben. De interesse voor zulke verhalen wil ze combineren met haar liefde voor mooie woorden, en haar ergernis aan mensen die denken dat feminisme gelijkstaat aan mannenhaat.

Colofon

Adres Redactie

Toko Space t.a.v. Charlie Magazine
Statiestraat 139
2600 Antwerpen