Wat een k*tzooi

Mijn moeder moest zich als jong tienermeisje, in de jaren vijftig, nog behelpen met stoffen maandverband. Die lapjes katoen diende ze dan – oh gruwel – met de hand uit te wassen. ‘Dat was zo vies. Bah!’ Wanneer ze erover vertelt, huivert ze er nog van. Lang leve het wegwerpmaandverband, wat haar betreft, sinds de jaren zestig beschikbaar. En de moderne tampons.

Die werden pas in de jaren zeventig populair, hoewel het merk Tampax al werd gepatenteerd rond 1930 en O.B. – een afkorting voor ohne Binde’ of zonder verband – al op de markt kwam na de Tweede Wereldoorlog. Vrij snel doken er in de V.S. gruwelverhalen op over een link tussen tampongebruik en het toxischeshocksyndroom (TSS), een zeldzame maar ernstige infectieziekte die tot de dood kan leiden. Toch duurde het nog tot 1980 vooraleer de fabrikanten de zogenaamde tamponziekte gingen onderzoeken. Uiteindelijk werd de link tussen tampongebruik en TSS bewezen, hoewel je de ziekte ook op andere manieren kan krijgen. Wat bleek nog: hoe hoger de absorptiegraad van de tampon, hoe hoger het risico op TSS. Sindsdien zie je de precieze absorptiegraad op elke verpakking verplicht aangegeven met één tot zes druppeltjes.[1]

Dood door tampon

De boodschap blijft: gebruik nooit een tampon met een te hoge absorptiegraad, laat een tampon nooit te lang zitten en let op de symptomen die eveneens verplicht op de verpakking staan: plotse hoge koorts, overgeven, diarree, uitslag, duizeligheid, keelpijn, lage bloeddruk en/of flauwvallen. Als je er dan niet snel bij bent, riskeer je te sterven. Zo simpel is dat. Af en toe vallen er nog slachtoffers. Denk aan het verhaal van een model dat haar been verloor en bijna stierf door een tampon. Haar verhaal ging viraal. In België stierf in 2013 een meisje van zestien uit Namen aan TSS. Haar familie dacht dat het om een banale griep ging. Dood door tampon. What a way to go.

“Wat met de pesticiden die gebruikt worden tijdens de katoenteelt?”

En dat door de samengeperste watten die tampons zijn, met of zonder inbrenghuls. Ze worden gemaakt uit katoen en/of rayon, dat wordt gemaakt uit houtpulp. Of er een link is tussen een bepaald type tampons – enkel katoen versus een mix van katoen en rayon of enkel rayon – en TSS is niet duidelijk. Volgens de Amerikaanse microbioloog Philip Tierno aan New York University is het risico groter met tampons van rayon. [2] [3] Daarnaast vragen steeds meer vrouwen zich af of er schadelijke stoffen in tampons zitten. Wat met de pesticiden die gebruikt worden tijdens de katoenteelt? Wat met de bleekmiddelen die gebruikt worden in de bewerking van de houtpulp?

Foute stoffen met moeilijke namen

Volgens de Amerikaanse ngo Women’s Voices for the Earth geven de weinige beschikbare gegevens reden tot ongerustheid, want er worden zowel dioxines, furanen (chemische afvalstoffen die vooral ontstaan bij industriële verbrandingsprocessen, red.) als resten van pesticiden teruggevonden in tampons.[4] Hun rapport ‘Chem Fatale’ verwijst naar een Amerikaanse studie uit 2002 [5] die vier merken onderzocht. Het goede nieuws is dat in de vier onderzochte merken geen 2,3,7,8- tetrachlorodibenzo-p-dioxine (TCDD) werd gevonden. Het minder goede nieuws is dat in alle merken kleine maar detecteerbare sporen van 2,3,7,8-tetrachlorofuran (TCDF) werd gevonden. Toch is het besluit van de studie allesbehalve alarmerend: het risico door deze blootstelling zou onbeduidend zijn in vergelijking met de blootstelling aan dioxines en furanen uit onze voeding. Tot eenzelfde besluit kwam een recente Amerikaanse studie: de blootstelling aan dioxines via tampons is tussen de 13.000 en 240.000 keer kleiner dan via de voeding.[8] En ook de Amerikaanse Food and Drug Administration (FDA) stelt consumenten gerust. Nee, er zitten nauwelijks dioxines in tampons en het zijn er veel minder dan vroeger omdat houtpulp nu vooral bleekvrij wordt geproduceerd.

“We weten niet of blootstelling via de vagina anders of erger is dan via de voeding.”

Maar Alexandra Scranton van Women’s Voices of the Earth is niet overtuigd. Ze vraagt zich af of de opname van al die stoffen via de vagina wel even onschadelijk is als de opname via voedsel: “De vagina bestaat uit erg doordringbaar weefsel en we weten niet of blootstelling via de vagina mogelijk anders of erger is dan via de voeding. Tampons komen verschillende dagen per maand in rechtstreeks contact met de vagina. De directe blootstelling aan dioxines en furanen vraagt bijkomend onderzoek. [6]”

Ze betreurt vooral het gebrek aan informatie. “Er zijn amper studies. Een Hongaarse organisatie heeft onlangs een analyse gedaan van tampons en heeft in één geval ftalen en triclosan gevonden.” Die stoffen horen niet thuis in je vagina.

Pesticiden

En dan zijn er nog de pesticiden. Opnieuw weinig gegevens, op een enkele studie na uit 2013, gefinancierd door het biologische tamponmerk Naturally Savvy. Zij lieten het merk O.B. testen door een onafhankelijk labo. Minuscule hoeveelheden van de volgende pesticiden werden gedetecteerd: malaoxon en malathion (1ppm), dichlofluanide (1ppm), mecarbam (6ppm), procymidon (37ppm) methidathion (5ppm), fensulfothion (5ppm), pyrethrum (66ppm) en piperonylbutoxide (1ppm). De hoeveelheden pesticiden zijn vele malen kleiner dan toegestaan in voeding, maar uiteindelijk zijn ze niet conform de aanbeveling van de FDA, die aanraadt dat tampons vrij zijn van sporen van pesticiden.[7] Onschuldig zijn die stoffen niet. Volgens de Amerikaanse Environmental Protection Agency (EPA) is procymidon ‘waarschijnlijk kankerverwekkend’ en is piperonylbutoxide ‘mogelijk kankerverwekend’ en malathion is ‘misschien kankerverwekkend’. Bovendien is er volgens The Pesticide Action Network nog de mogelijk hormoonverstorende werking van sommige stoffen en heb je hier weer het probleem van de vagina, legt Alexandra Scranton uit. “We weten gewoon niet wat de risico’s zijn van de blootstelling aan pesticiden via het vaginaweefsel.”

Meer onderzoek

Voor de zekerheid dan maar maandverband? Ook daar worden ze bij Women’s Voices of the Earth niet vrolijk van. “Het absorberende materiaal van het maandverband is mogelijk gebleekt met chloor”, zegt Alexandra Scranton. “En net als bij de tampons is er een mogelijke blootstelling aan dioxines en furanen tot gevolg. Bij de traditioneel gekweekte katoen zit je met het risico op sporen van pesticiden.”

“Op dit moment zijn bedrijven niet verplicht om de precieze samenstelling op de verpakking te zetten.”

De organisatie liet in 2014 vier types maandverband van Always testen. “Ze bevatten het kankerverwekkende styreen en chloorethaan, chloormethaan, giftig voor de voortplanting, chloroform, kankerverwekkend, neurotoxisch en giftig voor de voortplanting, en het irriterende aceton. De gevonden hoeveelheden waren klein, maar het maandverband komt wel in direct contact met de gevoelige huid van de vulva. Daarom is er meer onderzoek nodig. Op dit moment zijn bedrijven niet verplicht om de precieze samenstelling op de verpakking te zetten, ook niet van al dan niet schadelijke parfums. Dat willen wij veranderen.” Wanneer er parfum staat, kan het om één van 3.000 mogelijke onschuldige of schadelijke stoffen gaan.

Maandverband met een geurtje

Professor Wiebren Tjalma, adjunct-diensthoofd gynaecologie aan het UZA, raadt al langer aan om geen maandverband of tampons met een geurtje te gebruiken. “Bij een aantal vrouwen veroorzaken geurstoffen allergieën. Schaamlipirritaties komen steeds vaker voor omdat we superhygiënisch leven. Alles moet lekker ruiken, daarom wassen vrouwen zich soms met agressieve zepen die de natuurlijke flora verstoren en waardoor je gemakkelijker irritaties krijgt. Intieme douchegels worden aangeprezen omdat ze de ph-graad niet verstoren van de vagina, maar sommige vrouwen hebben een afwijkende ph-graad, waardoor die producten juist irritatie veroorzaken.”

“Onze samenleving is zo vervuild dat we dagelijks in aanraking komen met kankerverwekkende stoffen.”

Maar, zo stelt de gynaecoloog klaar en duidelijk: vrouwen hoeven niet te vrezen voor wat voor schadelijke stoffen dan ook, niet in tampons en ook niet in maandverband. “Je moet absoluut niet bang zijn voor de dioxines in tampons en maandverband. Ze zijn theoretisch aanwezig, dat klopt, maar concentratie is miniem en dan is het niet erg. Het risico is miniem. We komen dagelijks in contact met dioxines en pesticiden. Via onze dagelijkse voeding is de blootstelling aan dioxines 1.600 tot ruim 29.000 keer groter dan via maandverband, zo blijkt uit een Japanse studie. Als je een minieme hoeveelheid dioxines hebt in een maandverband, dan kan de opname nog 100% zijn, dan nog is de blootstelling minimaal. Onze samenleving is zo vervuild dat we dagelijks in aanraking komen met kankerverwekkende stoffen. Anders moeten we met zijn allen in het oerwoud gaan leven.”

Toch is ook hij er een voorstander van om de precieze samenstelling van tampons en van maandverband op de verpakking te vermelden. “Het is beter om mensen adequaat te informeren – ‘Kijk, dit en dit zit erin maar het kan geen kwaad’ – dan dat je er achteraf achter komt en denkt: oei, wat is dat?” Intussen zijn de eerste stappen gezet in de VS. Fabrikanten P&G en Kimberly-Clark hebben meer ingrediënten online gezet.

Zelfgemaakt maandverband

Eerder dit jaar diende volksvertegenwoordiger Carolyn B. Maloney in Amerika een vernieuwde versie in van haar wetsvoorstel om vrouwen te beschermen voor de risico’s van intieme hygiëneproducten. Het kreeg de bijnaam Robin’s Law, genoemd naar Robin Danielson, een slachtoffer van TSS. Ze wil dat het National Institute of Health bij wet verplicht wordt om onderzoek uit te voeren, te financieren en openbaar te maken naar de risico’s van dioxines, kleurmiddelen, bewaarmiddelen, chemische geuren en andere chemicaliën die worden gebruikt in tampons, maandverband, en in andere vrouwelijke producten als intieme douchegels.

Sommige vrouwen zijn uit ecologische, budgettaire of gezondheidsredenen al overgeschakeld naar tampons van biologische merken, gebruiken een herbruikbare menstruatiecup [8] uit silicone of natuurrubber of zitten opnieuw met hun al dan niet zelfgemaakte katoenen lapjes van destijds – net als mijn moeder in de jaren vijftig destijds.

Foto’s: Sarah Van Looy

[1] Jamie M. Kohen, ‘The History of The Regulation of Menstrual Tampons’
[2] Het Amerikaanse Proctor & Gamble haalde hun merk Rely al in 1980 van de markt, maar dat gebruikte nog een ander – superabsorberend – materiaal, carboxymethylcellulose. Jamie M. Kohen, ‘The History of The Regulation of Menstrual Tampons’
[3] Wendee Nicole ‘A Question for Women’s Health: Chemicals in Feminine Hygiene Products and Personal Lubricants’, Environ Health Perspect. 2014 Mar; 122(3): A70–A75.
[4] ‘Chem Fatale report: Potential Health Effects of Toxic Chemicals in Feminine Care products’, Alexandra Scranton, Women’s Voices for the Earth, november 2013.
[5] DeVito, MJ and Schecter, A. (2002) Exposure assessment to dioxins from the use of tampons and diapers. Environmental Health Perspectives, Vol. 110, No. 1, pp:23- 28. Jan. 2002. – geciteerd in ‘Chem Fatale report: Potential Health Effects of Toxic Chemicals in Feminine Care products’, Alexandra Scranton, Women’s Voices for the Earth, november 2013.
[6]‘Chem Fatale report: Potential Health Effects of Toxic Chemicals in Feminine Care products’, Alexandra Scranton, Women’s Voices for the Earth, november 2013.^[
[7] ‘Chem Fatale report: Potential Health Effects of Toxic Chemicals in Feminine Care products’, Alexandra Scranton, Women’s Voices for the Earth, november 2013.
[8] Zie ook een vergelijkende studie tussen tampons en menstruatiecups: ‘FLOW (finding lasting options for women) – Multicentre randomized controlled trial comparing tampons with menstrual cups’, Can Fam Physician. 2011 Jun; 57(6): e208–e215