“Ik keek porno om mijn problemen te vergeten”

De onzichtbare overdaad

Ik ontmoet Alexander (33) in zijn appartement in Utrecht. Een vrolijke man: hij staat positief in het leven, heeft een ogenschijnlijk eeuwige glimlach. Maar ooit was Alexander anders. Hij ging lang gebogen onder onzekerheid. De wortels daarvan liggen volgens hem in zijn jeugd. “Ik had niet echt een vaderfiguur, ik moest het doen met de vrouwen in mijn gezin. Ik denk dat dat een rol heeft gespeeld in de ontwikkeling van mijn onzekerheid. Mijn vader was er soms in het weekend, maar zelfs dan had hij het druk.”

Toen Alexander vier jaar was, verhuisde zijn vader voor werk naar Engeland. Zes jaar later volgde de rest van het gezin, Alexander incluis. Een nieuwe omgeving, een nieuwe taal, opnieuw aanpassen, opnieuw speelkameraadjes zoeken.

“Als het even wat tegenzat, surfte hij naar porno. Porno werd zijn solitaire gewoonte.”

Toen het internet echt ingeburgerd raakte, was hij een tiener. De wat verlegen jongen gebruikte dat wereldwijde web, net als miljoenen jonge jongens, om porno te bekijken. Hij was geboeid, maar het gebruik bleef binnen de perken. Mede door de beperkte mogelijkheden. We hebben het hier over het tijdperk van dat vreselijke inbelgeluid van de oude modems. Een foto laden duurde een eeuwigheid, je moest je zoekgeschiedenis nog handmatig wissen én de vaste telefoonlijn kon dan niet worden gebruikt door de rest van het gezin.

Toen hij ging studeren, ging het mis met Alexanders pornogebruik. Breedband was het nieuwe codewoord, foto’s stonden in een handomdraai op je scherm en de online video was haar onstuitbare opmars begonnen. Al snel zat Alexander meermaals per dag achter zijn scherm. Als het even wat tegenzat, surfte hij naar porno. Porno werd zijn solitaire gewoonte. En ook dat deed zijn zelfvertrouwen geen goed. Op feestjes zag hij zijn vrienden weleens een meisje versieren. Hem lukte dat niet. Dus ging hij na het feestje nog wat porno kijken.

Die bakken porno waren zijn dirty little secret. “Seks is een moeilijk onderwerp om over te praten, negatieve gewoonten zijn dat ook. Voeg die twee samen en je weet: daar wordt niet over gepraat.” Toch wil hij nu herkenbaar in beeld komen. Een grote stap. Omdat hij hoopt dat zijn verhaal anderen vooruit kan helpen.

Meer dan eelt op je hand?

Je kunt je afvragen of ‘te veel’ porno wel zo erg is. De gevolgen lijken op het eerste zicht best mee te vallen. Een pornokijker pompt geen drugs door zijn aderen, je wordt er niet dikker van en krijgt er al helemaal geen soa van. Hoogstens wat eelt op je handpalm.

En toch liggen er gevaren op de loer. Wie te veel bezig is met porno, dreigt zijn zorgen te verdoven. Het is een vlucht, maar eens het orgasme er is, is het uit met de pret. Vaarwel broek vol goesting, hallo rugzakje vol problemen. Om die confrontatie te vermijden, stellen sommige probleemgebruikers hun orgasme bewust uit. Edgen, heet dat in vaktermen. Zo spenderen ze soms uren aan één pornosessie.

Anderen slaan dan weer aan het hamsteren en bouwen een enorme pornocollectie uit. En er zijn ook mensen die zich beginnen te identificeren met bepaalde pornopersonages, zoals sommigen dat ook doen met soaps à la ‘Familie’ of ‘Thuis’. Ze bouwen een band op met de acteurs en actrices. Zo geeft porno hen een gevoel van begrip en geborgenheid. Het wordt een parallel universum, met ogenschijnlijk echte mensen of zelfs vrienden. Ook dit is een vlucht uit het Echte Leven. En dat kan best grote gevolgen hebben: je kan niet én porno kijken én aan je onzekerheid werken, je kan niet én porno kijken én romantisch dineren met je partner. Vaak leidt pornografische overdaad zo tot sociale isolatie, onzekerheid en grotere relationele afstand.

Is porno verslavend?

Uit het grootste onderzoek naar de seksuele gezondheid van de Vlaming (Sexpert) blijkt dat dertien procent van de Vlaamse mannen en zes procent van de Vlaamse vrouwen vinden dat ze te veel zin hebben in seks. Drie procent van de mannen en minder dan een procent van de vrouwen ondervinden daar ook last van. Een deel van die mannen en vrouwen beschouwt zichzelf als seksverslaafd: ze gaan steeds opnieuw op zoek naar de bevrediging van hun seksuele prikkels.

Een teveel aan porno of seks kun je misschien wel het best vergelijken met een eetstoornis. Sommigen troosten zichzelf elke avond met twee potten Ben & Jerry’s. Maar waarom blijft een mens eten, tegen beter weten in? Ook eten kan een onderliggende pijn verdoven. Het verdooft het verdriet, de body image issues, de onzekerheid, de burn-out, de angsten. En toch weten mensen die het moeilijk hebben met eten, dat dit hun zorgen niet zal oplossen. Te veel porno verdooft pijn op dezelfde wijze. Door veelvuldig porno te kijken, verdwijnen zorgen op de achtergrond. Als je kijkt, pieker je niet over je zorgen. Maar wanneer je stopt, komen ze zo weer terug. Te veel eten, te veel porno: overdaad kun je beschouwen als een ongelukkige omgang met verdriet. Ook voor Alexander werd porno zo zijn vluchtroute.

“Mensen het label van seksverslaafde opplakken helpt dus niet, het maakt de dingen alleen erger.”

Wie online hulp zoekt voor zulke zorgen, komt al snel terecht bij de alom gekende term seksverslaving. In mijn praktijk als seksuoloog zie ik vaak cliënten die zichzelf dat etiket opplakken. Het probleem daarmee is dat het stigmatiseert. Ze zien zichzelf nog meer als mislukke­lingen. Jezelf zien als seksverslaafd – of die term opgeplakt krijgen door een hulpverlener – zal extra stress veroorzaken.

Los daarvan houdt het etiket zelf ook geen steek. Het belangrijkste kenmerk van een verslaving is dat mensen hevig hunkeren naar hun drug. Onderzoek toont dat het brein van alcoholisten of druggebruikers sterk reageert als ze beelden te zien krijgen van die drug. Wanneer “seksverslaafden” expliciet seksueel materiaal zien, is die heftige reactie er niet. Ik zag nog geen enkele ­cliënt die de bibber kreeg omdat hij een week geen porno keek. In de meeste gevallen kunnen mensen die langskomen voor een seks- of pornoverslaving verbazingwekkend makkelijk zonder.

Mensen het label van seksverslaafde opplakken helpt dus niet, het maakt de dingen alleen erger. Veel beter is het om die mensen inzicht te geven in hoe hun seksuele gewoonten een manier zijn om andere problemen aan te kunnen. Zo kunnen we samen zoeken hoe ze net die onderliggende zorgen kunnen aanpakken.

Van onzekerheid naar versieren

Eens cliënten inzien wat ze opgeven door overmatig naar porno te kijken, kunnen ze er ook aan werken. In Alexanders geval was dat een alomtegenwoordige onzekerheid. Als hij terugkijkt op die periode, weet hij dan ook dat die porno vooral een uitvlucht was. “De oorzaak lag bij mijn onzekerheid. Daarom keek ik porno, daarom dronk ik alcohol en daarom at ik ongezond. Het aantal pizza’s dat hier door de oven zijn gegaan, is niet te tellen. In porno vond ik de zekerheid die ik in het echte leven miste.”

Alex nam toen een moedige, maar moeilijke beslissing: een jaar lang weg van de overdaad. Geen bier, zo weinig mogelijk suikers, geen porno. Achteraf bekeken werd het een van zijn beste jaren. Alexander zorgde weer voor zichzelf, hij kon weer trots zijn. Hij stelde zichzelf daarna een concreet doel. Hij wilde vrouwen leren versieren. Dagen aan een stuk bekeek hij YouTube-filmpjes met tips en tricks. Hoe stap je op een vrouw af? Hoe knoop je een gesprek aan? Hoe vraag je haar telefoonnummer?

“Zolang we de wortel van onze onzekerheden niet durven aanpakken, blijven we zoeken naar verdoving.”

Daarna volgde de praktijk. “Daar stond ik dan. Ik was ongelooflijk nerveus, helemaal anders dan de ­zelfverzekerde jongens die ik zag op YouTube,” zegt Alexander. “Toch is het me gelukt om een telefoonnummer los te krijgen van een leuke vrouw en heb ik een keertje met haar afgesproken.” Alexander kon plots vrouwen aanspreken. Er waren wel nog negatieve gevoelens, maar daarbij maakte hij positieve keuzes. Zo pakte hij zijn onzekerheid bij de wortel aan. Veel belangrijker dan dat hij dingen niét deed, zoals geen bier drinken of porno kijken, is dus dat er zinvolle zaken voor in de plaats kwamen. “Door aan mezelf te werken, werd ik ook zelfverzekerder en kwam ik in een positieve flow.”

‘Carpe diem’ is sindsdien zijn levensmotto. Het ­positieve zien in de dingen, daar gaat Alexander voor. Dat zie je ook in de handtekening onder zijn e-mails. “Geniet van het leven,” is zijn afsluiter. En in zijn huidige relatie – Alex stapt binnenkort in het huwelijksbootje – staat openheid centraal. Waar vroeger één of twee keer porno per dag doodnormaal was, is één of twee keer per week nu best veel. En porno bevindt zich nu ook niet meer in een geheimzinnig sfeertje. Alex kan er gewoon open over praten met zijn verloofde. Hij kijkt nog porno en geniet ervan, maar met mate.

Alexanders verhaal leert ons allemaal iets. Zolang we de wortel van onze onzekerheden niet durven aanpakken, blijven we zoeken naar verdoving. Zolang we ons verdriet ongelukkig vormgeven, lopen we vast. Laten we dan ook niet te snel oordelen over wie zijn of haar heil zoekt in seks. Uiteindelijk zoeken ook zij – net als wij – naar een manier om hun zorgen de baas te kunnen.

 

Foto’s: Annelies Vanhove