Wanneer ben je sexy? En wie bepaalt dat eigenlijk? Kunstfilosoof Hans Maes zoekt in zijn nieuwe boek ‘Wat is sexy’ een antwoord op deze vragen. En onderweg breekt hij een lans voor betere pornografie. “Feministische porno kan je vergelijken met gaan eten in een ethisch verantwoord sterrenrestaurant.” Foto’s: Sarah Van Looy
Hans, waarom wilde je dit boek schrijven?
“In de eerste plaats om professionele redenen. Vroeger richtte kunstfilosofie zich vooral op kunst met een K. Maar de omvang van onderwerpen waarover wij spreken en schrijven in de filosofie is de laatste jaren enorm toegenomen. We zijn tot het besef gekomen dat esthetiek niet enkel in de kunst te vinden is, maar ook in het dagelijkse leven. Een kop warme thee met honing op een koude winteravond, of het gevoel van een ijsblokje in je mond wanneer het warm is, dit zijn kleine dingen waar je van geniet en die je een esthetische ervaring kunnen geven.
“Als tiener dacht ik dat feminisme compleet achterhaald was.”
Bovendien ben geïnteresseerd in de snijlijn tussen esthetica en ethiek. Sexiness is op dat vlak een interessante eigenschap. Kijken naar iemand die we sexy vinden is enerzijds een bron van esthetisch genot, maar anderzijds heeft het ook allerlei morele implicaties: mogen we zomaar naar iedereen kijken, of zijn er bepaalde grenzen? Zijn er mensen die onterecht uit de boot vallen en nooit als sexy beschouwd worden? Gelden dezelfde normen voor mannen en vrouwen? Dat soort vragen interesseren mij.
Maar ik heb ook een persoonlijke reden om dit boek te schrijven. Als tiener dacht ik dat feminisme compleet achterhaald was. Ik had amper oog voor het seksisme dat nog alomtegenwoordig was, ook in mijn eigen denken en doen. Dat komt omdat de ongelijkheden tussen man en vrouw in onze maatschappij subtiel zijn. Maar ze zijn er wel.”
Hoe ben je tot dat besef gekomen?
“Ik heb veel geleerd van mijn echtgenote, die ook filosoof is. Zij probeerde, net als ik, in de academische wereld een loopbaan uit te bouwen en kwam daarbij allerlei hindernissen tegen die ik zelf niet heb gekend. Zo werd ik me geleidelijk aan bewust van een blinde vlek. Mijn echtgenote maakte geen frappante of extreme dingen mee, maar werd op een subtiele manier anders behandeld dan ik. Omdat we beide filosofen zijn, kon ik goed vergelijken. Zij kreeg opmerkingen te horen van studenten en collega’s die men nooit maakte ten aanzien van mij.
Je schrijft als man een boek over feministische filosofie. Ben je niet bang om gezien te worden als een mansplainer?
“Toch wel. Daarom probeer ik voorzichtig te zijn, want ik praat over problemen die vrouwen ervaren. Als man zal ik die problemen zelf nooit aan den lijve ondervinden. Ik ben dus niet zo arrogant om te denken dat ik dit beter kan uitleggen dan een vrouwelijke auteur. Opkomen tegen vormen van seksisme en misogynie is een taak die niet alleen op de schouders van vrouwen mag rusten, want we willen allemaal een rechtvaardige maatschappij. We moeten als mannen ook onze stem laten horen. In dat opzicht was het voor mij niet moeilijk om dit boek te schrijven. Het is precies omdat ik vroeger het feminisme niet begreep dat ik nu des te meer de nefaste impact van die onwetendheid besef. In die zin ben ik natuurlijk wel een ervaringsdeskundige, want ik ben heel goed vertrouwd met het seksistische standpunt.
(denkt na) Dit klinkt allemaal heel serieus. Het was gewoon ook heel plezierig om dit boek te schrijven, net omdat het een actueel onderwerp is. (lacht)”
Mannen ondervinden toch ook de druk om sexy te zijn en een partner te vinden?
“Zeker, maar er zijn ook belangrijke verschillen. Die komen aan het licht als je de vraag stelt welke eigenschappen voor mannen en vrouwen als sexy gelden. En ook hoe belangrijk sexiness is voor je waarde als persoon. Bij mannen worden bepaalde persoonlijkheidskenmerken doorgaans als sexy gezien: assertiviteit, zelfzekerheid, durf, ambitie, … Vrouwen krijgen op dezelfde eigenschappen vaak een negatieve respons. Op de werkvloer wekt een mannelijke baas die met autoriteit spreekt bewondering op. Terwijl een vrouw die precies hetzelfde gedrag vertoont vaak als een bitch wordt gezien.
“Een mannelijke baas die met autoriteit spreekt bewondering op. Terwijl een vrouw die hetzelfde gedrag vertoont vaak als een bitch wordt gezien.”
Omgekeerd worden bij vrouwen kenmerken als verlegenheid, zachtheid, gedienstigheid nog altijd als sexy ervaren. Terwijl het omgekeerde weer veel minder het geval is bij mannen. Die verschillen zijn niet onschuldig. De eigenschappen die mannen aantrekkelijk maken zijn vaak eigenschappen die hen in staat stellen om hun ambities waar te maken. Terwijl eigenschappen zoals verlegenheid of gedienstigheid iemand kunnen verhinderen om hogerop te geraken.
Naast dergelijke persoonlijkheidskenmerken kunnen ook macht, rijkdom of bepaalde talenten een man sexy maken. Bij vrouwen is dat minder het geval, en soms lijkt zelfs omgekeerd te werken. Een mannelijke CEO heeft vaak niet de juiste looks maar wel een knappe, jonge vriendin. Vrouwelijke politici of zaakvoerders ervaren dat niet op dezelfde manier. Een druk zakenleven of het feit dat ze autoriteit moeten uitoefenen, staat vaak een romantische relatie of toenadering vanwege mannen in de weg. Macht erotiseert, zegt men wel eens, maar dat lijkt dan toch vooral bij mannen te werken.”
Zit er ook verschil in hoe het uiterlijk van mannen en vrouwen als sexy ervaren wordt?
“Heel zeker. Atletisch vermogen, spieren, kracht en behendigheid: het maakt een man vaak aantrekkelijk. Mannelijke sportlui worden doorgaans bewonderd om hun atletisch lichaam. Maar bij vrouwen ligt dat ingewikkelder. Jessica Ennis won bijvoorbeeld Olympisch goud op de zevenkamp athletiek. Zij vertelt hoe ze als adolescente worstelde met de keuze voor atletiek omdat ze als professioneel atleet moest zorgen dat haar lichaam heel gespierd werd – iets dat jongens vaak een afknapper vinden. Dat is een dilemma dat mannelijke sporters zelden of nooit ervaren.
Hier tegenover staat dat voor vrouwen bepaalde vormen van onhandigheid nog altijd als schattig en soms sexy bestempeld worden. ‘Gooien als een meisje’ is een bekend voorbeeld. Meisjes gooien een bal soms op een onhandige manier en omstaanders vinden dat dan ‘cute’. Een jongen mag zo natuurlijk niet gooien. Dat wordt hem van kleins af aan afgeleerd. Het onderscheid lijkt opnieuw onschuldig, maar we maken een negatieve eigenschap, namelijk onhandigheid, sexy en cultiveren het bij meisjes.
“Jessica Ennis worstelde met de keuze voor atletiek omdat haar lichaam heel gespierd werd, iets dat jongens vaak een afknapper vinden.”
Als we kijken naar kledij kunnen we ook belangrijke verschillen ontwaren. In veel professionele en niet-professionelen contexten wordt van vrouwen verwacht dat ze zich schaarser kleden dan mannen. Je ziet het vaak op de rode loper bij : mannen zitten van kop tot teen in het pak, terwijl vrouwen grote delen van hun lichaam tonen in de jurken die ze dragen. Je zou kunnen denken dat dit onschuldig is, maar onderzoek heeft uitgewezen dat hoe meer er wordt getoond van het lichaam, hoe meer we bepaalde eigenschappen wel of niet zullen toeschrijven aan die persoon. Autonoom handelen en zelfbeheersing zijn eigenschappen die we minder zullen toeschrijven aan iemand naarmate die persoon schaarser gekleed is. Als in een professionele context verwacht wordt om meer van je lichaam te tonen als vrouw, dan staat jouw verlangen om sexy te zijn op gespannen voet met je professionele ambities.”
Hoe belangrijk is sexiness voor je gevoel van eigenwaarde?
“De druk om sexy gevonden te worden is bij vrouwen veel groter. Je ziet dat in de manier waarop vrouwen of meisjes daar zelf over rapporteren maar ook in de commentaar die ze van buitenaf krijgen. The Everyday Sexism Project is een website waar vrouwen of meisjes hun ervaringen delen over het seksisme waarmee ze in contact komen. De getuigenissen zijn soms schrijnend. “Ik weet dat ik slim ben, ik weet dat ik vriendelijk en grappig ben … maar toch heb ik het gevoel dat als ik er niet op een bepaalde manier uitzie, als jongens niet denken dat ik hot of sexy ben, dat ik dan gefaald heb.” Het maakt volgens haar niet veel uit of ze later arts of schrijver wordt, ze zal zich toch een nul blijven voelen. Deze getuigenis is vaak gedeeld en raakt dus een gevoelige snaar.
“Het feit dat vrouwen voortdurend en door jan en alleman op hun sexiness beoordeeld worden, daar is iets grondig mis mee.”
Een ander voorbeeld: wanneer tennisster Marion Bartoli Wimbledon wint, valt ze haar vader in de armen. Op dat moment zegt de presentator van de BBC live op de radio. “Is het niet zo dat haar vader tegen haar heeft gezegd toen ze 12, 13 of 14 was: ‘Je zal er nooit echt knap uitzien. Je zal nooit iemand zijn als Sjarapova … en je zult dat moeten compenseren. Als je het wil maken in het tennis dan zal je een vechter moeten worden.’” Zelfs op het moment suprème van haar carrière krijgt ze commentaar over haar uiterlijk en wordt haar prestatie voorgesteld als een soort van troostprijs voor het feit wordt dat ze niet echt sexy is. Je kan je niet inbeelden dat zoiets bij mannelijke tennissers zou gebeuren.
Kortom, we leven in een maatschappij waar er nog steeds op allerlei manieren gecommuniceerd wordt dat sexiness voor een vrouw het hoogste goed is. In mijn boek wil ik wat dat betreft wat tegengas geven. Uiteraard willen we graag aantrekkelijk gevonden worden door onze partner of door een potentiële partner, maar het feit dat vrouwen voortdurend en door jan en alleman op hun sexiness beoordeeld worden, daar is iets grondig mis mee.
Je doet in je boek ook een oproep voor radicaal egalitaire porno, wat bedoel je daarmee?
“Radicaal egalitaire pornografie staat tegenover niet-egalitaire pornografie. De meeste pornografie, en zeker mainstream pornografie, is vaak niet-egalitair. Dat wil zeggen dat de pornografie gekenmerkt wordt door genderongelijkheid en het erotiseren daarvan.
Denk aan de verschillen waarover we het eerder hadden: mannen als actief, assertief en sterk voorstellen versus vrouwen als passief, gedienstig en beschikbaar. De passieve vrouw die gebruikt wordt als een object wordt als aantrekkelijk voorgesteld. De meesten onder ons kijken porno, sommigen al meer dan anderen. Omdat pornografie bepaalde lichamen of handelingen erotiseert, heeft dat invloed op wat we sexy vinden, en hoe we mensen gaan behandelen in bed.
“Voor je het weet zit je te kijken naar lichamen en situaties die absoluut niet standaard zijn.”
Maar als we de aard van pornografie veranderen kan het misschien ook een positieve invloed hebben. Als feministen zelf de productiemiddelen in handen nemen en eigen pornografie maken. Kunstenares Annie Sprinkle, die zelf ook in de porno-industrie heeft gewerkt, heeft ooit gezegd: ‘Het antwoord op slechte porno is niet om porno af te schaffen, maar om betere porno te maken.” Vandaar dat ik zelf voorstander ben van feministische pornografie of, zoals ik het ook noem, radicaal egalitaire pornografie. Pornografie waarbij mannen en vrouwen als gelijkwaardig worden gezien, waarbij stereotypen geschuwd worden en echte diversiteit aanwezig is. Waarbij je niet enkel mensen te zien krijgt die beantwoorden aan een heel strikt keurslijf en waarbij geëxperimenteerd kan worden met hetero- en homoseksuele handelingen. Deze dingen kunnen er mee voor zorgen dat de problemen die er vandaag nog altijd rond sexiness hangen worden opengebroken.”
Op Youporn of Pornhub vindt je toch ook een heel ruime selectie porno? Diversiteit troef, of niet?
“De clips op sites zoals Youporn zijn vaak te klasseren is als niet-egalitaire porno. Categorieën zoals gagging, fake agent of casting couch zijn door-en-door seksistisch en zelfs misogyn. Het blijken vaak ook zeer populaire categorieën.
Zulke sites bezoeken is zoals aan een buffet gaan eten. Je mag zelf kiezen en het resultaat is vaak dat je jezelf overeet en niet de meest gezonde dingen uitkiest. Een feministische of radicaal egalitaire pornografische film kan je daarentegen vergelijken met gaan eten in een ethisch verantwoord sterrenrestaurant. Iemand neemt je bij de hand, elk van de individuele dingen die je te eten krijgt, zijn op elkaar afgestemd, je smaakpapillen worden geprikkeld en de hele ervaring geeft je een goed gevoel.
Feministische pornografen en zeker degene die dicht aanleunen bij de artistieke pornografie, zijn goed in het leiden van de kijker. Ze beginnen vaak met een doordeweekse pornografische scène, maar voor je het weet zit je te kijken naar lichamen en situaties die absoluut niet standaard zijn. Dat is iets wat feministische en artistieke porno kan doen en niet iets dat gebeurt op sites zoals Youporn of Pornhub. Zeker het verkennen waard!”
Schrijf je reactie