In de discussie rond tv-persoonlijkheid Bart De Pauw en de aantijgingen rond grensoverschrijdend gedrag, viel me op dat sommige mensen, De Pauw zelf incluis, argumenteren dat het “enkel om het verzenden van berichten” ging. Dat het allemaal niet zo erg is, want we hebben het hier niet over verkrachting. Ik ken De Pauw en de vrouwen die klachten tegen hem neerlegden niet en zal daar geen uitspraken over doen. Maar ik vind dit wel een goede gelegenheid om het nog eens te hebben over wat stalking is of kan zijn, en waarom dit evengoed een misdrijf is, met daders en slachtoffers.
De vraag kwam meermaals langs in discussies op social media vandaag. “Stalking, dat zijn toch maar berichten, hoe kan dat nu zo erg zijn?”. Ik weet uit ervaring dat het wel zo erg kan zijn. Ik besef ook dat stalking een complex probleem is, en dat de impact ervan moeilijk te begrijpen is voor wie het zelf niet meemaakte. Daarom wil ik graag een paar veelvoorkomende misvattingen over stalking rechtzetten.
1. Je kunt een stalker toch gewoon blokkeren?
Inderdaad, als iemand je lastigvalt, kun je z’n nummer blokkeren. Maar meestal is dat niet zo eenvoudig als je last hebt van een stalker. Vaak heeft deze persoon macht over je, of kun je hem bijna niet ontwijken. Bijvoorbeeld omdat hij een sleutelfunctie heeft in de sector waar jij werkt en je hem altijd zult blijven tegenkomen. Of als het gaat om je buurman. Of om je ex waarmee je nog allerhande praktische zaken rond jullie break up moet afhandelen. Stalking gebeurt in de meeste gevallen door iemand uit je directe omgeving.
2. Waarom zou je bang zijn voor iemand die berichten stuurt?
Hoe gemakkelijk je ze ook verwijdert of blokkeert, berichten zijn niet zo onschuldig als ze lijken. Als je dagelijks tientallen verwarde, bedreigende of seksueel getinte berichten van iemand ontvangt, die niet stopt als je dat vraagt, is dat enorm bedreigend. Want je weet nooit hoe ver de stalker bereid is te gaan. Als je een stalker via de gebruikelijke kanalen blokkeert, gaat hij vaak andere wegen zoeken. Door je vrienden of familie lastig te vallen. Door leugens over je te verspreiden. Door rekeningen op jouw adres te laten bezorgen voor dingen waar je niets mee te maken hebt. Door je werk op te bellen. Door je in je straat op te wachten. Door ongevraagd aan je fiets of auto te prutsen.
“Je voelt je elk moment van de dag opgejaagd: wat zal hij nu weer doen, en wanneer?”
Misschien word je niet verkracht of in elkaar geslagen, maar doordat de intensiteit van het gedrag van de stalker toeneemt, voelt het alsof het net om je heen sluit en alsof het elk moment wel kan gebeuren. Je hebt geen enkele garantie dat het bij berichten zal blijven. Fysiek geweld kan een volgende stap zijn. Je voelt je elk moment van de dag opgejaagd: wat zal hij nu weer doen, en wanneer?
3. Gestalkt worden heeft toch niet zulke erge gevolgen als fysieke vormen van grensoverschrijdend gedrag?
Fysiek geweld heeft uiteraard grote gevolgen voor een slachtoffer, maar ook stalking blijft niet zonder impact. Die impact wordt vaak onderschat. Denk aan alle uren die je bezig bent om iemand uit je leven te weren. Om een dossier aan te leggen, zodat je naar de politie kan. De schaamte die je voelt als je je omgeving moet waarschuwen; dat ze de stalker buiten de deur moeten houden, hem geen persoonlijke details over jou mogen geven.
“De persoonlijke prijs kan hoog zijn, de financiële net zo goed: inkomensverlies, verhuizingen, juridisch advies, psychologen.”
De stress en het slaapgebrek. De wanhoop omdat je niet weet hoe lang het nog zal duren. Je schuldgevoel omdat ook mensen in je omgeving last krijgen van de stalker. De twijfels: heb ik dit op de een of andere manier verdiend? Heb ik dit verkeerd aangepakt? De angst om je baan te verliezen omdat je nog maar zo weinig slaapt en daardoor ziek wordt. De kosten van juridisch advies. De kosten van een tijdelijk verblijf op een geheime locatie, omdat de politie je aanraadt je huis te verlaten. De kosten van een contractbreuk en permanente verhuizing als iedereen – de politie, je familie en vrienden, jijzelf – vindt dat het nu echt te lang duurt en dat een geheime woonplek de snelste oplossing lijkt te zijn.
Als je ook in je nieuwe huis niet kan slapen en schrikt van elk geluid. Als je bang wordt voor alle mannen die je aandacht geven en bijna niemand meer vertrouwt. Als die klachten ook jaren na de stalking blijven aanhouden en je naar een psycholoog besluit te gaan. Het helpt, maar het kost je ook €60 per wekelijkse sessie. De persoonlijke prijs kan hoog zijn, de financiële net zo goed: inkomensverlies, verhuizingen, juridisch advies, psychologen.
“Juist omdat stalking een complex probleem is en weinig mensen weten welke impact het heeft, wordt er heel vaak gezwegen.”
Elk stalkingverhaal is natuurlijk anders, maar voordat je zegt “het waren maar berichten”, besef dan dat het niet altijd bij enkel berichten blijft en dat een bizarre hoeveelheid extreme berichten op zich al bijzonder bedreigend kan zijn. Juist omdat stalking een complex probleem is en weinig mensen weten welke impact het heeft, wordt er maar al te vaak gezwegen.
Voor wie stalking beter wil begrijpen, plaats ik hier nog eens het interview dat ik in 2015 had met deskundige Anne Groenen, dat nog altijd actueel is.
Anne Groenen is onderzoekshoofd Gezondheid en Welzijn aan UC Leuven-Limburg, ze doctoreerde over stalking aan de KU Leuven.
Hoe vaak komt stalking voor?
Anne Groenen: “Stalking wordt in de nationale databanken van de politie geregistreerd onder de naam ‘belaging’ en staat voor ‘elk ongewenst gedrag dat direct of indirect een bedreiging inhoudt en angst bij het slachtoffer veroorzaakt’. In 2014 werden er in België 23.121 aangiftes geregistreerd. Omdat slachtoffers niet altijd aangifte durven doen en feiten die in het kader van stalking gebeuren vaak als partnergeweld of vandalisme worden geregistreerd, ligt het echte aantal een stuk hoger.”
Klopt het dat daders meestal mannen zijn?
“Studies tonen aan dat het aantal mannelijke stalkers met 60 tot 70% iets hoger ligt dan het aantal vrouwelijke stalkers. In meer dan de helft van de gevallen gaat het om een ex-partner. In geval van ex-partnerstalking geven de daders meestal aan dat ze zich opnieuw willen verzoenen met het slachtoffer, maar hun echte motief is vaak de relatie terug aangaan om dan wraak te nemen op het slachtoffer. Ze kunnen de breuk niet verkroppen en vinden dat het slachtoffer moet boeten.”
“Wanneer de stalker het gevoel heeft weer grip te krijgen op het slachtoffer, zal het gedrag bedreigender worden.”
Hoe verloopt een klassieke stalkingcase, als er al zoiets bestaat?
“Elke stalkingcase is uniek, maar veel zaken vertonen gelijkaardige patronen. We noemen dat het stepping-stone-gedrag van de stalker. Het begint vrij onschuldig, bijna alle stalkers gaan eerst sms’en, bellen of berichten sturen via social media. Naarmate de tijd vordert en afhankelijk van of de stalker het gevoel heeft weer grip te krijgen op het slachtoffer, zal het gedrag bedreigender worden.
Er zijn acht fasen te onderscheiden. Eerst wordt er op een overdreven manier naar intimiteit gezocht. Denk aan een bos bloemen of melige liefdesverklaringen na een breuk. Dan zoekt de stalker vaak contact via elektronische communicatie en daarna in het echte leven. Nog later wordt het slachtoffer in het geheim geobserveerd of gevolgd, waarna de dader grensoverschrijdend gedrag gaat vertonen, zoals het stelen van persoonlijke bezittingen. Hierna wordt het slachtoffer geïntimideerd, bijvoorbeeld doordat de dader leugens verspreidt over het slachtoffer. In de zevende fase vertoont de stalker dwingend gedrag en dreigt bijvoorbeeld zelfmoord te plegen. In de laatste fase is er sprake van fysiek geweld of vandalisme. Het steeds meer macht krijgen over het slachtoffer zit in dat stapsgewijze patroon.”
Hoe weet je of je te maken hebt met een gevaarlijke stalker?
“De meeste stalkers zijn redelijk ongevaarlijk, maar ongeveer 25% gaat wel over tot alle fases en daarvan is een klein deel echt heel gevaarlijk, vooral als er sprake is van persoonlijkheidsstoornissen of eerdere feiten van stalking of partnergeweld.”
Wat moet je doen als slachtoffer?
“Het is belangrijk duidelijk te maken geen contact te willen. Alle contact verbreken na een relatiebreuk is niet gemakkelijk, maar bij stalking wel noodzakelijk. Vaak gaat een slachtoffer toch in op de vraag om nog eens af te spreken of beantwoordt toch de telefoon. Dit geeft de stalker het gevoel dat het slachtoffer ook contact wil.
“Een slachtoffer kan een posttraumatische stressstoornis ontwikkelen, vergelijkbaar met de ervaring van een vliegtuigkaping.”
Of je onmiddellijk klacht indient, hangt af van hoe je zelf de situatie ervaart. Als er sprake is van stalking, kan je best klacht indienen bij de politie. Zij zijn opgeleid om je advies te geven over hoe om te gaan met de stalker, op welke manier je bewijsmateriaal moet verzamelen en kunnen je naar de juiste psychosociale hulpverlening doorverwijzen. De stalker zal ook verhoord worden en dit kan in een aantal gevallen snel goede resultaten opleveren. Als dit niet het geval is, zal het openbaar ministerie verder de zaak opvolgen.”
Gaat de angst ooit weg?
“Als de stalking na enkele weken stopt, zal het slachtoffer mogelijk wat sneller opgejaagd zijn en minder vertrouwen hebben in volgende relaties, maar wanneer stalking maanden of jaren duurt, kunnen de gevolgen zeer ernstig zijn. Een slachtoffer kan een posttraumatische stress-stoornis ontwikkelen, vergelijkbaar met de ervaring van een vliegtuigkaping. Deze gevolgen worden vaak miskend en een slachtoffer durft er niet altijd mee buiten te komen. Vergeet niet dat een stalker ook inpraat op het schuldgevoel van het slachtoffer en de directe omgeving van het slachtoffer probeert te manipuleren door een verkeerd beeld van het slachtoffer op te hangen.
Slachtoffers hebben vaak last van angst, schaamte, ongerustheid en wantrouwen. Ook fysiek lijdt een slachtoffer, denk aan slaapproblemen, eetproblemen en allerlei psychosomatische klachten. Daarnaast kunnen slachtoffers sociaal geïsoleerd raken en materiële schade ondervinden door bijvoorbeeld dokterskosten en werkverlies. Goede opvang van het slachtoffer, het ernstig nemen van elke melding en het langdurig opvolgen van de zaak zijn belangrijk voor hoe een slachtoffer uit een stalkingcase komt.
“Bewustzijn en goede opleiding van politieagenten, magistraten en hulpverleners is cruciaal.”
Meestal willen de slachtoffers rust en dat de stalker stopt. Sommige stalkers duiken na periodes van stilte weer op en herbeginnen bij een trigger die hen aan het slachtoffer doet denken. Die voortdurende onzekerheid is enorm belastend.
Bewustzijn en goede opleiding van politieagenten, magistraten en hulpverleners is cruciaal, want de vroegtijdige aanpak van het probleem kan manifeste gevolgen voorkomen. Belangrijk om te weten is ook dat uit grootschalige onderzoeken bij slachtoffers is gebleken dat zij veel baat hebben bij het vinden van een luisterend oor en steun uit hun directe omgeving. Iemand die hun bijstaat en waar ze steeds terecht kunnen. Sensibilisering over stalking, de mogelijke gevolgen en aanpak en het publiekelijk afkeuren, zijn hier belangrijke factoren.”
1 reactie
Heel erg dat zoveel mensen (vrouwen!) de kant van BDP kiezen zonder te weten wat voor dingen hij exact gestuurd heeft. En dat hij af en toe eens met de auto “passeerde” bij zijn slachtoffers is ook allemaal onschuldig? Beeld je het eens in… je baas die je keer op keer afwijst.. dan ook nog ’s nachts aan je deur zien opduiken? Elke vrouw kent wel mannen die geen nee kunnen aanvaarden maar zolang als ze hen niet hardhandig tegen een muur gooien en bepotelen is het ok? In die optiek zijn racisme, pesten … ook onschuldig (oftewel “onstuimig” gedrag zoals BDP het zo mooi verbloemt) als het enkel bij woorden blijft. Net of woorden niet kunnen bang maken, degouteren, intimideren …. Blijkbaar is half Vlaanderen blind voor de realiteit: ook guitige en uiterst charismatische mannen kunnen perverten zijn.