Opinie

“Beschaving is schaven aan de maatschappij tot de gekke dingen er wat uit gaan”

“Beschaving is schaven aan de maatschappij tot de gekke dingen er wat uit gaan”

Sinterklaas deed zaterdag zijn intrede in ons land. En met hem de discussie over Zwarte Piet, naar aanleiding van het Pietenpact dat gesloten werd tussen verschillende organisaties. Veel mensen uitten hun ongenoegen op sociale media vanwege het ‘verdwijnen van tradities’. Voor het Minderhedenforum gaat het Pietenpact echter niet ver genoeg. Ongeveer een jaar geleden pende Belgische Nederlander Thomas Smolders zijn bedenkingen neer bij de pietendiscussie, nadat hij naar beide kanten van het verhaal had geluisterd. Vandaag is zijn stuk nog even relevant. Een beetje meer luisteren naar elkaar zou ons alleszins geen kwaad doen.

“‘Tutu, je hebt me liggen. Ik ben… Je hebt me over… Je hebt gewoon gelijk.’ Toen ben ik naar Hugo gegaan. ‘Hugo, er is een probleem,’ zei ik, ‘de huidige Zwarte Piet is nog steeds te racistisch.’ Hugo had zoiets van: ‘We gaan er geen punt van maken, want dan wordt het hier ook burgeroorlog.’ Uiteindelijk heb ik het hem uitgelegd, en hebben we beslist om de look van Zwarte Piet ingrijpend te veranderen.”

Hij zegt het aarzelend en stil, kiest zijn woorden zoals steeds zorgvuldig uit. Hij is voor een hele generatie kinderen en jongvolwassenen namelijk ‘Hij Die Sinterklaas Kent’. Hij is Bart Peeters.

zwarte-piet3

Bart Peeters in Dag Sinterklaas, naast een ‘oude’ Zwarte Piet, met Creoolse oorbellen, een zwarte huid en dikke lippen. Ten tijde van het kolonialisme hadden blanken vaak ‘zwarte knechten’ in dienst.

Exact veertien jaar geleden stond mijn wekker om half zes. Exact vijftien jaar geleden ook. Exact zestien jaar geleden ook. Iedere zes december sloop ik, terwijl de rest van de wereld nog lag te slapen, heel stilletjes de trap af. In de woonkamer keek ik naar al het speelgoed en lekkers dat de Sint die nacht had gebracht, waarna ik terug mijn bed in kroop om twee uur later – toen onze ouders ons ‘wakker’ kwamen maken – met veel goede wil acteerde dat ik mijn cadeaus voor de eerste keer zag. Toen al verloor mijn nieuwsgierigheid het van m’n (on)geduld.

Het kinderfeest lijkt nog steeds hetzelfde – maar niet voor iedereen.

Flash forward naar vandaag. In heel het land zullen tienduizenden kinderen liggen woelen in hun bed, verlangend naar het speelgoed dat door hun schoorsteen zal worden gedropt. Het kinderfeest lijkt nog steeds hetzelfde – maar niet voor iedereen. Voor mij niet, en voor heel wat vrienden die ik in Amsterdam maakte ook niet.

Toen enkele jaren geleden de pietendiscussie bij onze noorderburen losbarstte, volgden heel wat Belgen vanop een afstand hoe Nederlanders elkaar ei zo na de kop in beukten voor een meningsgeschil. Dat doen ze wel vaker, maar doorgaans gaat de storm na een paar weken liggen. In dit geval niet.

Ook ik, als Belgische Nederlander, volgde het debat en verdiepte me in Zwarte Piet door er veel over te praten met m’n vrienden in Nederland. Daarbij viel mij in eerste instantie op dat ‘onze Piet’ anders was dan ‘de hunne’ (mijn god, wat een zin). Zo zou de Nederlandse Zwarte Piet iets dommer worden voorgesteld, en is de blanke Sint er net de wijze man.

‘Bij ons’ dient Zwarte Piet net om de hele boel te ontstressen. Zwarte Piet is een grapjas, hij is de echte kindervriend. Het is de Sint van wie je bang moet zijn, omdat hij in the end degene is die beslist of je wel of geen cadeau zal krijgen. Toen ik leider was in de jeugdbeweging kwamen de traantjes niet toen Zwarte Piet binnenkwam, maar toen de oude Sint met rasse schreden naar voor stapte en zijn grote boek opendeed. “Eens kijken wie er dit jaar geen snoep krijgt…”

De figuur Zwarte Piet is wel degelijk racistisch, wat niet wil zeggen dat mensen die Sinterklaas vieren racisten zijn.

Met dank aan Hugo Matthysen en Bart Peeters – de makers van Dag Sinterklaas – groeiden kinderen ook op met de idee dat Zwarte Piet niet écht zwart was, maar dat zo kwam omdat hij steeds door de schoorsteen moest. Dat zei Bart Peeters ook toen hij in Reyers Laat tegenover de vleesgeworden vuvuzela Prem Radhakishun zat.

Toen ging Bart Peeters touren met de Zuid-Afrikaanse zangeres Tutu Poane. Drie dagen lang discussieerden ze over Zwarte Piet, tot hij – zo vertelde hij in een aflevering van de podcast Mosselen om Half Twee – tot inzicht was gekomen. De figuur Zwarte Piet was wel degelijk racistisch (wat niet wil zeggen dat mensen die Sinterklaas vieren of zich als Zwarte Piet verkleden racisten zijn).

‘Onze’ Piet is dan wel zwart van het roet, maar heeft wel opvallend grote lippen voor een blanke die even door de schoorsteen sprong. En kroezelhaar. Oorbellen. Een prachtige witte kraag – het roet blijft blijkbaar alleen aan de huid kleven. Vreemd.

zwarte-piet4

In het Pietenpact werd afgesproken dat Zwarte Piet voortaan kan bestaan zonder raciale stereotypering. Bijvoorbeeld met roetvegen in plaats van een zwart geschilderd gezicht. Via Istock

Ik hoorde verhalen van Eritreeërs, Antillianen en Nigerianen die ieder jaar verlangen naar de zevende december, wanneer de Sint het land weer verlaat. Wanneer ze niet langer voor Zwarte Piet worden uitgescholden, of in de bus pepernoten naar hun hoofd gegooid krijgen.

Toen ik net als Bart Peeters inzag dat de figuur Zwarte Piet best racistisch is, probeerde ik me in te leven in de Nederlanders die hevig staan te roepen dat “‘ze’ met hun fikken van ‘mijn’ Zwarte Piet af moeten blijven!” Ik dacht na over de argumenten die ze aanhaalden om Zwarte Piet te houden.

“Het is een modegrill van politiek correcte mensen”

“Ze pakken ons godverdomme alles af, die politiek correcte mensen. Eerst de tieten op de Pirelli-kalender, en nu dit! Vroeger, toen de dieren in Sesamstraat nog spraken, hield men zich niet met zo’n bullshit bezig.” Nou, nee. Deze video werd in 1987 uitgezonden. Toen was ik min vijf jaar.

“Het is een kinderfeest”

Net daarom! Voor een kind van zes maakt het niet uit hoe Zwarte Piet eruit ziet. Als je ze wijsmaakt dat de Sint een man van 24 is die salto’s maakt en tunnels graaft om zo je huis binnen te komen geloven ze dat evengoed.

Een stuk van je kindertijd verliezen is inderdaad best pijnlijk.

Wat mensen die dit argument aanhalen éigenlijk willen zeggen is: “Het is het feest zoals ik het als kind gevierd heb en daarom mag je er niets aan wijzigen, want dat zou me verdrietig maken.” Een stuk van je kindertijd verliezen is inderdaad best pijnlijk. Het is zoals je oma die sterft, of een oude GameBoy terugvinden en merken dat je weer helemaal opnieuw moet beginnen met Pokémon Red omdat je gesaved spel jaren geleden al verloren ging. Weg is je Charizard van Level 100 die je Penishoofd had genoemd.

“Zijn dit discussies om nu te voeren, er zijn ergere dingen in de wereld”

De klassieke dooddoener, waarmee je iedereen altijd de mond kan snoeren. “Een begrotingstekort? Wat zeur je nou, er zijn kinderen in Afrika die maar al te blij zouden zijn als ze een begroting zouden hebben!”

De pietendiscussie is inderdaad een debat dat geen debat zou mogen zijn, maar misschien moeten we net daarom even niet weglopen en voor de korte pijn kiezen. Zodat we ons daarna ten volle op de échte wereldproblemen kunnen focussen.

“Het is een traditie”

Er zijn wel meer dingen ‘traditie’ geweest die we als mensheid na verloop van tijd veranderden. Bij de Romeinen, bijvoorbeeld, was het normaal om je kont af te vegen met een spons die op een stok was geprikt. In de tijd van mijn oma was het dan weer de traditie om met Kerst om middernacht naar een eucharistieviering te gaan waar de priester in het Latijn sprak en je niet eens aankeek.

Met een moeilijk woord heet dat ‘beschaving’. Je schaaft aan de maatschappij tot de gekke dingen er wat uit gaan.

Kon allemaal, want ‘het was nu eenmaal zo’. Tot er een man of vrouw langskwam die “Hé, maar wacht eens jongens, waarom doén we dit eigenlijk?” zei. Mensen brachten hun wijsvinger naar hun kin, fronsten even en zeiden: “Verrek, je hebt gelijk”, waarna ze hun ‘traditie’ aanpasten.

Met een moeilijk woord heet dat ‘beschaving’. Je schaaft aan de maatschappij tot de gekke dingen er wat uit gaan. Als iemand met goede argumenten kan aantonen waarom we Zwarte Piet moeten laten zoals-ie is in plaats van het voortaan eens anders te proberen, be my guest.

 

Foto’s: Istock

Schrijf je reactie

10 reacties
  • Richard says:

    Ik geloof niet van uit een kind gezien. Dat deze denken dat zwarte piet restricties is. Het komt puur bij volwassen mensen weg

  • Marleen says:

    ….traditie…verandering…hebben kinderen hier last van? Zijn het niet eerder nostalgische volwassenen die hier commotie veroorzaken? Dit schrijfsel geeft volgens mij het proces weer dat we allemaal een beetje zouden moeten proberen te doorlopen…begrip voor iedereen en elkaar wat tegemoet komen? We leven wel in 2016 hé!
    Mooie en eerlijke overpeinzingen Thomas, merci!

  • Pieter Maas says:

    Thomas, ik ben het niet akkoord dat het racisme is (ook al heb ik de potcast gehoord van Bart Peeters). Het klopt dat het racistisch aangevoeld kan worden, maar dat maakt het nog niet racisme. Kijk, als een zwarte aan mij vraagt om op mijn plaats te mogen gaan zitten op de bus, dan wil dat nog niet zeggen dat we met een omgekeerd Rosa Parks verhaal zitten. Het kan wel zijn dat hij zich superieur voelt t.o.v. mij en daarom de plek claimt, maar het kan ook zijn dat hij gewoon erg pijnlijke benen heeft en dringend moet gaan zitten. In beide gevallen kan ik het als racisme interpreteren, maar het hoeft dus niet zo te zijn.

    Je moet, als je het over racisme hebt, steeds de definitie in je achterhoofd houden. Racisme is namelijk de ideologie dat het ene ras superieur is aan het andere. Dat is bij Zwarte Piet en het Sinterklaasverhaal helemaal niet (meer) van toepassing. Ouders vertellen hun kinderen niet over twee rassen in het verhaal (tenzij jouw ouders anders deden, maar ik denk het niet). Het gaat over twee blanken, waarbij de ene te vaak door de schoorsteen is gegaan en door de as en het houtskool zwart is geworden (met daaronder een blanke huid). Hoe kan het dan racisme zijn? Hetzelfde kan gezegd worden van de Cofradia of de KKK: de pakken zijn identiek of sterk gelijkend, maar in het ene geval is er geen sprake van racisme, in het andere wel. Alles hangt dus af van de ideologie die speelt bij de dader bij zijn actie.

    Waar ik me wel bij aansluit, is dat het voor zij die de traditie niet zo goed kennen en hoe “wij” het beleven, het kunnen interpreteren als racisme. Dat lijkt me logisch, te meer omdat er wel degelijk raciale kenmerken aan Zwarte Piet zitten, als je ze kent tenminste (Creoolse oorbellen, het pakje, lippenstift en kroeshaar). Je kan daar perfect een zwarte in zien als je wil.

    Ik vind het dus en goede zaak dat men het uiterlijk van Zwarte Piet nog meer verandert, zodat die meer aansluit bij onze mentale beleving en de zweem van racisme verdwijnt. Maar doe het dan niet omdat het (nog steeds) racisme zou zijn, want dat is onzin en verstard het debat.

  • Sam says:

    Wat CD&V-politicus Theodomir Nsengimana zegt:

    http://www.standaard.be/cnt/dmf20161113_02568956

  • Leen says:

    In heel de discussie rond Zwarte Piet sta ik doorgaans ook wel aan de kant van diegenen die vinden dat bepaalde lange tenen wat mogen worden ingekort. Anderzijds sta ik ook wel open voor mensen die tegenargumenten hebben, en die op een bevattelijke manier weten over te brengen. Waarvoor dank!

  • Nataly says:

    In mijn kindertijd had de sint nog geen hulpsinten. Je moest toen ook heel hard zoeken om in België pepernoten en chocolade letters te vinden. En halloween? Dat was iets Amerikaans. #pantarhei #allesstroomt

  • Ann says:

    Hey Thomas, bedankt om alles zo mooi op een rijtje te zetten. Ik ben zelf in een facebookdiscussie verzeild geraakt over dit onderwerp en pleitte voor het Pietenpact compromis. Maar o boy, wat er allemaal wordt bijgesleept om dat compromis toch maar af te schieten… En ik die hoopte dat hiermee de storm een beetje zou gaan liggen…

    • Pieter says:

      In België is er geen storm zoals in Nederland, geloof me. En door dat Pietenpact zal dat er ook niet komen, vermoed ik. De wonde is op tijd verschoont voordat die is kunnen beginnen etteren. Al twee jaar is Sinterklaas gewoon kunnen aanmeren in Antwerpen met aangepaste pieten, en dat is altijd zonder problemen verlopen.

      Wat ik altijd zeg, is dat het niet gaat om racisme, maar dat het wel als racisme aangevoeld kan worden. Als je daar met een simpele ingreep iets aan kan doen, waarom dat dan laten? Ik heb dat liever dan dat er zwarte kindjes niet meer naar school willen (want bij sommigen is dat wel degelijk het geval, bij sommigen ook niet).

      Bovendien: de Zwarte Piet van vandaag de dag ziet er nog steeds prima, onherkenbaar uit. De roetvegen zijn ook geen afwijkingen van de traditie, want 1) het sluit perfect aan bij het verhaal (zelfs beter dan geschminkte pieten) en 2) vroeger, voor men schmink gebruikte, waren Zwarte Pieten zwart gemaakt door houtskool en had je het effect dat je nu hebt. Het was toen ook duidelijk dat er een blanke onder die roetvegen zat en er was dus geen ruimte voor verkeerde interpretatie over het verhaal bij zij die er niet zo mee vertrouwd zijn. Het is dus gewoon meer terug gaan naar de traditie, in plaats van er van weg te gaan. Wat kan daar problematisch aan zijn?

      Maar dat is niet altijd HET probleem. Voor velen is het een probleem dat een minderheid aan de meerderheid zijn eisen oplegt. Dat is niet gebeurt. Er is hier gewoon rekening gehouden met de ander, en dat is maar goed ook in wat wij “een beschaving” noemen.

Thomas Smolders is het alter ego van Ljosmyndun - of nee, het was andersom. Hij werkt bij het creatief bureau DIFT en publiceerde daarnaast in verschillende kranten en magazines.

Colofon

Adres Redactie

Toko Space t.a.v. Charlie Magazine
Statiestraat 139
2600 Antwerpen