Onderzoek

Van winkelrek tot afvalberg

Waarom er jaarlijks 34 miljoen kranten ongelezen worden weggegooid

Van winkelrek tot afvalberg

In Vlaanderen worden jaarlijks 34 miljoen onverkochte kranten weggegooid. Magazines ondergaan en masse hetzelfde lot. Van Dag Allemaal alleen al blijkt de stapel onverkochte exemplaren vijftien kilometer hoog. Van P-Magazine belandt de halve oplage elke week ongeopend op de afvalberg. Waarom vindt er in dit digitale tijdperk nog zo’n gigantische verspilling plaats? Charlie ging samen met Apache.be op zoek naar een verklaring.

In de rekken van de krantenwinkel en de supermarkt vechten de kranten en magazines om je aandacht. Koop mij! De kleurrijke voorpagina’s en de glossy covers roepen allemaal hetzelfde. Maar ze belanden niet allemaal in de handtas of rugzak van een geïnteresseerde lezer. De onverkochte exemplaren worden de volgende dag terug opgehaald voor een enkele rit naar een afvalverwerkingsbedrijf.

Het totaal aantal onverkochte kranten en magazines dat daar belandt, is gigantisch groot, en mediabedrijven praten er dan ook niet graag over. Een duik in de CIM-cijfers (Centrum voor Informatie over de Media) maakt de ware omvang van de papierberg duidelijk.

Een stapel Story’s zo hoog als de Mount Everest

Dagelijks worden er bijna 225.000 kranten te koop aangeboden in krantenwinkels, benzinestations en supermarkten. Bijna de helft daarvan (48,9 %) wordt nooit verkocht. Dat betekent dat elke dag opnieuw, behalve op zondag , 110.000 kranten ongeopend worden weggegooid. Dat is elke dag een stapel van 550 meter hoogte die integraal richting afvalbedrijf gaat. Op jaarbasis gaat het om meer dan 34 miljoen kranten die enkel gedrukt worden om op de afvalberg te belanden.

info1

Wat betekent dat nu concreet voor enkele bekende krantentitels? Van Het Laatste Nieuws belanden het meest ongeopende exemplaren op de papierberg. Volgens de CIM-cijfers werden er het voorbije jaar elke dag gemiddeld 37.679 exemplaren weggegooid. Op de tweede plaats staat Het Nieuwsblad met 22.276 exemplaren. Kranten met een kleinere oplage zoals De Morgen en De Tijd scoren op het eerste zicht beter. Elke dag gaat het respectievelijk om 10.133 en 6.545 onverkochte exemplaren. Maar de harde realiteit is dat van deze kranten meer exemplaren worden weggegooid dan er via krantenwinkels of supermarkten worden verkocht.

“Bijna de helft van de kranten in krantenwinkels en supermarkten wordt nooit verkocht.”

Bij magazines is het veel moeilijker om alle weggegooide exemplaren op te tellen omdat er simpelweg veel meer verschillende tijdschriften zijn. We deden het telwerk voor de grootste titels en het patroon van bij de krantenverkoop komt ook hier terug. Elke week worden 54.648 exemplaren van Dag Allemaal weggegooid. Een jaar lang stapelen levert je hier een toren op van 14,7 kilometer. Ook voor andere tijdschriften resulteert die oefening in indrukwekkende papieren afvaltorens. 

info2

Van ongelezen krant tot gerecycleerd papier

Wanneer kranten na een dag in de rekken niet verkocht raakten, is de kans groot dat ze bij Stora Enso belanden. Het Gentse bedrijf verwerkt dagelijks duizenden tonnen kranten en magazines. “We collecteren papier uit heel West-Europa. In totaal verwerken we 700.000 ton papier per jaar”, vertelt Dirk Foncke, hoofd van de klantendienst. “Van die 700. 000 ton maken we 550.000 ton gerecycleerd papier dat integraal bestemd is voor nieuwe kranten en magazines. De overige 150.000 ton gaat verloren in het verwerkingsproces.”

“Er wordt nog altijd belachelijk veel papier gebruikt. België is wereldwijd de tweede grootste consument van papier.”

Aan het einde van de rit krijgt dat gerecycleerde papier het zogenaamde FSC-label, een duurzaam keurmerk. Maar om dat label te kunnen ontvangen, mag maximaal 15 % van de gebruikte grondstof “onverkocht of ongebruikt papier” zijn. Die voorwaarde werd in het leven geroepen om recyclage van gebruikt papier aan te moedigen. Maar tegelijkertijd probeert het ook papierverspilling zoals overdruk van kranten en tijdschriften tegen te gaan. “We wilden iets doen aan de verspilling, zoals de te grote oplages”, zegt Bart Holvoet, directeur van FSC België. “Er wordt nog altijd belachelijk veel papier gebruikt, zeker in België. We zijn wereldwijd de tweede grootste consument van papier.”

De onverkochte kranten en magazines zorgen voor een gigantische papierverspilling, maar daar blijft het niet bij. Magazines en kranten worden immers ook bedrukt. Jaarlijks wordt er 157 ton inkt gebruikt voor teksten en afbeeldingen in kranten die niemand ooit leest of bekijkt. Dat is om en bij de 150.000 liter.

Ten slotte is er ook nog het vervoer van de kranten naar het verkooppunt. Dagelijks worden kranten en weekbladen naar 3.000 verkooppunten in Vlaanderen gebracht. Rolf Vermeulen, directeur operaties en organisatie bij distributeur AMP, becijferde dat er elke dag 250 vrachtwagens samen 25.000 kilometer afleggen om kranten en magazines op hun bestemming te krijgen. Dat is volgens onze – voorzichtige – schatting goed voor een dagelijkse CO2-uitstoot van 25 ton. Om de uitstoot van een jaar kranten bezorgen uit de lucht te halen, is er 900 hectare bos nodig. Ter vergelijking: het Zoniënwoud is 4.421 hectare groot.

Overdaad schaadt wie?

De overschotten mogen dan zo groot zijn dat we er de Mount Everest en olifanten als vergelijkingspunten moeten bijhalen, toch maakt dat voor de uitgevers niet zo’n groot verschil. Vanaf een bepaalde oplage is het immers niet veel duurder om 5.000 exemplaren extra te drukken. Vanuit dat opzicht lijkt het dan ook beter om wat marge te nemen. Anders loop je het risico om minder te verkopen, wanneer de krantenboer het bordje ‘uitverkocht’ moet bovenhalen. Maar in de praktijk blijkt ‘een beetje marge’ soms dus een derde tot zelfs de helft van de totale oplage te zijn.

“Grote stapels vallen meer op en dat maakt de adverteerders blij.”

Een andere reden voor overdruk vernemen we van Koen Debuck, commercieel directeur bij Uitgeverij Cascade. “De meeste uitgevers kiezen voor overdruk om een betere positie te verwerven op het winkelpunt”, verklaart hij. “Grote stapels vallen meer op en dat maakt de adverteerders blij. Of zij weten dat een groot deel van die stapels in de vuilbak belandt? Dat weet ik niet.”

Nog een andere verklaring voor de hemelhoge papiertorens is het groot aantal verdeelpunten. In Vlaanderen voorziet distributeur AMP vandaag zo’n 3.000 punten van kranten en tijdschriften. Het aantal onverkochte kranten per krantenwinkel ligt relatief laag, maar het fijnmazig net van verkooppunten zorgt al snel voor een hallucinante optelsom. “Het aantal retours is beperkt”, vertelt Renaat, die in Antwerpen een krantenwinkel uitbaat. “De leveranciers gaan na hoeveel gemiddeld wordt afgenomen en die aantallen worden geleverd.”

“Losse krantenverkoop is niet meer interessant”

Maar voor een winkel blijkt het niet altijd gemakkelijk om het geleverde aanbod aan te passen. “Soms wordt het aanbod bepaald door de uitgeverij en krijgen we magazines binnen die we eigenlijk niet willen”, zegt Ivy, verkoopster bij de International Magazine Store (IMS). “Wanneer je één exemplaar verkocht hebt, kan je niet meer zeggen dat je het niet meer geleverd wilt krijgen in de toekomst. Je hangt er voor een aantal nummers aan vast. Zij blijven het opsturen. Wij blijven het terugsturen.” De magazines gaan in verpakking gewoon terug mee wanneer de volgende editie geleverd wordt. Een absurde vicieuze cirkel.

Het quasi monopolie van distributeur AMP en de sterke positie van de uitgevers maakt dat krantenwinkels het niet gemakkelijk hebben. De voorbije jaren zagen heel veel winkels zich genoodzaakt de deuren te sluiten. Voor wie wel open blijft, zijn kranten vaak een nicheproduct geworden. “Omdat er meer met abonnementen wordt gewerkt, is krantenverkoop voor ons niet meer zo interessant”, zegt Renaat.

“Het antwoord op die nodeloze papierverspilling is simpel: ga digitaal.”

De CIM-cijfers geven de krantenboer gelijk. De voorbije zeven jaar halveerde de losse krantenverkoop in Vlaanderen. In 2007 werden dagelijks nog 451.474 kranten los verkocht, vorig jaar waren dat er nog maar 224.878. In plaats van losse verkoop kozen lezers voor een abonnement, dat vaak met een fikse korting werd aangeboden. Naast een dagelijkse krant kreeg je er vaak ook nog een tablet, vliegtuigreis of fiets als cadeau bij.

De overheid subsidieert de afvalberg

De weg van een ongelezen krant of magazine loopt langs bergen papierafval, zwembaden inktverspilling en tonnen CO2-uitstoot. Toch subsidieert de overheid net de papieren krant jaarlijks met ongeveer 400 miljoen euro. Het gros van de subsidies loopt indirect via distributiesteun. Daardoor kunnen de kranten en magazines tegen een zeer sterk verlaagd tarief bij abonnees bezorgd worden. Een ander voordeel voor uitgevers is dat ze geen btw moeten doorstorten voor papieren kranten. De overheid steunt zo een marktlogica die vasthoudt aan een gedateerd en milieuonvriendelijk verleden, in plaats van te kiezen voor echte verandering.

Het antwoord op die nodeloze papierverspilling is simpel: ga digitaal. In cyberspace bestaat geen overdruk. Elk artikel is voor iedereen toegankelijk en blijft maanden- of jarenlang online beschikbaar. De overschakeling van losse verkoop naar abonnementen is duidelijk te zien in de daling van de losse verkoop. Maar de switch van papier naar digitaal wordt nauwelijks gemaakt. Populaire kranten en tijdschriften zoals Het Laatste Nieuws en Dag Allemaal verkopen geen of nauwelijks digitale abonnementen. Toch maken net exemplaren van deze titels een groot deel uit van de gigantische papieren afvalberg.

“De overheid verkiest een beleid dat vasthoudt aan een gedateerd en uitgesproken milieuonvriendelijk verleden.”

Koen Debuck gelooft alvast niet meer in de verspillende manier van uitgeven via de klassieke verkooppunten. “Ik denk dat we minder papierverslindende alternatieven zoals winkelabonnementen en online presales verder moeten ontwikkelen. Minder push, meer pull. Ook het vakmanschap van de winkelier kan zorgen voor betere inschattingen en dus minder onverkochte exemplaren in het schap.”

Natuurlijk heeft ook digitaal nieuws een ecologische kost. De precieze ecologische voetafdruk van een byte is moeilijk becijferbaar. Servers kunnen nu eenmaal niet zonder elektriciteit, maar groene stroom biedt een alternatief. Ook om de toestellen waarop we dat digitaal nieuws raadplegen te bouwen, heb je grondstoffen nodig. Maar die toestellen gebruik je niet alleen voor nieuwsapps dus ook daar is de precieze kost niet eenduidig te berekenen. Eén ding staat wel als een paal boven water: de totale afwezigheid van verspilling.

Digitale initiatieven krijgen echter (nog) geen structurele steun of verminderd distributietarief en consumenten betalen er wel 21% btw op. Het gevolg van die conservatieve beleidskeuzes is dat nieuwe initiatieven amper kansen krijgen en dat de ‘mediamarkt’ dankzij de overheidssteun volledig dicht geplamuurd blijft. Grote mediabedrijven zijn er prima in geslaagd om met gericht lobbywerk hun subsidies veilig te stellen. Maar moeten we de bijhorende torenhoge afvalberg zomaar voor lief nemen?

Voor dit artikel bundelden de redacties van  Charlie en Apache.be de krachten. Werkten mee: Sophie Lodewijks, Jozefien Daelemans, Elisabeth Vroonen, Jan Walraven en Tom Cochez.
Foto’s: Sophie Lodewijks
Infographics: Bird’s Eye Design

 

Correctie: de oorspronkelijke (en intussen verwijderde) infografiek maakte de vergelijking dat de hoeveelheid inkt overeen zou komen met de inhoud van drie klassieke zwembaden. Die vergelijking is niet correct. De zwembaden zouden in dat geval maar 20 cm diep zijn.

Schrijf je reactie

1 reactie

Colofon

Adres Redactie

Toko Space t.a.v. Charlie Magazine
Statiestraat 139
2600 Antwerpen