Ik hou van/haat mijn iPhone

Ik voel me namelijk voortdurend opgejaagd. Alsof ik op honderd verschillende plekken tegelijk ben, en dat is ook eigenlijk zo. Terwijl ik in een meeting zit, word ik gebeld en mijn aandacht dwaalt af. ‘Juist, dat dossier moet ik nog in orde maken.’ Terwijl ik mijn kinderen ophaal van school, sms’t een collega me met een dringende vraag. Ik sms terug, de kinderen vertellen over hun zwemles, maar ik versta hen maar half. Aan de ontbijttafel check ik mijn mails. Mijn man aan de overkant van de tafel doet hetzelfde. Gezellig.

Mijn hoofd is de bottleneck die alle informatie moet sorteren, en ofwel naar de prullenbak moet slepen ofwel naar mijn to-do-lijstje.

Ik ben nooit met één ding of persoon tegelijk bezig. De hele dag en avond door word ik gecontacteerd door verschillende mensen langs verschillende kanalen: mails, sms’jes, Whatsapp-berichtjes, chats via Messenger, telefoontjes, meldingen. Ik screen alles. Mijn hoofd is de trechter die alle input in goede banen moet leiden. De bottleneck die de informatie moet sorteren, en ofwel naar de prullenbak moet slepen ofwel naar mijn to-do-lijstje. En liefst zo snel mogelijk want no time to lose en mensen verwachten een antwoord. Nu meteen.

Een blik op mijn telefoon bezorgt me stress. Al die rode bolletjes moeten zo snel mogelijk weggewerkt worden.

Ik sta in de supermarkt aan de kassa en omdat ik geen dertig seconden zonder prikkels kan, check ik mijn Twitterfeed. Ik stoot op – de ironie! – een artikel met als titel How to stop checking your Phone like an idiot. Daarin stelt de auteur dat de mens altijd te traag is om een nieuwe technologie te adopteren, omdat de technologie sowieso sneller evolueert dan de mens zijn gedrag kan aanpassen. Hij geeft een voorbeeld: de eerste auto werd gebouwd in 1886 maar pas in 1968 raakten veiligheidsgordels verplicht. Pas na bijna honderd jaar had de mens door dat hij deze nieuwe techniek op een veiliger manier moet gebruiken. Maar daarvoor moesten er wel eerst honderden mensen door de voorruit geslingerd worden.

Eind deze maand bestaat de iPhone acht jaar. We weten nog niet half hoeveel impact zijn gebruik heeft op ons gedrag en onze hersenontwikkeling. En toch gaan we ermee om als een stel ongecontroleerde gekken. Onze smartphones stellen ons in staat om 24 op 24 met heel de wereld in verbinding te staan. Ze geven ons dus heel wat mogelijkheden. Maar ze beginnen ook steeds meer ons gedrag te bepalen. Smartphones brengen ons van elke activiteit op de hoogte en dwingen ons tot een continue alertheid. Je kan taggen, sms’en, Whatsappen, commenten, liken en sharen waardoor je steeds een virtuele por geeft die zoveel zegt als: ‘Laat alles vallen en geef mij aandacht!’

Met een lege blik scroll ik door mijn feed. Het is alsof je een bodemloos vat probeert te vullen.

Een periode zonder iPhone maakt me ook onrustig. Soms probeer ik mijn telefoon even weg te leggen, maar na een uurtje begint het toch te jeuken. Als een junk grijp ik terug naar m’n schermpje en check ik al mijn apps op nieuwe informatie. Met een lege blik scroll ik door mijn feed. Het is alsof je een bodemloos vat probeert te vullen.

Welke impact heeft de overdosis prikkels op mijn brein en mijn gedrag? En is mijn brein herprogrammeerbaar? Ik vraag het aan Sabine Bruynseraede, klinisch neuropsycholoog in revalidatieziekenhuis RevArte.

Sabine: “Onze hersenen worden gevoed door onze omgeving. De invloed van deze omgeving zorgt voor functionele en structurele veranderingen in het brein. Als je steeds opnieuw hetzelfde stuk van je hersenen aanspreekt, gaat dit zich meer ontwikkelen, vb. snel reageren op oppervlakkige impulsen. Wanneer je een ander stuk van je hersenen amper gebruikt, verzwakt dit deel. Het is simpel: use it or lose it. Een langere, ongestoorde conversatie hebben bijvoorbeeld, daarvoor heb je andere delen van je brein nodig in tegenstelling tot een korte reactie ten aanzien van een prikkel. In dat opzicht worden we nu door de nieuwe media getraind om meer korte oppervlakkige gesprekjes te hebben, dan lange, diepgaande gesprekken. Bedenk maar eens bij welke vriend je zelf nog terecht kan, zonder gestoord te worden en waarbij je voldoende volgehouden aandacht ervaart. Maar pas op, als je wil kan je dit bijsturen. Wanneer je die korte oppervlakkige contactmomenten doseert en je regelmatig een diep gesprek met iemand voert, kan je je verschillende hersenfuncties blijven trainen en behouden. Het is dus niet onomkeerbaar.”

Wat betekent dit voor onze hersenen op lange termijn?
Sabine: “We weten zeker dat de hoeveelheid te verwerken informatie of de hoeveelheid prikkels die in de drukte van het dagelijkse leven op ons afkomen, met rasse schreden is toegenomen. Er is nog weinig geweten over de langetermijngevolgen daarvan op onze hersenen en ons gedrag. Niemand kan inschatten wat de impact zal zijn, want de techniek is nog te nieuw en evolueert aan een rotvaart. Hersenen zuigen alles op wat je hen voorschotelt, ze geven geen duidelijke signalen als ze overladen worden. Het rode lampje om te gaan bijtanken (van het rustreservoir) wordt in eerste instantie genegeerd of gaat soms pas jaren later alarmerend branden.”

“Het menselijk brein is van nature uit op zoek naar sociaal contact. Niet voor niets is de isolatiecel de zwaarste straf bij uitstek.”

We voelen ergens wel dat het niet gezond is steeds met die iPhone in de weer te zijn, maar toch is het moeilijk om hem links te laten liggen. Hoe komt dat?
Sabine: “Boodschapjes via social media kunnen ons een geluksgevoel geven maar het kan ons ook ontzettend ongelukkig maken. Het menselijk brein is van nature uit op zoek naar sociaal contact. Niet voor niets is de isolatiecel de zwaarste straf bij uitstek. We willen weten wie we zijn. Dit komen we het best te weten door de feedback van de andere. We hebben er dus veel voor over om elke keer opnieuw opzoek te gaan naar een sociale geluksprikkel. Ik geloof niet dat nieuwe media ons opdringt wat niet in de mens aanwezig is. Neem nu ijdelheid. Sommigen mensen stellen dat de selfie-cultuur mensen ijdeler maakt. Maar ijdelheid is van alle tijden. Er zijn mythes over en er werden goden naar vernoemd. Naar jezelf kijken en bevestiging zoeken zit in ons. Het grote verschil is dat alles nu meetbaar en kwantificeerbaar wordt. Je kan je populariteit meten aan het aantal duimpjes of hartjes. Informatie over je zelfbeeld lees je af van je scherm. Voor de meesten onder ons, en zeker de jongere, een kwetsbaarheid die wordt blootgelegd.”

In Thailand heeft het Departement van Volksgezondheid alvast een callcenter opgericht waar jongeren die niet genoeg likes krijgen op hun selfies, advies en therapie krijgen. Want het gebrek aan duimpjes leidt daar tot een epidemie van depressies en zelfmoordneigingen. Huilende emoticon.

Ik zie steeds meer mensen op zoek gaan naar minder prikkels. Ze verwijderen hun Facebook en Twitter apps van hun mobieltje, zodat ze hun feed niet meer twintig keer per dag kunnen checken. Of ze verwijderen de apps in hun geheel en kiezen voor slechts één social media kanaal. Vaak is dat Instagram. Minder meningen of meldingen, enkel hartjes. Mensen plannen een digitale detox in: een paar weken rust zonder social media. Stuk voor stuk vinden ze het deugddoend, maar ze zeggen ook dat het moeilijk is om helemaal te stoppen. Want je voelt je toch snel een buitenstaander. The FOMO (fear of missing out) is strong within us.

“Ontwikkelaars zouden meer moeten stilstaan bij de geestelijke gezondheid van de consument in plaats van de omzet van de bedrijven waar ze voor werken.”

Zelf heb ik de meeste geluidjes op mijn iPhone afgezet, zodat ik niet meer elke vijf minuten opgeschrikt word. Ik neem mijn lieve vriend ook niet mee naar bed, de volgende stap is een iPhone-verbod op het toilet. Mijn werkmails komen nu enkel binnen via mijn laptop, niet meer via mijn iPhone. En ik laat steeds vaker mijn iPhone thuis wanneer ik boodschappen doe of de kinderen ga halen. Het voelt naakt en vreemd in het begin, maar godsamme, wat is het heerlijk om niet continu die dreigende adem van de hele wereld in je nek te voelen als je staat te kiezen wat je gaat eten die avond.

We moeten ons mediagebruik dus zelf bijsturen. Maar mogen we ook geen hulp verwachten van de wetenschap en technologie die de techniek in de eerste plaats ontwierpen? Meer informatie over de gevolgen van ons nieuwe mediagebruik zou moeten leiden naar producten die efficiënter zijn en ons leven makkelijker maken in plaats van complexer. Ontwikkelaars zouden meer moeten stilstaan bij de geestelijke gezondheid van de consument in plaats van de omzet van de bedrijven waar ze voor werken.

In diezelfde lijn moeten marketingjongens en -meisjes misschien ook even bezinnen. Spam, reclame, massa’s ongewenste nieuwsbrieven en persberichten: het werkt niet meer (heeft het ooit gewerkt?). Minder communicatie maar efficiënter, is dat niet iets waar iedereen tegenwoordig naar verlangt? Een lege inbox, I should be so lucky.

We hebben de afgelopen jaren alles gretig tot ons genomen, als een stel kinderen in een snoepwinkel. En nu krijgen we stilaan een beetje buikpijn. Net zoals we ons nu vragen beginnen stellen bij onze voedselindustrie, moeten we ons ook dringend bezinnen over ons mediagebruik. Minder is meer. Kwaliteit in plaats van kwantiteit. Of blijven we gewoon passief toekijken hoe er honderden mensen door de virtuele voorruit geslingerd worden?

Illustratie: Istock