Interview

“Als je te veel volgens de klok leeft, raak je vervreemd van jezelf”

Ilse interviewt tijdsfilosofe Joke Hermsen

“Als je te veel volgens  de klok leeft, raak je vervreemd van jezelf”

Stel, je bent verliefd en je zit in een restaurant op je geliefde te wachten. Dan voel je de seconden voortsjokken. Maar stel dat je samen een weekend naar Parijs trekt, dan vliegen de uren voorbij. Voor tijdsfilosofe Joke Hermsen zijn er twee soorten tijd: de tijd die je meet en de tijd die je ervaart.

Je schreef ettelijke boeken en essays over tijd. Waar komt die fascinatie eigenlijk vandaan?

Joke Hermsen: “Al toen ik heel klein was, had ik moeite met het concept ‘tijd’ zoals wij dat kennen. Wanneer we op reis gingen bijvoorbeeld, was ik ervan overtuigd dat de heenreis veel langer duurde dan de terugreis. Mijn ouders zeiden me dat beide ritten even lang duurden, maar ik kon dat echt niet geloven. Dus besloten we de vertrek- en aankomsttijden op te schrijven. Toen ik het resultaat zag, dacht ik: ‘Dit kan niet waar zijn!’  Dat was het moment waarop ik ontdekte dat er een verschil is tussen de tijd die je kunt meten op je horloge en een andere tijd.”

Twee soorten tijd? Hoezo?

“De tijd die gemeten wordt, is een universeel principe. Die tijd wordt jou van buitenaf gedicteerd. Hij is noodzakelijk om de wereld geordend te doen functioneren. Bij de oude Grieken hadden ze een god voor deze tijd: de god Chronos. Maar deze kloktijd heeft helemaal niets met onszelf te maken. Als we te veel volgens de klok leven, leven we volgens een extern principe. Daardoor raak je vervreemd van jezelf, je hebt het gevoel dat iets je op de hielen zit. Sterker nog, dat ‘iets’ praat je vaak zelfs nog een gebrek aan ook. ‘Schiet toch op!’, roept het. Dit leidt tot stress, tot burn-out, tot chronische vermoeidheid, enzovoort.”

“Wij hebben allemaal ook ‘innerlijke’ tijd nodig. Tijd om creatief te zijn, om onze gedachten de vrije loop te laten. Als we wandelen, een beetje uit het raam staren, even zitten te niksen, muziek spelen of dansen, komen we in die innerlijke tijd terecht. Het is op die momenten dat je de tijd vergeet, en dat je geest vanzelf tot nieuwe inzichten komt. Je kunt het vergelijken met het begrip ‘flow’. Ook voor dat soort tijd was er in de Griekse oudheid een god: Kairos. De Grieken noemden hem ook wel ‘de god van het geschikte moment’. Dat is geen tijd die zich laat meten, maar wel de tijd die je zelf bent en vanwaaruit je iets kunt scheppen of veranderen. Politici, dichters, schrijvers, generaals, allemaal wisten ze dat de beste beslissingen genomen werden op een ‘Kairosmoment’. Die rust, die houding werd dan ook bewust nagestreefd.”

[…]

We gaan steeds meer terug naar de basis. Alsof we massaal aanvoelen dat onze economische ontwikkeling en het daarmee gepaard gaande tijdgebrek, onze levenskwaliteit aantast.

“Vóór de industrialisering van onze Westerse wereld, toen we voornamelijk van de landbouw leefden, waren we ons niet zo bewust van tijd. We hadden de tijd. Maar op een bepaald moment is tijd geld geworden. De economie heeft tijd gegijzeld. En nu rekenen we alles af in chronostijd. Neem nu de zorgsector. Daar krijgen verplegers vaak een beperkt aantal minuten per patiënt. Dat is heel triest. Niet alleen de patiënten, maar ook de verplegers raken hier gestresseerd door.”

Je hebt het in je boek niet alleen over tijdstress, maar ook over technostress.

“Ja. Ik heb jarenlang lesgegeven op de middelbare school. Ik zag die jongens elke dag met steeds vierkantere ogen de klas binnenkomen. Ze zitten uren en uren voor dat beeldscherm en komen op die manier ook niet meer tot innerlijke rust. Ik ben niet tegen de digitale evolutie, maar er schuilt een te grote verleiding in. Ik verblijf af en toe in Frankrijk. Ik zie daar volwassen mannen van in de veertig die op vakantie zijn en de eerste dag helemaal zenuwachtig worden als ze geen bereik hebben met hun gsm. Ze gaan haast hyperventileren. Dat is niet oké. De technologie conditioneert ons. Je krijgt letterlijk ‘technostress’.”

“Pas op, ik ga zelf ook niet vrijuit, hoor. De eerste dagen nadat ik in de Bourgogne aankom, moet ik ook altijd even wennen. Dan denk ik dat ik heel veel mis: opdrachten, leuke berichtjes van mijn filosofisch clubje, enz. Maar na een tijdje merk ik altijd dat ik helemaal niks mis door een tijdje offline te zijn. Integendeel, ik win juist een paar kostbare dingen zoals tijd voor echte gesprekken of om brieven te schrijven.”

[…]

Is het zo dat het een beetje je missie is om ‘de tijd terug te geven’ aan je lezers?

“Hm (even stilte). Dat is mooi, maar zo is het niet. Ik wil iets vertellen dat mensen herkennen. Hen bewuster maken. Dat is mijn doel.”

CHARLIE_0215_Cover_small2Dit artikel is slechts een ingekorte versie van het gesprek dat Ilse had met Joke Hermsen. Het volledige interview met Joke Hermsen vind je in ons bookzineRep je dus naar de krantenwinkel of bestel het online. (Verkrijgbaar in alle Standaard Boekhandels in Vlaanderen en Brussel en in de betere krantenwinkel zoals Press Shop en Relay, zolang de voorraad strekt.) Of neem gewoon een abonnement. Net zo makkelijk!

 

Bekentenis van de journalist

Het is geen toeval dat ik per se Joke Hermsen wilde interviewen voor Charlie Magazine. Al sinds ik een kind van zes was, heb ik een vreemde gewoonte. Ik noem het de ‘doekjesverslaving’. Het gaat als volgt: als ik thuis ben, kan ik het niet laten om minstens drie keer per dag (soms zelfs meer) even rustig op mijn bed te gaan liggen en een klein doekje over mijn hoofd te leggen. Ik sluit mijn ogen, ik ruik de rustgevende geur van het doekje en al mijn gedachten zijn weg. Ik noem dat ‘naar het nulpunt gaan’. Ik hou mij daar gemiddeld een tiental minuten mee ‘onledig’, zoals sommigen het zouden noemen. Jarenlang heb ik me hier verschrikkelijk om geschaamd. Wat een luie donder was ik, zeg!

Tot ik erop begon te letten wat ik het eerste uur ná een doekjesmoment uitvoerde. Meestal had ik een ‘inspiratieboost’. De meest gelezen artikels die ik ooit schreef, heb ik allemaal op papier gezet na zo’n moment.

Toen ik me daarvan bewust werd, ben ik gestopt met te proberen om het af te leren. Meer nog, steeds vaker zag ik dingen als ‘mindfulness’ opduiken en als ik me daar dan in verdiepte, merkte ik dat dat eigenlijk een duur woord was voor een ‘doekjesmoment’.

In onze tijd van ‘time is money’ lijkt alsof je je tijd verkwanselt wanneer je niets doet. Vecht er niet tegen. Schaam je niet meer. Koester de inspiratie die eruit voortvloeit.

Maar de grote openbaring kwam er pas toen ik onlangs het boek ‘Kairos, een nieuwe bevlogenheid’, las, waarin Joke Hermsen het onderscheid maakte tussen externe tijd en innerlijke tijd. Eureka! Mijn doekjesmoment bleek niets minder dan de perfecte aanloop naar innerlijke tijd, naar een moment van bevlogenheid, een ‘Kairosmoment’ waarop ik nieuwe gedachten kreeg die ik op papier kon zetten. (Of niet, dat hangt van het ‘publiceergehalte’ af.)

Ik vermoed dat er veel meer mensen zijn die dit soort gewoontes hebben en ervan af willen, omdat het in onze tijd van ‘time is money’ lijkt alsof je je tijd verkwanselt. Voor hen is dit interview geschreven. Schaam je niet meer. Vecht er niet tegen. Koester de inspiratie die eruit voortvloeit.

Ik draag dit interview op aan alle luie donders van Vlaanderen en Nederland. Ga liggen. Leg een doekje op je hoofd. En verenigt u in gedachten.

Schrijf je reactie

2 reacties
  • Ayame says:

    Dit artikel komt voor mij precies op het juiste moment! Net wanneer ik mij schuldig begon te voelen dat ik de laatste tijd een ongelofelijk nood heb aan ’s avonds even *niets* doen en gewoon naar muziek luisteren met de hoofdtelefoon aan, oogjes dicht, afgezonderd van de wereld.

    Eerst kwam het schuldgevoel van de “niet productiviteit”, maar dit werd dankzij uw artikel gevolgd door het besef van de return op latere basis: ik ben nadien helemaal herbronnen, relaxed en heb sneller ideeën voor situaties waar ik anders mee sukkel.

    Bedankt!

  • ils says:

    Jou doekjesmoment is te vergelijken met mijn “ondermijnhelm” moment. Mijn hele scale aan herinneringen, impressies, meningen en ideeën borrelt op wanneer mijn hoofd een paar 100 km in zo’n bubbel zit.
    Heerlijke literaire ontboezemingen krijg ik daar, maar bij het afnemen van mijn helm vliegen al mijn gedachten de vrijheid tegemoet. Daar waar ze zich het best voelen, in volle vrijheid.

Colofon

Adres Redactie

Toko Space t.a.v. Charlie Magazine
Statiestraat 139
2600 Antwerpen