Geschoren apen

Eeuwenlang hebben we ons laten wijsmaken dat nederigheid een deugd was en hiërarchie een zegen. We gingen massaal biechten en kochten aflaten om de goedkeuring van onze leiders te krijgen. Gelukkig zijn we vandaag van ‘goden en priesters’ bevrijd en kijken we lekker vrijgevochten met een Coca-Colaatje naar de Kardashians na onze zware werkendag. En onze kinderen leren we dat veel dingen zo zijn “omdat ik het zeg”, wat zoveel betekent als: “Jij hoort niet na te denken, dat doe ik wel voor jou.” Jaren later kom ik die zin nog steeds tegen. Soms letterlijk en soms in verdoken, demagogische termen, maar altijd ingegeven door de hogere hiërarchische positie die hij of zij ten opzichte van mij inneemt. Stiekem, héél stiekem, verschilt de structuur van de kerk misschien toch niet zo gek veel van onze hedendaagse hiërarchische samenleving. Onze hiërarchische piramide is volgens mij al een even lepe truc om mensen nederig en gehoorzaam te houden.

Nu, ik begrijp heus wel waarom bepaalde mensen op bepaalde posities staan. Sommigen weten nu eenmaal meer over cijfers of grafieken en anderen zijn beter met hun handen of hebben meer verantwoordelijkheidszin. Maar wat ik niet snap, is het waardeoordeel dat wij daaraan geven. Waarom is het ene talent meer waard dan het andere? Ik ben zo in mijn korte leven al angstaanjagend veel mensen tegengekomen met een totaal gebrek aan geweten, die op de meest invloedrijke posities staan. Ik vind het dan ook moeilijk om te geloven dat zij meer waard zijn dan ik.

Wat is een aannemer zonder zijn werkman die de steen legt, en wat is een H&M zonder arbeider die de kleren stikt?

Of wat maakt van iemand überhaupt een waardevol mens? De job die hij doet en de status die hij heeft, of de manier waarop hij naar de wereld kijkt? Is hiërarchie nog wel legitiem als het delegeren van een taak, minstens even belangrijk is als de effectieve uitvoering van die taak? Want wat is een aannemer zonder zijn werkman die de steen legt, en wat is een H&M zonder arbeider die de kleren stikt? Mensen met enorme huizen belonen we met nederigheid en ontzag, terwijl we onze minder bedeelde medemens straffen met medelijden of desinteresse. Wanneer ik bijvoorbeeld uit de blinkende BMW van mijn ex stap, reageren mensen anders op mij dan wanneer ik uit de Fiat van mijn moeder struikel die in een straal van acht kilometer naar natte hond stinkt en waarvan de carrosserie bijeen wordt gehouden met zilveren duct tape. Eerlijk: de erkenning die samenhangt met zo’n statussymbool, blijft voor mij complete waanzin. Omdat kuisvrouwen, CEO’s, dansers of winkelbedienden allemaal janken als ze hun kleine teen tegen de tafelpoot aanknallen en masturberen wanneer niemand het ziet. In essentie zijn we allemaal dezelfde banale, geschoren apen. Ik weiger daarom te kijken naar de wereld in termen van status, hiërarchie, in termen van ‘hoger’ of ‘lager’.

Volgens mij is dat ook de grootste denkfout van onze hedendaagse samenleving: dat iemand meer of minder waard zou zijn op basis van wat hij kan of heeft. Wat een mens of een mensenleven waard is, kan toch nooit iets te maken hebben met welke studies, welke achtergrond of welke spullen die heeft? Ik geloof dat dit hiërarchisch denken en kijken naar onszelf en elkaar, de moeder van alle kwaad is, zowel binnen onze eigen cultuur als tussen de verschillende culturen. Sommigen beschouwen zelfs kleurlingen als ondergeschikt of vrouwen als minderwaardig! Gelukkig kennen we ondertussen de gevaren van racisme en seksisme al wel. Maar hoe noemen we het vooroordeel dat we hebben op basis van iemands sociaal-maatschappelijke status? Waarom zouden we alle mannen en vrouwen in de wereld niet als gelijken behandelen? Want – I don’t want to burst your bubble, maar – de CEO moet ook naar z’n aambeien gaan zoeken in de spiegel en z’n neuskeutels discreet proberen wegwerken. Dus kunnen we de wereld, de mensen, de maatschappij dan niet zien als één complementaire, horizontale lijn, zonder connotatie, zonder waardeoordeel?

Waarom zouden we alle mannen en vrouwen in de wereld niet als gelijken behandelen? Want de CEO moet ook naar z’n aambeien gaan zoeken in de spiegel.

Ik vraag me namelijk echt af hoe de wereld eruit zou zijn als we onze maatschappelijke status zouden evalueren naar welke menselijke waarde die heeft. Welke beslissingen zouden we dan nemen? Wie zou wat precies waard zijn? Is de steenrijke manager van een miljoenenbedrijf die rete-chagrijnig thuiskomt en haar man steevast bekogelt met frustraties en vuile was, meer waard dan de man die er gelukkig van wordt om het huishouden te runnen? Of is de gladde vent in pak die ons mismaakte idealen aansmeert in de vorm van peperdure crèmes of onethische aandelen, ongezonde hamburgers of afstompende pulp, werkelijk meer waard dan iemand die ons voorziet van een handgemaakte schoen waar die geen hol aan verdient? Misschien zou de manager wel dolgraag dadels willen gaan plukken in Tunesië of de gladde vent geiten willen melken op een berg in Zwitserland. Helaas pindakaas, geluk of ethiek zijn op vandaag niet relevant voor onze maatschappelijke waarde. Dus gaan we allemaal gezellig voor die trap ‘hoger’ op de zogenaamde ladder van het leven. Ongeacht hoe groot het ongeluk of de tumor die we ermee opdoen ook is.

Ik geloof dat hiërarchie verdeelt en structuur verbindt. Dat hiërarchie paralyseert en structuur activeert.

Volgens mij is het niet hiërarchie die onze maatschappij draaiende houdt, maar zijn het net onze verschillende talenten die van ons een succesvol ras hebben gemaakt. Psycholoog en psychoanalyticus Paul Verhaeghe zegt naar aanleiding van zijn nieuwe boek Autoriteit: “De traditionele organisatiestructuur was top-down en piramidaal, de nieuwe is bottom-up en horizontaal.” Ik geloof ook dat het tijd is om onze verticale hiërarchie te vervangen door een horizontale structuur: een duidelijke taakverdeling volgens ieders talent, zonder waardeoordeel over die verschillende talenten of taken. Want ik geloof dat hiërarchie verdeelt en structuur verbindt. Dat hiërarchie paralyseert en structuur activeert. Ik geloof eigenlijk tout court dat het tijd is om te verbinden in plaats van verdelen.

Wat is ons excuus eigenlijk om hiërarchisch te blijven kijken naar de wereld en elkaar? Fuck me running, ik weet het echt niet. Maar wat ik wel weet is dat ik uit de grond van mijn hart hoop dat mijn kleinkinderen zullen lachen als ik vertel dat wij ooit geloofden dat geschoren apen in maatpakken en cabrio’s gelijk hadden en mensen in overalls op een aftands fietske niet.

Beeld: Istock