Feminisme voor Dummies

Het is vrijdagavond. Zoals wel vaker heb ik met vrienden afgesproken om in een cafeetje te keuvelen over loze onderwerpen. Plots gaat het over het ‘#metoo-debat’. Niet vreemd, want dit onderwerp is overal. Zodra het woord feminisme valt, verandert de toon van het gesprek. Er worden dingen gezegd als ‘lesbische vrouwen die mannen haten’ en ‘die hebben haar onder hun oksels’. This might come as a shock, maar elke vrouw heeft haar onder haar oksels. Ik voel me op mijn tenen getrapt. “Ik ben ook een feminist en jullie vinden mij toch niet raar of uit de boot vallen?” vraag ik, net niet met mijn vuist op tafel kloppend. Ik bots op een muur van onbegrip en voel me gefrustreerd. Want mijn vrienden blijven vasthouden aan kwetsende stereotypen, terwijl ze tegelijkertijd een heleboel feministische principes onderschrijven – zonder zich daar bewust van te zijn. En mijn vrienden zullen niet de enige zijn. Hier volgt daarom een crashcourse Feminisme anno nu.

Surfen op de golven van het feminisme

Om te beginnen is feminisme een containerbegrip: iedereen vult dit op zijn of haar eigen manier in. We spreken beter over ‘feminismen’ in hun meervoud en verschil, met als gemene deler het streven naar gelijke rechten voor iedereen. Drie golven van feminisme vormen de basis van het feminisme van vandaag. Sommigen voegen daar zelfs nog een prille vierde golf aan toe, die zich de laatste decennia aan het ontkiemen is tot een volwaardige stroming. Maar tot dat zover is, laten we die even links liggen. Kleine side note: ik heb het hier over een geschiedenis van het feminisme in de Westerse wereld. In andere delen van de wereld ging het er mogelijk heel anders aan toe en op andere tijdstippen. Niet onbelangrijk om in je achterhoofd te houden.

De eerste feministische golf vond plaats aan het einde van de negentiende eeuw en het begin van de twintigste. Deze kenmerkt zich het best door de slogan ‘raise your voice and vote’. Er was sprake van een gemeenschappelijke strijd voor de rechten van de vrouw, meer specifiek het stemrecht. Toen de meeste landen stemrecht voor vrouwen hadden, breidde de strijd zich uit naar armoede, gelijke rechten en antifascisme. Dit vond in België plaats rond 1950.

“Het boek van Mary Wollstonecraft is nog relevant: we kennen nog altijd een paygap en een glazen plafond.”

Mary Wollstonecraft wordt met haar boek ‘A vindication of the rights of women’ gezien als grondlegger en moeder van het feminisme. Deze ‘bijbel van het feminisme’ kwam op de markt in 1792. Wat revolutionair was voor haar tijd, was haar overtuiging dat man en vrouw dezelfde kansen moeten krijgen. “Fysieke kracht is het enige verschil tussen man en vrouw. De rest van de verschillen zijn gesocialiseerd en komen door de opvoeding,” schreef Wollstonecraft in haar boek.  Ze leeft al enkele eeuwen niet meer, maar laat haar sporen na op een twitteraccount waar je haar vragen kan stellen over haar boek en ideeën. Met de mogelijke anachronismen uiteraard. Ook vandaag is haar boek nog relevant: we kennen nog altijd een paygap, een glazen plafond en er geven meer mannelijke professoren les ondanks dat een beduidend hoger aantal vrouwen afstudeert in het hoger onderwijs, om maar een paar voorbeelden te noemen.

Een boom met verschillende takken

Tijdens de tweede golf, die zijn opmars deed vanaf de jaren ‘60, zien we tegenstellingen verschijnen. Vanuit de feministische bomen groeiden verschillende zijtakken van vrouwenbewegingen. Elk met hun eigen accent. De één radicaal, de ander dan weer liberaal of nog een ander cultureel. De feministen gingen in deze golf verder dan juridische of politieke rechten. Ze pleitten ook voor een mentaliteitswijziging en seksuele vrijheid. Dat laatste werd mede in gang gebracht door één van mijn favoriete boegbeelden van de tweede golf: Margaret Sanger.

Sanger was verpleegster en zag door haar werk het leed van vrouwen die ongewild zwanger waren. Ze schoot in actie en zorgde er onder andere voor dat de anticonceptiepil vandaag doodnormaal is en dat menstruatie bespreekbaar is geworden. Rebels als ze was, opende ze in 1917 de allereerste abortuskliniek in Brooklyn, New York. Dit deed ze – girlpower – samen met haar zus. Op de eerste dag was er een stormloop van maar liefst 140 vrouwen die zich aanmelden. De kliniek werd al na negen dagen gesloten en werden Margaret en haar zus een maand gevangengezet. Ze stierf in 1966, zes jaar nadat de eerste anticonceptiepil officieel op de markt verscheen in Amerika. Eén jaar later was de pil ook in ons Belgenland te verkrijgen. Een applaus voor deze dame is zeker op zijn plaats.

“Vrouwen hadden tot dan toe weinig kansen gehad om hun eigen geschiedenis te schrijven, zwarte vrouwen nog minder.”

Kenmerkend voor de tweede golf is dat er meer solidariteit kwam voor minderheidsgroepen zoals etnische minderheden, holebi’s en mensen met een beperking. Zo kwam ook het Black Feminism op. Deze groep vrouwen wilden aandacht voor één belangrijk aspect dat het feminisme van voorheen genegeerd had: racisme. Vrouwen hadden tot dan toe weinig kansen gehad om hun eigen geschiedenis te schrijven, zwarte vrouwen nog minder. Er werd niets gezegd over hun struggles en hun dromen. Er werd niets gezegd over slavernij en de apartheid.

Sojourner Truth omschrijft het in haar pakkende speech ‘Ain’t I a woman?’. Ze maakte duidelijk dat witte vrouwen veel privileges hebben waar zwarte vrouwen alleen maar van kunnen dromen. Ze had het over de vele vormen van onderdrukking en discriminatie van zwarte vrouwen door het racistische witte patriarchaat. Wat Truth zichtbaar maakte was een voorloper van Kimberly Crenshaw’s ‘intersectionaliteit’: deze term wijst op het feit dat we rekening moeten houden met verschillende assen van onderdrukking. Zo ervaart een lesbische zwarte vrouw meer onderdrukking dan een heteroseksuele witte vrouw. Discriminatie kan op basis van gender, seksualiteit, leeftijd, beperking, etniciteit, klasse, en status. Crenshaw legt in haar TedTalk uit dat een zwarte vrouw minstens twee onderdrukkingen ervaart: seksisme (voor het hebben van een vagina) en racisme (voor het hebben van een donkere huidskleur).

Kort samengevat ging de tweede golf om deze basisprincipes:

• Gender is een sociale constructie die vrouwen meer onderdrukt dan mannen
• De constructies van gender worden bepaald door de patriarchale maatschappij
• De ervaringen van vrouwen vormt de beste bron van kennis voor het bouwen aan een niet-seksistische toekomst

Amen to that.

Links: Mary Wollstonecraft. Midden: Margaret Sanger. Rechts: Sojourner Truth. Via Wiki Commons

Doe-het-zelf-feminisme

In de jaren ’90 brak de derde golf los. Wat deze golf typeert is de diversiteit. Dat komt omdat de hoogdagen van het collectief activisme in de jaren 90 zo goed als voorbij waren. Activisme werd steeds meer gekenmerkt door individuele acties die alle kanten op gingen, ook wel ‘New Feminism’ of DIY (do it yourself) feminism genoemd. De derde golf feministen zetten zich af tegen de tweede golf, die ze zagen als rigide. Die golf had volgens hen een te nauwe definitie van wat feminisme is en moet veel ruimer getrokken worden.

Wat we tijdens de derde golf zagen gebeuren, is dat meer mannen hun stem lieten horen en zich feminist noemden. Want niet alleen vrouwen kunnen feminist zijn. Zo laat ook dit recente filmpje van de VRT zien, waarin mannen zeggen dat een man zijn privilege moet gebruiken om genderongelijkheid tegen te gaan. “Ik zie mezelf als feminist omdat ik de strijd voor gelijkheid ook als mijn strijd zie. Mede door gezond verstand”, zo zegt een van de mannen.

“In landen waar een hoge gelijkheidsgraad gemeten is, zien we een hoge geluksbarometer.”

Michael Kimmel is een belangrijke mannelijk feminist van onze tijd. Hij legt uit waarom hij feminisme ziet als iets dat door iedereen toegejuicht zou moeten worden. “Privileges zijn onzichtbaar voor wie ze heeft. Gelijkheid moet veel verder gaan dan mannen die tegen vrouwen zeggen ‘bedankt om dit aan te kaarten vrouwtjes, we’ll take it from here’,” aldus Kimmel. “Gendergelijkheid is ook in ons belang als man. In landen waar een hoge gelijkheidsgraad gemeten is, zien we een hoge geluksbarometer.” Kimmel eindigt zijn betoog met een citaat uit 1950: “Feminisme zal het voor mannen mogelijk maken om vrij te zijn”.

Zo, nu weet je een beetje meer

En zo zijn we aangekomen bij het heden. Ik kan nog pagina’s lang schrijven over feminisme in al zijn vormen, de feministen waar ik naar op kijk en waarom feminisme belangrijk is voor iedereen. Voor nu hoop ik wat duidelijker te hebben gemaakt wat feminisme in de kern is: gelijkheid en gelijkwaardigheid tussen mensen. Alle mensen. En wie kan daar nu tegen zijn? Daarom: volgens mij zijn er veel meer feministen out there dan we denken. Ze weten het soms alleen zelf nog niet.

Illustratie: Istock