Dekoloniseren kun je leren

Dat geldt ook voor mijn eigen ideeën. Toen ik zes jaar geleden aan de opleiding Afrikaanse talen en culturen begon, was ik er van overtuigd dat ik zonder vooroordelen in de wereld stond. Ik dacht dat ik niet meedeed aan het steeds reproduceren van stereotypen. Al snel werd duidelijk dat ik toch niet zo ‘open-minded’ was als ik dacht. Ik stond totaal niet stil bij een term als ‘stam’, terwijl dat een concept is met een sterke koloniale connotatie. Hetzelfde geldt voor veel andere begrippen, zoals ‘primitief’, die nog vaak gebruikt worden ondanks de beladen geschiedenis.

Ik ontdekte dat onder andere de antropologie als discipline doordrongen was van vooroordelen en racisme; dat ook zij een kind was van het kolonialisme. Een goed voorbeeld is de bekende Franse antropoloog Claude Lévi-Strauss, die mee het idee verspreidde dat de Afrikaanse vrouwen als handelswaar werden gezien en dat ze enkel ‘belangrijk’ waren als echtgenote. Dit is een van de vele opvattingen die gevormd zijn door de koloniale structuur, maar die niet stroken met de werkelijkheid. Toch leeft dit gedachtengoed voort. Het bepaalt nog steeds hoe wij vandaag kijken naar het Congo van toen en nu.

“Toch leeft dit gedachtengoed voort. Het bepaalt nog steeds hoe wij vandaag kijken naar het Congo van toen en nu.”

Laten we dit stereotype over de Afrikaanse vrouw (in dit geval Congolese vrouw) als onderdanig aan de man eens onder de loep nemen. Want hoe zit het dan wel?

Huwelijk was voor en tijdens de kolonisatie een belangrijke weg voor mannen om sociale, economische en politieke macht uit te bouwen. Maar wat vaak vergeten wordt is dat dit ook gold voor vrouwen; weliswaar niet altijd op een even expliciete manier als bij mannen. Trouwen was namelijk meer dan alleen een verbintenis tussen mannen en vrouwen.

Daarnaast gebruikten vrouwen ook hun positie als zus om politieke aspiraties waar te maken en mensen aan zich te binden. Het stereotype dat de vrouw geen inspraak had in het huwelijk, blijkt eveneens niet te kloppen. Vrouwen konden namelijk hun eigen echtgenoot kiezen. Ook hadden ze vaak ook eigendom en dreven ze onafhankelijk van hun echtgenoot handel. Wanneer er kleine en grote beslissingen genomen moest worden, van het budget binnen het gezin tot een politiek akkoord, raadpleegde de man zijn vrouw.

“Vrouwen zochten met andere woorden een manier om om te gaan met de effecten van de koloniale staat.”

Ook trad een verandering op in het wereldbeeld onder invloed van het koloniale apparaat: het huwelijk werd  in economische termen gedefinieerd. De sociale en politieke aspecten van het huwelijk kwamen op de achtergrond te staan. Vrouwen werden vanaf dat moment gezien als een handelswaar tussen mannen en als een speelbal van hun macht. Om zich hiertegen te verzetten vluchtten vrouwen weg. Ze eisten op deze wijze opnieuw inspraak in het huwelijk en het zelf kunnen kiezen van een partner, zoals ze gewend waren. Ze zochten met andere woorden een manier om om te gaan met de effecten van de koloniale staat.

Dit is slechts een voorbeeld. Het laat echter meteen zien hoeveel verkeerde assumpties we als maatschappij nog meedragen; en dan hebben we het hier alleen nog maar over huwelijk en de positie van de vrouw gehad. Dat de koloniale erfenis nog steeds tot heden een grote impact heeft op hoe we onze geschiedenis en actuele relaties met de betrekking tot Congo zien, mag niet langer miskend worden. Het zit niet alleen in de duidelijk racistische uitspraken van sommige mensen, maar ook in minder zichtbare elementen. Beperkte en onjuiste visies over Congo, en eigenlijk over Afrika in het algemeen, vinden we overal terug; op tv, sociale media, in de aula’s en de schoolboeken die ons tot wereldburgers zouden moeten maken. Kritisch zijn en vragen durven stellen waar het misschien niet altijd het meest evident is, is de enige manier om echt te dekoloniseren.

Foto: Istock