Wie zijn of haar afkomst wil nagaan, kan tegenwoordig DNA-testen kopen bij tal van online bedrijven. Maar is je DNA-staal opsturen naar commerciële bedrijven wel zo onschuldig als het lijkt? “Ik raad iedereen aan om zijn naaste familie op de hoogte te brengen, want je deelt ook hùn DNA.” Illustratie: Kato Trappers
Vorig jaar kon je tijdens Black Friday een DNA-test bestellen voor 49 euro in plaats van de gewoonlijke 79 euro. Mijn journalistieke nieuwsgierigheid nam de overhand en ik drukte zonder na te denken op ‘bestellen’. Een week later ontving ik een DNA-kit en stuurde ik mijn wangvliesstaal op naar een labo in de VS. Tien lange weken later belandden de DNA-resultaten in mijn mailbox. Maar zijn die resultaten wel betrouwbaar? Ik legde mijn DNA-profiel voor aan geneticus en stamboomonderzoeker prof. dr. Maarten Larmuseau (KU Leuven en Histories vzw).
Mijn voorouders langs vaderszijde komen uit de Democratische Republiek Congo, maar uit mijn etnische DNA-test blijk ik 32 procent West-Afrikaans te zijn. Hoe kan dit?
“Op continentaal niveau kloppen die testen door die duidelijke genetische verschillen, maar op lokaal of regionaal vlak niet. De test kan wel zeggen dat je ongeveer vijftig procent Afrikaans DNA hebt, maar niet bepalen uit welk land je voorouders afkomstig zijn. Dat je voor de helft Afrikaans DNA hebt, is toch geen verrassing? Je ouders hadden je waarschijnlijk als kind al verteld dat je mixed race bent.” (lacht)
“De genetische verschillen tussen Afrikanen en Europeanen zijn al meer dan 50.000 jaar oud.”
“Genetische variatie is één van de redenen waarom een etnische DNA-test nooit volledig klopt”, vervolgt Larmuseau. “De genetische verschillen of variatie tussen Afrikanen en Europeanen zijn al meer dan 50.000 jaar oud. De variatie in Afrika is veel groter omdat de mens is ontstaan op dat continent en daar dus meer diverse eigenschappen voorkomen dan in de rest van de wereld. Als je een West-Europeaan vergelijkt met een Midden-Afrikaan zit je met twee uitersten van een waaier aan genetische verschillen. Het lijkt dan om twee ‘rassen’ te gaan, maar als je het hele spectrum tussen West-Europa en Midden-Afrika bekijkt, zie je dat het niet om twee aparte groepen gaat, maar om een in elkaar vloeiend geheel.”
Conclusie: rassen bestaan niet?
“Biologisch gezien, toch. Maar als men enkel de twee uitersten ziet, is het logisch dat je veronderstelt dat er rassen zijn. Bovendien zijn de verschillen binnen populaties veel groter dan tussen populaties. Wel zijn de verschillen tussen populaties vaak opvallender en uiterlijk zichtbaar. We komen genetisch erg met elkaar overeen en een beperkt deel van de variatie is specifiek voor een locatie.
“DNA is het levend archiefdocument dat wij overerven van onze voorouders.”
Het genetisch materiaal zit in alle celkernen van ons lichaam. Het is het levend archiefdocument dat wij overerven van onze voorouders. Het DNA is opgebouwd uit vier basen, vier bouwstenen of vier letters A, C, G en T. Een geneticus leest de volgorde van de letters af en gaat op die manier mensen op genetisch vlak vergelijken.”
Geen paniek
“In het labo bepalen laboranten de positie van de vier letters op één miljoen plaatsen in je DNA. Je genetische materiaal wordt via allerlei processen uit je speeksel of wangvliesstaal correct afgelezen. En ze vergelijken jouw één miljoen combinaties met die van anderen in hun databank. Als je met iemand vijftig procent van die letters gemeenschappelijk hebt dan is die persoon je broer, zus of ouder. 25 procent identiek DNA? Dan is het een grootouder”, vertelt Larmuseau.
Elodie en haar mama.
In de mailbox van prof. dr. Larmuseau belanden wekelijks paniekberichten als deze: ‘Mijn vader zou niet mijn echte vader zijn, want die DNA-test toont aan dat ik vijftig procent Brits DNA heb. Mijn ouders en grootouders komen uit Limburg. Wil dit zeggen dat mijn moeder een affaire heeft gehad met een Engelsman?’ “Natuurlijk niet”, benadrukt Larmuseau, “want het Belgische en Britse genoom zijn zeer gelijkaardig waardoor de huidige commerciële testen deze populaties nog niet zal kunnen onderscheiden.”
Referentiepersonen
Nog een reden waarom etnische DNA-testen onvolledig zijn: commerciële bedrijven selecteren referentiepersonen. “Ze gaan eerst bepaalde groepen van mensen definiëren. Daarvan nemen zij een honderdtal als voorbeeldpersonen voor die locatie. Een voorbeeld: uit een groep Scandinaviërs selecteert het bedrijf honderd referentiepersonen voor het Scandinavisch Schiereiland. Jouw DNA wordt vergeleken met die van de referentiepersonen en zo krijg jij een etnisch DNA-profiel. Je bent zoveel procent Scandinavisch, zoveel procent Midden-Amerikaans, enzovoort.”
Elodie’s etniciteiten volgens de DNA-test.
“Het resultaat hangt dus af van hoe het bedrijf de populaties omschrijft en welke mensen het gaat gebruiken als referentie. Wie ga je nemen als referentiepersoon? Hoe groot moeten die referentiegroepen zijn? Dit zijn allemaal subjectieve keuzes en hier kan niemand een exact antwoord op geven”, zegt Larmuseau.
De interpretatie wat betreft regionale locaties zijn volgens Larmuseau allesbehalve wetenschappelijk correct. “Die DNA-testen zijn daarentegen ideaal om verwanten op te sporen, omdat het proces in het labo quasi foutloos gebeurt. Het volstaat om de volgorde van de letters van jouw DNA te vergelijken met de volgorde bij de andere persoon om verwantschap na te gaan.”
Naast mijn etniciteit kreeg ik een lijst met mijn DNA matches of mogelijke verwanten te zien met naam en toenaam. Zijn deze personen sowieso verre verwanten van mij?
“Lage percentages gedeeld DNA zijn ofwel valse positieven ofwel zeer verre verwanten. Zolang je geen 25 of 50 procent gemeenschappelijk DNA hebt, moet je je geen zorgen maken. (lacht) Een DNA-verwantschapsanalyse kan binnen een tijdskader van tweehonderd jaar, want je hebt het volledige genoom, erfelijke informatie, nodig om verwantschap te kunnen aantonen. Wat als je verder dan tweehonderd jaar wil teruggaan? Om voorouders te bepalen, zijn online DNA-testen zeer slecht. Hiervoor richten genetici zich op DNA dat je overerft van één ouder.”
Lijst met DNA matches of mogelijke verwanten.
DNA-verwantschapsanalyse is dé manier voor spermadonorkinderen of adoptiekinderen om op zoek te gaan naar hun ouders. “Maar door online ancestry DNA-testen komen ook andere verborgen familiegeheimen onverwacht naar buiten. Het gebeurde al eens dat je een DNA-test opstuurt met als doel je etniciteit te bepalen en er ineens achterkomt dat je vader niet je biologische vader is. Dat moet toch een traumatische ervaring zijn?”
Larmuseaus grootste frustratie is dat bij de revelatie van deze privacygevoelige informatie de commerciële bedrijven geen enkele begeleiding bieden. “Er komt binnenkort een verwantschapslaboratorium dat zich zal specialiseren in spermadonorkinderen en spermadonors die hun kinderen willen terugvinden. Maar als je een onverwacht DNA-resultaat in je mailbox krijgt, is er nog geen specifieke omkadering mogelijk.”
DNA-datarace
Wereldwijd zijn er al 21 miljoen commerciële DNA-testen verkocht. Tegen 2021 verwacht men 100 miljoen verkochte testen. “Het businessmodel van verschillende commerciële DNA-bedrijven is om de data door te verkopen aan bijvoorbeeld de farmaceutische industrie. Zij willen zo veel mogelijk data genereren voor hun DNA-databanken. Een DNA-datarace die alleen maar zal toenemen.”
“Je tast ook de privacy van je familie aan.”
Larmuseau vroeg eerst toestemming aan zijn familie wanneer hij zelf een DNA-test deed. “Ik raad iedereen aan om zijn naaste familie op de hoogte te brengen, want je deelt ook hun DNA met de commerciële databanken. Je doet mee voor je hele familie en tast ook hun privacy aan. Je hebt tenslotte voor de helft of een kwart hetzelfde DNA. Als je gewoon wil weten of je Vikingvoorouders hebt, of verwant bent met Elvis Presley, zou ik twee keer nadenken.”
1 reactie
Ook als je een psychose hebt meegemaakt weet je wie je voorvaderen is