Redactrice Elizabeth en historica Mirella Marini hadden het onderwerp van dit interview al vastgelegd toen ze samen op een evenement waren waar een ondernemer uit het publiek zei: “Wij Vlamingen zijn een onderdrukt volk. Wij kijken naar de grond, Nederlanders kijken omhoog.” Tijd om het er nog eens over te hebben, die zogenaamde Vlaamse bescheidenheid.
Mirella, jij hebt als historica een bijzondere interesse in identiteitsvorming, je hebt daar ook al over geschreven. Je geeft bovendien geschiedenislessen aan expats waarin je uitlegt hoe het land en zijn inwoners in elkaar zitten. Is het nu echt zo dat Vlamingen die bescheidenheid uitspreken en daar naar leven?
“Er is geen simpel antwoord op deze vraag. Alleen al omdat iedereen daar zo zijn eigen mening over heeft. Ik denk dat je die bescheidenheid in de eerste plaats moet opentrekken naar ‘Belgische’ bescheidenheid en niet louter Vlaamse. Wij schijnen te denken dat Franstalige Belgen daar niet aan lijden, maar dat klopt niet. In het algemeen zijn Belgen eerder geneigd zich bescheiden en ‘klein’ op te stellen. Het is ongelooflijk hoe Belgen zelf daar altijd op schijnen te hameren. Nu op zich is dat een interessante strategie: als je jezelf altijd als de underdog presenteert, is elke prestatie die je neerzet gelijk fantastisch. De underdog heeft altijd een psychologisch voordeel: je hoeft niet op te boksen tegen torenhoge verwachtingen.
“Elke overwinning, hoe mager ook, werd gevierd alsof het hele kampioenschap al binnen was.”
Kijk in dat verband eens naar het voetbal. Toen de Rode Duivels enkele jaren geleden voor het eerst een grote marketingcampagne voerden, was dat underdog-gegeven een sterke rode draad doorheen de Devil-mania. Elke overwinning, hoe mager ook, werd gevierd alsof het hele kampioenschap al binnen was. Die sfeer is vandaag totaal omgeslagen. Het zijn geen underdogs meer, maar een ploeg met internationale sterspelers die miljoenen verdienen. Die moeten presteren.
Die bescheidenheid, en daaraan gerelateerd die underdogpositie, is dus een handige strategie als je niet meteen het achterste van je tong wil laten zien. In de politiek zijn we daar altijd heel goed in geweest. Doe je vooral voor als een kleine speler, treed niet te veel en te opvallend op de voorgrond (want daar vang je de meeste tegenwind), maar bouw op de achtergrond verder aan je eigen plan. En dat heeft erg veel succes gehad.
Politiek is bij uitstek een gedroomd toneel van Belgen. Wij doen het daar erg goed. Een enorm belangrijke internationale figuur is de Belgische politicus Paul-Henri Spaak. Naar mijn bescheiden mening zou elk schoolkind in België die naam moeten leren. De man was niet alleen de architect van de Benelux (opgericht in 1944), hij is één van de founding fathers van de Europese Unie, was de eerste voorzitter van de algemene vergadering van de nieuw opgerichte Verenigde Naties en stond ook aan de wieg van de NATO. Daar werd hij overigens de tweede secretaris-generaal van. Dat is één van de belangrijkste historische figuren van de 20ste eeuw, maar dat beseffen we nauwelijks, net zoals weinig Belgen beseffen wat het betekende om met Herman Van Rompuy de eerste ‘president van Europa’ (officieel voorzitter van de Europese Raad) te hebben. Heel tekenend is daar trouwens ook dat Van Rompuy geen officiële kandidaat was voor die functie en enkel wilde optreden bij algemene consensus. Stel je voor: je bent geen kandidaat, stelt wel je eisen, en kan aantreden zonder één enkele tegenstem te moeten counteren. Dat is toch een gedroomde uitgangspositie? In de internationale pers werd trouwens zijn bescheidenheid naar voren geschoven als politieke troef.”
Kort gezegd, die bescheidenheid komt ons dus erg goed uit.
“België is groter dan de Belgen denken. Ik denk dan aan onze universiteiten, de farmaceutische industrie, onze havens, onze diamantindustrie,onze modeontwerpers, onze wapenindustrie… Daar zijn wij wereldleiders in. In de campagne ‘Uniquely Phenomenal’ worden de Belgische troeven bijvoorbeeld op een rijtje gezet. De campagne is vooral bedoeld voor het buitenland en is ludiek opgevat, maar ik denk dat veel Belgen er ook nog iets nieuws van zouden leren.”
Je hebt zelf als expat in Amsterdam gewerkt, wat was voor jou het grootste culturele verschil?
“Die vraag werd mij ook gesteld toen ik als nieuwbakken onderzoeker aan de Vrije Universiteit Amsterdam werd geïnterviewd door de universiteitskrant. Ik was toen verbaasd dat de journalist niets wilde weten over mijn onderzoek, maar vooral wilde praten over het feit dat ik België en Nederland zo verschillend vond. Blijkbaar was dat een revolutionair idee toen. Ik vond het een verademing dat de Nederlanders minder waarde hechten aan hiërarchie dan wij in Vlaanderen. Het valt mij vaak op hoe wij hier lijden aan ‘titulitis’. Als je maar één of andere fancy titel kunt toevoegen aan je naam, dan is het goed. In Vlaanderen haal je autoriteit uit je hiërarchische positie. Ik ga niet beweren dat hiërarchie helemaal niets betekent in Nederland, maar ik had toch het gevoel dat het meer draaide om merites dan om hiërarchie of titels. Tutoyeren was normaal, zelfs tussen studenten en docenten.
“Ik vond het een verademing dat de Nederlanders minder waarde hechten aan hiërarchie dan wij in Vlaanderen.”
De enorme kloof tussen docent en student waarmee ik ben opgegroeid, was in Nederland blijkbaar al lang overbrugd. Ik had respect voor mijn collega’s, van welk niveau dan ook, omwille van hun prestaties, niet omdat er toevallig professor of doctor voor hun naam stond. Omgekeerd heb ik het sinds die tijd erg moeilijk wanneer mensen staan op formaliteiten, of een gebrek aan titels of positie zien als een excuus om mensen te domineren. Noem het een omgekeerde cultuurshock.”
Verklaart het onderscheid calvinisme – katholicisme voor een deel waarom Nederlanders wat minder bescheiden zijn?
“Voor een deel misschien wel. Erg leuk en tegelijkertijd ontzettend to the point, zijn de boekjes ‘Xenophobe’s guide to the Dutch’ en ‘Xenophone’s guide to the Belgians’. Ze staan uiteraard bol van de stereotypen, maar ze zijn de moeite van het lezen waard.
Kortgezegd komt het hier op neer: Nederlanders zijn doordrongen van de protestantse moraal. Doe maar gewoon, hard werken, handel is heilig en het vermanende vingertje dat je op tijd weer met de voeten op de grond zet. Er is altijd wel iemand die je eraan herinnert dat je ondanks je mooie titels toch maar ‘gewoon’ bent. Bovendien kunnen protestanten niet gaan biechten om vergeving te vragen voor hun zonden, zoals bij de katholieken. Als God heeft bepaald dat je verdoemd bent, dan kun je daar niets aan doen. Succesvol zijn daarentegen, is een goede graadmeter om te zien of God je genegen is.
“Wie als katholiek heel vroom is, gaat niet harder werken, maar gaat het klooster in.”
Bij katholieken is dat anders. Wie als katholiek heel vroom is, gaat niet harder werken, maar gaat het klooster in. En volgens de katholieke moraal heeft iemand die arm is hoe dan ook meer kans om de weg naar het paradijs te vinden. Dat was trouwens een goede redenering om ervoor te zorgen dat ‘de rijken’ genoeg aalmoezen uitdeelden.
Een beroemde studie over het protestantisme werd in 1905 geschreven door de socioloog Max Weber: “De protestantse ethiek en de geest van het kapitalisme”. Weber is nog altijd één van de meest invloedrijke sociologen. In zijn boek geeft hij een verklaring voor het succes van de Nederlandse handelaren: niet het feit dat zij hun kunde over de daken uitschreeuwen, maar wel het feit dat hard werken en rijkdom vergaren (en weinig uitgeven) voor hen een manier is om God te dienen.
Ik laat in het midden of dat vandaag nog altijd zo sterk aanwezig is. Wat je wel ziet, is dat bescheidenheid, of valse bescheidenheid, geen Nederlandse deugd is. Dat bedoelde de Vlaamse ondernemer wellicht toen hij zei dat Nederlanders omhoogkijken.”
Wat kunnen we antwoorden als we nog eens iemand horen zeggen, “ja maar, wij zijn Vlamingen, wij zijn veel te bescheiden”?
“Dat hangt van de context af, denk ik. Het is nog altijd een uitgangspunt dat ons voordeel kan opleveren, maar alleen als het een strategie is en geen rem op ontwikkeling . Er is geen enkele (historische) reden meer te bedenken waarom we in 2018 in dat idee blijven steken, maar het zit natuurlijk wel nog ingebakken in onze opvoeding. Bescheidenheid wordt zodanig als een deugd gezien, dat het moeilijk wordt om je hoofd boven het maaiveld uit te steken. In het onderwijs zie je dat heel sterk. Schoolkinderen moeten te bescheiden blijven, want dat hoort zo. Het resultaat is soms een schrijnend gebrek aan ambitie bij kinderen.
“Schoolkinderen moeten te bescheiden blijven, want dat hoort zo. Het resultaat is soms een schrijnend gebrek aan ambitie bij kinderen.”
Het komt ook niet overeen met de realiteit van wat Vlamingen wereldwijd presteren. Ik zie het als politieke mythe nog wel even overleven, daarvoor levert het politici momenteel nog teveel electoraal voordeel op. De Vlaamse bescheidenheid, het vechten tegen een imaginaire ‘onderdrukker’, de nadruk op behoudsgezindheid en ‘traditionele’ karaktertrekken van de Vlaming: het doet het momenteel erg goed. Die houding past namelijk in een wereldwijde nadruk op identiteit en nationalistische idealen waarmee we rond de oren geslagen worden. Vaak wordt dat omschreven als een ‘ruk naar rechts’. Ik denk eerder dat er een ‘ruk naar identiteitsbevestiging’ is die links-rechts overstijgt, maar hoe dan ook heel populair is.”
1 reactie
Nu, bescheidenheid, of die nu “Vlaams” en/of “Belgisch” is doet er voor mij niet toe, zelf was ik vroeger tamelijk onbescheiden maar nu ik meer bescheidenheid toon, krijg ik precies meer aanspraak op straat, bv., korte vriendschapjes kunnen erdoor ontstaan en dat ervaar als aangenaam!