Explainer

Charlie checkt: wat is selfcare?

Charlie checkt: wat is selfcare?

Kennis is macht. Daarom checkt Charlie voor jou hoe dingen werken. Deze keer: wat is selfcare?

De eerste keer dat ik het woord ‘selfcare’ Googelde was in november 2016. Donald Trump was verkozen tot president van de VS. Ik weet nog dat ik uit een lijst met 101-tips en koos voor ‘go outside, shut the door. Ik bedacht dat ik naast een bos woon, liet mijn smartphone thuis en wandelde een paar uur door de regen. In het bos was alles nog zoals altijd en de vogels trokken zich geen hol aan van wie er zojuist president was geworden van de VS. In het bos ging het leven gewoon door. Mijn woede zakte weg, na twee uur wandelen voelde ik me eigenlijk best goed. Eenmaal thuis werd ik weer met de neus op de feiten gedrukt, maar voor even had het geholpen.

“Selfcare is nu een hot topic, maar het idee erachter is niet nieuw.”

Blijkbaar was ik in november 2016 niet de enige die op zoek was naar manieren om slecht nieuws het hoofd te kunnen bieden. De week na de verkiezingen hebben de Amerikanen de term ‘selfcare’ bijna twee keer zo vaak gegoogled als ooit eerder in de afgelopen twee jaar.

Goed voor jezelf zorgen, daar kan niemand op tegen zijn, zeker nu Donald Trump nog altijd in het Witte Huis zit en het nieuws ons al dagenlang laat zien hoe zijn beleid migrantenkinderen van hun ouders scheidt. Toch heb ik mijn bedenkingen bij de populariteit van #selfcare, #selfcaresunday en #metime.

Een beknopte geschiedenis van self-care

Selfcare is nu een hot topic, maar het idee erachter is niet nieuw. Voor het grootste deel van de geschiedenis van de mens was zelfzorg het enige wat voor handen was, en bovendien van levensbelang. Wie zelf zijn eten bij elkaar moet jagen, verzamelen of verbouwen, mag niet te lang ziek zijn. Voordat de geneeskunde en gezondheidszorg geïnstitutionaliseerd werden, droegen mensen met de middelen en kennis die ze hadden zorg voor de gezondheid van zichzelf en hun familieleden.

In de 19e en 20e eeuw zorgden wetenschappelijke en medische ontdekkingen, technologische vooruitgang in diagnostiek, chirurgie en medicijnen, voor een revolutie. Zorg werd een taak van een breed scala aan professionals. Rond de jaren 1960 werden zelfzorg en zelfmedicatie in het Westen zelfs argwanend bekeken door een gezondheidssysteem dat vooral gericht was op ziektes genezen in plaats van voorkomen. De laatste decennia groeit het besef weer dat genezen vaak duurder is dan voorkomen, patiënten hebben zelf meer toegang tot informatie en zijn beter bekend met de gevolgen die zaken als stress, slechte voeding of roken op hun gezondheid kunnen hebben.

“Grote bedrijven voorzien yogalessen voor hun werknemers, lifecoaching lijkt wel de snelst groeiende beroepsgroep.”

Maar selfcare is meer dan een medisch concept. In de VS zetten de burger-, homo- en vrouwenrechtenbewegingen de term op de kaart. Vrouwen, mensen van kleur, LGBTQ en andere groepen die vochten voor hun rechten, zagen zorgen voor zichzelf in een maatschappij waar anderen hen als minderwaardig beschouwden, als een daad van verzet. Ze beseften dat er een direct verband was tussen armoede en een slechte gezondheid, en dat om ongelijkheid op basis van ras, geslacht, klasse en seksuele geaardheid te ontmantelen, ze een gezond leven moesten kunnen leiden. Zoals activiste en dichteres Audre Lorde jaren later zei: “Caring for myself is not self-indulgence, it is self-preservation, and that is an act of political warfare.”

In de jaren 1980 ontstond er interesse in ‘wellness’ bij een andere groep: mensen die meer dan “gewoon gezond” wilden zijn. Met een holistische aanpak probeerden zij hun levenskwaliteit te verbeteren. Door bijvoorbeeld aan fitness, yoga of meditatie te doen, een bepaald dieet te volgen. Die trend is de laatste jaren steeds meer mainstream geworden. Grote bedrijven voorzien yogalessen voor hun werknemers, zelfhulpboeken scheren hoge toppen in de bestsellerlijsten, lifestylebloggers veroveren het internet en lifecoaching lijkt wel de snelst groeiende beroepsgroep.

Je vindt online lijsten met 101-tips voor selfcare, waarin je van alles wordt aangeraden van vriendinnenavondjes organiseren tot een compliment geven aan je spiegelbeeld tot dagelijks mediteren. Ook Instagram doet mee: de hashtags #selfcare (6.274.806plaatjes) en #selfcaresunday (222.402 plaatjes) winnen aan populariteit – ze tonen positive life quotes en selfies met gezichtsmaskers en komkommerschijfjes.

Maar ook activisten van allerlei pluimage hebben het belang van selfcare opnieuw ontdekt. Op internet hebben ze hun eigen fora om selfcare-tips te delen, elkaar te steunen om door te kunnen gaan met hun verzet en om te dealen met haatcomments en andere vormen van (online) backlash.

In de stress door je gebalanceerde levensstijl

In turbulente tijden is het extra belangrijk om een kop hete thee te drinken en even iets voor jezelf te doen, dus zo verwonderlijk is de hernieuwde aandacht voor selfcare niet. Als we allemaal met ons hoofd onder een kussen blijven liggen, zijn we én ongelukkig én gaat er nooit iets veranderen. In die zin kan ik de aandacht voor selfcare alleen maar toejuichen. Aardig zijn voor jezelf, wie kan daar nu tegen zijn?

“Soms is de scheiding tussen herstellen van je werk en herstellen om nog meer te kunnen werken flinterdun.”

Maar ik heb ook een paar bedenkingen bij de populariteit van selfcare. Het is vreemd dat korte momenten van selfcare zo populair zijn in een maatschappij waar technologie, geld, gezondheidszorg, voeding en entertainment voor velen rijkelijk voorhanden zijn. Waarom snakken we zo naar een herstelmoment nippend aan een groene smoothie? Eigenlijk zouden we sowieso goed voor onszelf moeten kunnen zorgen, de samenleving heeft er in principe alle middelen voor. Dat selfcare zo hot is, bevestigt wat de depressie- en burn-outcijfers ook al zeggen: het combineren van werk, gezin en privé-leven zonder jezelf voorbij te rennen wordt een steeds grotere uitdaging. Structureel goed voor jezelf zorgen is zo gemakkelijk niet, waardoor we terug moeten grijpen op een snelle dosis #metime als het water ons aan de lippen staat. En als je dan eindelijk die #metime pakt, voor wie doe je dat dan? Soms is de scheidslijn tussen herstellen van je werk en herstellen om nog meer te kunnen werken flinterdun.

Door de nadruk die we erop leggen dreigt selfcare bovendien zelf onderdeel te worden van dat eeuwige rennen. Zelfzorg wordt, zeker op social media, gepresenteerd als een quick fix waar elk modern mens momenten voor moet inbouwen. Het is alweer iets waar je goed in moet zijn, een extra ding op je to do-lijst – des te meer als je die momenten ook nog eens moet delen op social media.

Voor jezelf zorgen is niet altijd fotogeniek

De plaatjes die lifestylemedia en Instagrammers posten focussen bovendien op een beperkte definitie van selfcare. Want hoewel het er op Instagram verdacht vaak uitziet als iets wat je kunt kopen, is echt goed voor je zelf zorgen vaak minder fotogeniek. Soms betekent selfcare dat je een jaar lang bespaart op alles om wekelijkse sessies met een psycholoog te kunnen betalen. Soms betekent het eindelijk je administratie doen. ‘Nee’ zeggen tegen een leuk avondje uit omdat je doodmoe bent. Je urenlang inlezen in een moeilijk onderwerp zodat je jezelf in discussies staande kunt houden. Een fuck-off spaarpot aanleggen, zodat je een vervelende baas of partner de deur kunt wijzen. Of ontdekken wat je echt wil en nodig hebt in het leven, en waar je grenzen liggen. 

“Soms ben jij niet degene die niet genoeg voor zichzelf zorgt; soms is het het systeem dat niet goed genoeg voor jou zorgt.”

De aandacht voor selfcare legt tot slot veel verantwoordelijkheid bij het individu en ons vermogen om gevoelens van stress zelf op te lossen. Maar soms ben jij niet degene die niet genoeg voor zichzelf zorgt; soms is het het systeem dat niet goed genoeg voor jou zorgt. Bijvoorbeeld wanneer je, zoals #metoo laat zien, in een cultuur leeft waar grensoverschrijdend gedrag dagelijks in allerlei vormen voorkomt. Natuurlijk voel je je shit als je een hele avond #metoo-getuigenissen leest. Een extra bruisbad kan je helpen om even te ontspannen en er daarna weer tegenaan te kunnen (vooral doen dus), maar je kunt er geen verrot systeem mee wegwassen. Als de vele #metoo-getuigenissen iets laten zien, dan is het dat we te maken hebben met een structureel probleem dat om structurele oplossingen vraagt. Dat geldt niet alleen voor het seksisme en geweld dat wordt blootgelegd door #metoo, maar voor veel andere problemen van onze tijd die maken dat je liefst de hele dag in bad zou blijven liggen.

Een leven waar we niet uit willen ontsnappen

Begrijp me niet verkeerd: ik ben voor gezond eten, bewegen, rusten en alle andere dingen die onder de noemer zelfzorg kunnen vallen. Dat mensen verschillende vormen van zelfzorg tot een vast onderdeel van hun dagelijkse routine maken, kan ik enkel aanmoedigen. Ik probeer het zelf ook, waarbij sommige dingen goed lukken (gezond eten, mijn huis opruimen) en andere niet (sporten, genoeg slapen). Goed voor onszelf leren zorgen is uiteindelijk ook beter voor het geheel. Want voor een ander zorgen kan pas als je eerst leert voor jezelf te zorgen.

“In het beste geval zetten we self-care in om onszelf weerbaar genoeg te maken om anderen de hand te reiken.”

Maar ik hoop wel dat we verder kunnen kijken dan de hashtags, hype en commercie die met selfcare verbonden zijn geraakt. In het beste geval zetten we selfcare in om onszelf weerbaar genoeg te maken om anderen de hand te reiken.

Naast #selfcare hebben we ook #collectivecare nodig, al hashtagt dat niet zo lekker. Een #collectivecare die niet alleen op de schouders van de usual suspects (in het bijzonder vrouwen) mag vallen. Ik zou graag evenveel blogs en posts op Instagram zien met tips voor #collectivecare. Zoals gewoon eens luisteren naar iemand anders zonder te oordelen. Je durven uitspreken over zaken als seksisme of racisme, ook al gaat het jou niet direct aan. Maar bovenal hoop ik dat er meer gesprekken gevoerd gaan worden over hoe we een maatschappij kunnen inrichten waar mensen niet telkens even van moeten wegvluchten.

Volgende week checkt Charlie: wat is de Bechdel-test?
Video door Zwijgen is geen optie.
Deze video werd mogelijk gemaakt met steun van een projectsubsidie Mediabeleid van het Departement Cultuur, Jeugd, Sport en Media, Afdeling Cultuur en Media.

Schrijf je reactie

2 reacties
  • Miche says:

    Zeer accuraat! Zoals Brianna Wiest het zo mooi schrijft: True self-care is not salt baths and chocolate cake, it is making the choice to build a life you don’t need to regularly escape from.

  • loes says:

    Helemaal akkoord Selma! Laat zelfzorg ook iets collectiefs zijn!

Selma Franssen is freelance journalist en auteur van 'Vriendschap in tijden van eenzaamheid' (uitgeverij Houtekiet, 2019). Haar werk verscheen onder meer bij Charlie Magazine, OneWorld, De Morgen, De Standaard, The New Statesman, VPRO en Vice. Ze volgde het postgraduaat Internationale Onderzoeksjournalistiek, ontving een beurs van het Fonds Pascal Decroos voor haar werk en presenteert journalistieke lezingenreeks 'Moeilijke Dingen Makkelijk Uitgelegd'.

Colofon

Adres Redactie

Toko Space t.a.v. Charlie Magazine
Statiestraat 139
2600 Antwerpen