Hij die niet gezien mag worden

Hoewel het laatste Harry Potter-boek alweer tien jaar oud is en de laatste film, Harry Potter and the Deathly Hallows, in 2011 de zalen bereikte, is de impact van J.K. Rowling’s brainchild allesbehalve geslonken. Met een hele musical en spin-off-filmreeks is het Harry Potter-universum een van de grootste franchises ter wereld. Allemaal mogelijk dankzij de gigantische fanbase, Potterheads genaamd.

“Perkamentus werd al ge-out door J.K. Rowling in 2007.”

Het zijn die Potterheads die hun ongenoegen uitten toen Warner Bros. aankondigde dat het personage van Albus Perkamentus niet expliciet homoseksueel zal zijn in Fantastic Beasts: The Crimes of Grindelwald. Voor de dreuzels (niet-tovenaars) onder ons: de reden waarom de geaardheid van de tovenaar van belang zou zijn, is omdat de slechterik van dienst, Grindelwald, de ex-lover van Perkamentus is.

Na een uitbundige ruzie, waarbij de zus van Perkamentus om het leven kwam, gingen de twee hun eigen weg. Maar in de Fantastic Beasts-franchise keert hij terug, gevaarlijker dan ooit. En aangezien Perkamentus al ge-out werd door J.K. Rowling in 2007, ondanks dat er in alle zeven boeken en acht films nooit een verwijzing naar zijn geaardheid was, zagen de fans nu een uitgelezen kans om die (ex-)romance in beeld te brengen. Maar daar komt volgens regisseur David Yates niets van in huis.

Back into the closet

De Amerikaanse theatergroep ‘Starkid’ herwerkte het hele Harry Potter-verhaal enkele jaren geleden al in een online musicalreeks. In deze drie parodieën, uitgebracht tussen 2009 en 2012, is het personage van Perkamentus heel wat opener over zijn seksualiteit. In zijn kantoor hangt bijvoorbeeld een life-size poster van tieneridool Zac Efron, inclusief bloot bovenlijf, en zien we Perkamentus af en toe in een High School Musical-pyjama.

Wanneer een nieuwe lerares geïntroduceerd wordt, denkt het schoolhoofd aanvankelijk dat ze een man is, en flirten ze erop los. Het hele misverstand eindigt uiteindelijk met Perkamentus die roept: “Don’t you get it? I’m gay!” Ook de Sorting Hat, een hoed die leerlingen hun schoolhuis toewijst, werd vervangen door the Scarf of Sexual Preference. Wie de sjaal omdoet, krijgt meteen zijn of haar seksuele voorkeur te horen. Een pak losser dan de heteronormatieve boeken en films, dus.

“Rowling gunt de zogezegde holebipersonages in haar Harry Potter-universum geen representatie.”

Niet dat we verwachtten dat Warner Bros. meteen met een flamboyant stereotype op de proppen zou komen, maar complete stilte qua expositievlak was misschien ook niet ideaal. Dat vindt ook Niels Putman, alumnus in de master Filmstudies en Visuele Cultuur: “De Fantastic Beasts-franchise was een mooie tweede kans geweest waarin men zich kon herpakken. Maar als er in de vijfdelige filmreeks geen enkel woord over Perkamentus’ geaardheid gerept wordt, terwijl daar verhaaltechnisch wel baat bij zou zijn, zal daar een goede verklaring voor moeten komen.”

Die verklaring gaf J.K. Rowling zelf enkele jaren geleden al. Toen een fan haar in 2015 een tweet stuurde met de opmerking dat hij niet snapte waarom Perkamentus homoseksueel was, omdat hij “het niet zag”, antwoordde de schrijfster “Maybe because gay people just look like… people?” Op zich een krachtig statement, maar daar is de kous niet meteen mee af. Niels: “Rowling doet wel vaker uitspraken waar ik al eens een wenkbrauw durf bij op te trekken. Ook deze weer. Uiteraard heeft ze gelijk: homoseksuele mensen zien er ook gewoon uit als mensen. Daarmee loopt ze wel met een boog om het werkelijke probleem: dat ze de zogezegde holebipersonages in haar Harry Potter-universum geen representatie gunt.”

“Queerbaiting is letterlijk de mogelijke representatie van holebi’s als lokaas gebruiken.”

Subtiele of verdoken representatie is dus eigenlijk hetzelfde als geen representatie. Ook de BBC-serie Sherlock (2010-2017) kreeg hiervoor al bakken kritiek over zich heen. Heel wat jonge fans van de show hoopten dat het iconische duo Holmes en Watson uiteindelijk een relatie zouden krijgen. De makers van de serie speelden hier gretig op in door middel van seksuele en romantische subtext. Zogezegd met de belofte dat Sherlock en John echt wel uit de kast zouden komen, als je maar lang genoeg bleef kijken. Dit fenomeen heet ‘queerbaiting’; letterlijk de mogelijke representatie van holebi’s als lokaas gebruiken.

Not gay as in happy, but queer as in fuck you

Volgens het jaarlijks onderzoek van GLAAD (Gay & Lesbian Alliance Against Defamation) naar diversiteit in media waren slechts 58 van de 901 hoofdpersonages in series van 2017 deel van de LGBT+ community. Ondanks dat dit het hoogste percentage – 6,4% – aan holebi’s in series ooit is, moeten we hier twee belangrijke kanttekeningen bij maken.

Ten eerste gaan series en films met queer hoofdpersonages vaak over het gay-zijn an sich. Denk maar aan de talrijke films over de aids-crisis; Philadelphia (1993) met Tom Hanks werd een klassieker in zijn genre, maar ook in de eenentwintigste eeuw wordt de lijdensweg nog afgebeeld in films als The Normal Heart (2014) en Beats per Minute (2017).

Films die dan weer focussen op de schaamte die bij gay-zijn hoort, zijn Brokeback Mountain (2005), Holding The Man (2015) en het gerenommeerde Moonlight (2015). Hierin wordt de geaardheid van de personages bijna uitsluitend als iets negatiefs of als een moeilijkheid in hun leven gezien. En dat terwijl holebi zijn in real life geen plot is, maar gewoon een deel van je identiteit.

 

Daarnaast zijn homoseksuele personages vooral in theorie gay. Het archetype van een gay best friend staat dan ook vooral in dienst van het heteroseksuele hoofdpersonage. Met zijn flamboyante gedrag en gevoel voor stijl speelt hij een beetje de sassy fairy godmother, zonder zelf over een verhaallijn te beschikken.

Volgens Niels heeft dit te maken met het aandeel van het holebipersonage in het verhaal. “Een homoseksueel nevenpersonage bijvoorbeeld zal sneller vrouwelijkere trekjes hebben dan een homoseksueel hoofdpersonage. Bij die laatste zal het personage aangepast worden aan de heteronormativiteit en zich mannelijker gedragen – de meerderheid van de mensen die naar de cinema gelokt moet worden, is ook nog altijd hetero.” Maar met die aanpak gaat Niels niet akkoord. “We moeten een heteropubliek niet pamperen door hen LGBT-personages voor te schotelen die “ze kunnen verdragen”, want dan zijn we nog verder van huis. Fijner zou zijn als een holebipersonage opduikt niet omwille van het halen van één of ander quota, maar wel omdat het om een interessant, uitgewerkt en driedimensionaal personage gaat.”

Rated R for Ridiculous

Maar zelfs doodnormale representatie van holebi’s, met homoseksuele mannen in het bijzonder, wordt het zwijgen opgelegd. Want als ze het grote scherm al halen, krijgen ze te maken met een buitenproportioneel strenge rating. De MPAA (Motion Picture Association of America) is een organisatie die Amerikaanse films promoot, en daarnaast ook beoordeelt. Die beoordeling gaat van General Audiences tot Adults Only en gebeurt op basis van geweld, seks, drugs en ‘volwassen thema’s’. Hieronder verstaat de MPAA ook geaardheden die afwijken van de heteronormativiteit.

“Het doodzwijgen van Perkamentus’ seksualiteit is maar een klein onderdeel van het stille boycotten van holebipersonages.”

Zo kreeg Beginners (2010), een film over de relatie tussen een zoon en zijn homoseksuele vader, dezelfde rating als The Wolf of Wall Street (2013), dat het recordaantal scheldwoorden in een film neerzette met maar liefst 3,16 ‘fucks’ per minuut. Beiden kregen ze het label ‘Restricted’, en mochten jongeren onder 17 jaar enkel met volwassen begeleiding de film bekijken. Andere films die rated R toegewezen kregen, zijn een hele resem Quentin Tarantino-films, net als Borat (2006) en Brüno (2009) van acteur en regisseur Sacha Baron Cohen. In die laatste zien we onder andere een close-up van een semi-erecte penis die zo’n 15 seconden rondzwaait, en iemand met een champagnefles en afstandsbediening in zijn achterste.

Ook de komedie Superbad (2007), waarin een acteur op zeventienjarige leeftijd een seksscène moest opvoeren in het bijzijn van zijn moeder, behoort tot deze categorie. De horrorfilm Split (2017) kreeg zelfs een mildere beoordeling – PG-13 – terwijl Pride (2014), een familiefilm over LGBT-activisten in de jaren 80, het label Restricted kreeg opgespeld. Ook Carol (2015), het lesbische drama met actrices Rooney Mara en Cate Blanchett, kreeg dezelfde rating, ondanks dat de meest ‘expliciete’ scène een passionele kus tussen twee vrouwen is.

Let dumbledore be gay

Het doodzwijgen van Perkamentus’ seksualiteit is dus maar een klein onderdeel van het stille boycotten van holebipersonages. Toch ziet Niels een positieve evolutie in de representatie van queer personages. “De hoeveelheid holebipersonages neemt toe, dat is zeker de laatste jaren duidelijk geworden. We moeten er alleen over blijven waken dat de diversiteit en correcte representatie mee evolueren, zodat we niet blijven steken in eenzelfde soort holebipersonage dat slachtoffer wordt van een ‘straight gaze’ of heteroblik.”

De positieve evolutie aan juiste, maar ook diverse representatie wordt volgens Niels vooral gestuwd door filmmakers die zelf queer zijn. “Andrew Haigh (Looking), Todd Haynes (Carol) en Xavier Dolan (J’ai tué ma mère, Laurence Anyways,…) zijn daar goede voorbeelden van.” Ook trans*-regisseurs Lana en Lilly Wachowski, bekend van films als The Matrix (1999) en series als Sense8 (2015-2018) behoren tot dit lijstje.

“Gun hen verhalen die verder gaan dan een coming out-strijd.”

Bovenal roept Niels op om holebipersonages diverser weer te geven. “Laat ze alsjeblieft meer zijn dan enkel hun geaardheid. Gun hen verhalen die verder gaan dan een coming out-strijd, het opboksen tegen discriminatie of romances die eindigen in dood, ziekte of teleurstelling. Uiteraard zijn dergelijke problematieken allemaal zeer van belang, maar er is nog een volledig arsenaal aan interessante thema’s waar LGBT+ personages vandaag de dag amper of niet mee in aanraking komen.”