“Zat je tampon verkeerd?”

Onnatuurlijk
“Tijdens een repetitie bespraken acteurs de onderlinge aantrekkingskracht, de ‘chemie’ tussen spelers op de scène. Een mannelijke acteur zei dat ik daar geen last van had. Immers: als vrouwelijke regisseur was ik gedeseksualiseerd. Want in mijn regisseurspositie was het moeilijk mij als seksueel aantrekkelijke vrouw te zien. Hij vond ook dat iets in onze onderlinge relatie, van regisseur en acteur, te ‘onnatuurlijk’ voelde om een dergelijke energie toe te laten. Bij mannelijke regisseurs en (vaak) vrouwelijke actrices was dat ‘anders’.”

Mooie benen
“Een voormalig minister van cultuur sprak me aan op een tentoonstellingsopening die ik had gecoördineerd, ‘om me te vertellen dat ik mooie benen had’.”

Onder een vrouw
“In een grote culturele instelling kreeg ik een hogere functie, waardoor een mannelijke collega voortaan onder mij kwam te staan. Hij liet echter aan de directie weten dat hij dat het niet zag zitten om onder een vrouw te werken. Hij wilde dat mijn benoeming ongedaan werd gemaakt en dreigde anders op te stappen. Toen dit niet veranderd werd, heeft hij overplaatsing gevraagd naar een andere dienst.”

Artistiek directeur van een grote organisatie? Daarvoor zouden alleen mannen capabel zijn.

Glazen plafond
“Het glazen plafond in de theaterwereld is verdomd dik. De zogezegd progressieve theatersector is zeer conservatief aangaande de positie van de vrouw. De artistieke leiders van de drie grote stadstheaters, de opera’s en de middelgrote theaters zijn allemaal mannen. Alleen bij ‘kindertheaters’ niet, maar zelfs daar zijn de artistieke leiders geen regisseurs of artistiek geschoolde makers, maar theater- of cultuurwetenschappers. Alleen Eva Bal is de uitzondering, maar daar wordt nog steeds meewarig over gelachen of kwaadgesproken. Vrouwen worden gewaardeerd als actrice, dramaturge, assistente, costumière, scenografe; als het achter de schermen is. Maar artistiek directeur van een grote organisatie? Daarvoor zouden alleen mannen capabel zijn.”

Geen verschil
“Een man: ‘Ik begrijp niet dat er nog rond gender gewerkt moet worden, ik heb zelf nooit enig verschil ondervonden.’ ”

Lelijke vrouwen
“Een bevriende professionele danseres veroordeelde streng een collega. ‘Met zo’n gezicht gaat ze weinig opdrachten krijgen. Lelijke mannen op een podium zijn interessant om naar te kijken. Lelijke vrouwen op een podium, dat is ongemakkelijk.’ ”

Ook seksistisch
“Van openlijk seksisme heb ik nooit echt last gehad, ook niet toen ik directeur was van een organisatie in de cultuursector. Ik denk dat je als vrouw echt wel gerespecteerd wordt, als je goed werk levert. Ik heb er geen minderwaardigheidsgevoelens of andere aan overgehouden, misschien zelfs in tegendeel veel positieve feedback gekregen (die niets met mijn vrouw zijn te maken had). Het kan ook aan mezelf liggen, dat ik tamelijk ongevoelig ben voor de zijdelingse opmerkingen die wel eens gemaakt worden. ‘Het blijven mannen’, denk ik dan. Maar wellicht is dat ook een seksistische gedachte?”

Neutraal
“Het is nog steeds moeilijk om als actrice neutraal op het podium te staan. Wat je zegt, zijn niet de woorden van een mens, maar van een vrouw. Dat komt niet door de cultuursector, maar door eeuwen cultuurgeschiedenis. Ook als je een interessante rol wil, moet je hem zelf schrijven of ver zoeken. Ik heb daarom een keer een monoloog gemaakt en ervoor gekozen een man te spelen. Dan zou de boodschap wel neutraal overkomen.”

Zakenreis
“Een directeur van een kunstinstelling toonde op zijn telefoon de foto’s van de meisjes waar hij in Azië tijdens een zakenreis mee naar bed was geweest.”

Tampon
“Ik werd uitgenodigd voor een optreden tijdens een literaire avond, door de directeur van een literaire organisatie. Ik vond de opzet en het programmaconcept problematisch op het gebied van gender, en besloot na een korte mailwisseling de uitnodiging af te slaan. Kort daarna ontmoette ik de man tijdens een ander literair programma. ‘Dus jij bent degene die weigerde op te treden op mijn literaire avond’, vroeg hij. ‘Ja’, antwoordde ik, ‘dat ben ik.’ Hij keek me kort aan, draaide zich half van me weg en vroeg al weglopend: ‘Zat je tampon verkeerd?’ ”

Ik ben vaak de enige vrouw in een debatpanel. Maar hoe verander je dat? Moet ik dit soort uitnodigingen afslaan, het debat kapen of me stil houden?

Mannenpanel
“In Nederland lopen we in de kunst- en cultuursector voorop qua vrouwenemancipatie, wanneer je het vergelijkt met andere publieke domeinen of met het bedrijfsleven. Veel vrouwen in de culturele sector staan aan het roer van grote culturele organisaties, grote festivals, musea en gezelschappen. Ik ben in de theatersector gevormd en de weg gewezen door visionaire, invloedrijke vrouwen. Zij leerden mij kijken en schrijven. Toch vind je in onze sector nog veel klein leed en ergernissen. Ik ben bijvoorbeeld vaak de enige vrouw of een van de weinige in een debatpanel. Sowieso ben ik altijd in de minderheid. Daar zijn partijen soms ook heel open over. Dan mailen ze, zonder gêne, dat ze nog een vrouw zoeken. Ik heb daar lang mijn schouders over opgehaald, maar nu begint het me soms ook te storen. Alleen, hoe verander je dat? Moet je al dit soort uitnodigingen afslaan, het debat kapen en erover beginnen of je stil houden en hopen dat het met het verstrijken van de tijd steeds minder zal worden?”

Tuttemie
“Techniekers zeggen vaak: ‘fijn werken met een vrouw, die weten tenminste wat ze willen. Mannen doen veel artistiekerig, die lullen maar wat, die kunnen zich dat permitteren.’ Als vrouw moet je inderdaad weten wat je wil, of je wordt direct aan de kant geschoven als tuttemie.”

Kinderen baren
“Ik las in vroeg-twintigste-eeuwse teksten dat enkel mannen kunstenaars kunnen zijn: ‘De vrouw creëert leven, baart kinderen; de man creëert kunst. Hun lichaam en geest hebben een andere functie.’ Dat vertelde ik aan een professionele actrice. Zij zei: ‘Ik hoop van niet, maar ik denk dat die stelling kan kloppen’.”

Vrouwen worden in vergaderingen ook meer onderbroken dan mannen. Misschien spreken we te zacht?

Vergadercultuur
“Op vergaderingen (bij oKo, in commissies van Kunsten en Erfgoed, in raden van bestuur) maakte ik meermaals mee dat mijn idee, opmerking of kritiek niet gehoord werd, tot dat idee even later quasi identiek herhaald wordt door een man, en dan wel opgepikt wordt. Vrouwen worden in vergaderingen ook meer onderbroken (door mannen) dan mannen. Misschien spreken we te zacht?”

Ook mannen
“Niet zelden wordt mijn vriend ‘vrouwelijk’ genoemd, vanwege zijn zachtaardigheid, zijn team player-mentaliteit en gevoeligheid. Mij vinden ze ‘mannelijk’, omdat ik ambities heb, graag de leiding op me neem, open en direct praat of prominent aanwezig ben. Mijn vriend heeft in drie stukken meegespeeld die ik heb geregisseerd. ‘Of hij daar geen problemen mee heeft.’ Of: ‘Knap dat je je niet schaamt over je lichaam’, is een compliment dat hij vaak na een muziekoptreden of theatervoorstelling krijgt. Ook mannen lijden onder seksisme en stereotypering.”

Moeders
“Gehoord over een alleenstaande moeder met een topfunctie: ‘Ik begrijp niet dat zij naar het buitenland gaat voor haar werk: als een kind uit het ziekenhuis komt, kan je het niet bij de grootouders laten.’ Dat zou van een man in een topfunctie nooit gezegd worden.”

Babysitrekening
“Momenteel werk ik in een mannenbastion, waar vergaderingen vooral om 17u of 18u worden gepland. Handig, want daarna kan je iets eten en direct naar de voorstelling. Tja, moeders hoeven hun kinderen nooit te zien natuurlijk. Die worden opgevoed door au pairs of door de nanny. Maar o wee als je de kosten voor de babysitter inbrengt na een avond werken. Dat is ondenkbaar. Maar de rekening van het restaurant? Geen probleem.”

Aan een mannelijke regisseur wordt nooit gevraagd waarom hij een stuk maakt met een mannelijk personage in de hoofdrol en of dat een statement is.

Lesbisch
“Vroeger werd mij constant gevraagd of ik feministe was. ‘Ja, want een vrouwelijke regisseur is toch wel een unicum en dus een statement.’ Bovendien durfde ik een voorstelling te maken met bijvoorbeeld twee vrouwen. Dat ik met evenveel mannelijke als vrouwelijke acteurs werkte, werd niet opgemerkt. Ik denk niet dat ooit aan een mannelijke regisseur is gevraagd waarom hij een stuk maakt met een mannelijk personage in de hoofdrol en of dat een statement is. Wanneer ik vertelde dat feminisme helemaal niet mijn drijfveer was, eerder de fascinatie voor de personages op zich, werd gefluisterd: ‘die zal wel lesbisch zijn’. Een theaterdirecteur vroeg me ooit ronduit: ‘Je bent toch niet lesbisch, hè? Want ik zit al met een homo!’ ”

Zwanger
“Een theatermaker: ‘Amai, fantastisch werk! Nu niet zwanger worden hé!’ ”

Kussen
“Een directeur van een kunstschool kust de vrouwelijke studenten steeds op de mond.”

Bitch
“Ik denk oprecht dat het wel goed komt. Er is alleen tijd nodig. Vooral ook in de geesten van de meisjes zelf. Nog steeds zijn meisjes de beste op school, ook op de theaterschool. Maar na een tijdje zwakken hun ambities af. Niet omdat er kinderen komen, gewoon omdat ze zo geprogrammeerd zijn. De baas willen zijn is niet typisch iets voor een jonge vrouw. Het woord ambitie lijkt namelijk nog te veel op het woord bitch.”

 

Dit artikel maakt deel uit van het dossier rekta:versa. Lees alle getuigenissen van vrouwelijke medewerkers in de kunsten op www.rektoverso.be

Foto’s: Istock

 

Herkenbaar? Werk je zelf in de culturele sector en maakte je ook al dergelijke dingen mee? Deel je verhaal hieronder.