Ik moet, jij moet, wij moeten

Drie jaar en een karrenvracht frustraties later drukten twee vriendinnen me op het hart dat ik toch best eens een afspraak zou maken bij de huisarts. Ik was al maanden mezelf niet meer, vonden ze. Ik was er nochtans van overtuigd dat ik mijn emoties goed verborgen kon houden voor de buitenwereld. Maar toch voelden en zagen mijn vriendinnen dat er iets niet klopte. Mijn huisarts had me twee jaar eerder al gediagnosticeerd met een angststoornis. Had er toen al geen alarmbel moeten afgaan? Nu was het hoog tijd om aan mezelf te werken. Zijn diagnose: een burn-out met depressieve klachten. Hij liet me meteen thuisblijven. Ik kreeg de contactgegevens van een nieuwe psychologe en de opdracht om vooral eens niets te doen, afgezien van het hoogstnoodzakelijke. Eten, slapen, drinken, maar ook bewegen en ontspannen.

In de kantlijn wees ze op een klein leger verticale streepjes. ‘Zoveel keer’, zei ze een beetje dramatisch. ‘Jij moet te veel van jezelf.

De nieuwe psychologe liet me tijdens de eerste sessie vooral vertellen. Eenmaal ik was uitgepraat, vroeg ze of ik kon raden hoe vaak ik het woord moeten gebruikt had. Vaag herinnerde ik me dat dat werkwoord hier en daar wel was opgedoken in mijn relaas, maar ik kon er onmogelijk een getal op kleven. Daarop toonde ze me haar blad met aantekeningen, en in de kantlijn wees ze op een klein leger verticale streepjes. ‘Zoveel keer’, zei ze een beetje dramatisch. ‘Jij moet te veel van jezelf.’

Mijn eerste werkpunt: ik mocht niet meer moeten, dat stond vast, al begreep ik niet meteen wat er precies mis was met iets moeten. Heel mijn leven had ik geleerd dat het goed is om jezelf te pushen en dat het bewonderenswaardig is wanneer mensen zichzelf overtreffen.

Dat blijft het ook.

Maar. Niet. Tegen. Elke. Prijs.

Wie constant te veel moet, zal dat gevoel ook aan ontspannende en plezierige dingen beginnen koppelen. Let er maar eens op. Bij Lannoo verschenen 1000 plekken die je écht gezien moet hebben en Het Bucket List Boek. 500 dingen die je gedaan moet hebben. De Standaard publiceerde Vijf actieve vulkanen die u gezien moet hebben en De Morgen slingerde het artikel 21 dingen die u dit jaar op de Gentse Feesten gedaan móet hebben in ons gezicht. Dat moeten is een goedkope manier om ons te lokken, maar de druk is er. De manier waarop we onze vrije tijd vullen, wordt ons gedicteerd door (sociale) media. En dan zwijg ik nog over de sociale druk om het beste lief, de perfecte ouder en de ideale vriend(in) te zijn. Gelukkig klinkt hier en daar gesteiger in de vorm van opiniestukken (zoals Tegen de tirannie van het hippe moeten. De verplichte dingen des levens van Richard Osman) of zelfs in de vorm van bestsellers (zoals Borderline times. Het einde van de normaliteit van Dirk De Wachter).

De oorzaak van mijn sluipende malaise lag niet hoofdzakelijk in mijn werk, maar in de manier waarop ik met mijn werk omging. Ik had een functie met verantwoordelijkheid, maar het bedrijf was in een sterke concurrentiestrijd verwikkeld waardoor het commerciële belang overheerste. Deadlines werden korter en de middelen schaarser. Als perfectionist is het compleet afmattend om resultaten af te leveren die naar je gevoel kwalitatief onder je niveau liggen, gewoon omdat de tijd en het geld ontbreken om er iets beters en mooiers van te maken. Toch heb ik mezelf er drie jaar lang van proberen te overtuigen dat ik dat knagende gevoel wel kon negeren. De collega’s zijn zo leuk! Het betaalt zo goed! Tot het me volledig had uitgehold.

Ik vind het ontzettend eng om in deze maatschappij mezelf te zijn. Als je je succes volledig aan jezelf te danken hebt, is falen dan ook volledig je eigen schuld?

Ook of misschien vooral buiten het werk begon ik te pas en te onpas perfectionistische trekjes van mezelf te ontdekken. Zo merkte ik dat ik helemaal niet meer mezelf durfde te zijn. Gingen al mijn vrienden graag naar drukke en luide feestjes, dan ik ook! Ik kroop nog liever tegen mijn zin in een donker, oorverdovend hok dan een frons te krijgen omdat ik als enige vrijwillig achterbleef. Ik wist niet meer wat dat was, mezelf zijn. Altijd probeerde ik mensen rondom mij tevreden te houden en mezelf aan te passen om erbij te horen. Was ik het eigenlijk oneens met de uitgesproken mening van een vriendin, dan knikte ik toch maar alsof ik me kon vinden in haar gedachtegang, gewoon om een discussie uit de weg te gaan. Die houding leverde veel complimenten op, want ik was toch zo begripvol en zo flexibel. Maar opeens besefte ik dat het eigenlijk vals was. Was ik dan zo bang om afgewezen te worden om wie ik was? Het antwoord: ja, absoluut. Ik vind het ontzettend eng om in deze maatschappij mezelf te zijn. Als je je succes volledig aan jezelf te danken hebt, is falen dan ook volledig je eigen schuld? Heb je dan niet hard genoeg geprobeerd? Die gedachte is verlammend. Zeker als je arbeidsongeschikt werd verklaard, zoals ik.

We zijn intussen een half jaar verder. Ik heb therapieën bij twee verschillende psychologen, een cursus mindfulness, een paar tientallen yogalessen en een ontslag achter de rug. Ik heb geleerd dat er geen wondermiddel tegen perfectionisme bestaat en dat ik altijd aan mezelf zal moeten – kuch – blijven werken om het onder controle te houden. Het is gewoon een deel van mij dat ik kan leren aanvaarden. In de periode van mijn arbeidsongeschiktheid heb ik een lijstje gemaakt van dingen waarvan het belang door mij niet onderschat mag worden en die kunnen helpen de druk wat van de ketel te houden. De meeste haalde ik uit ‘De moed van imperfectie. Laat gaan wie je denkt te moeten zijn’ van Brené Brown.

• Authenticiteit. Durf te tonen wie je bent, inclusief je kwetsbaarheid. Wees trouw aan jezelf en handel daarnaar. Probeer de angst voor wat anderen vinden, los te laten.
• Mildheid. Leer tevreden te zijn met jezelf zonder daar allerlei absurde voorwaarden aan te verbinden.
• Intuïtie. Vertrouw jezelf en luister naar signalen van je lichaam. Probeer niet enkel rationeel te zijn. Laat je behoefte aan zekerheid en bevestiging los.
• Creativiteit. Probeer jezelf op een originele manier te uiten. Stop jezelf met anderen te vergelijken. Durf kwetsbaar, onervaren en imperfect te zijn.
• Kalmte, rust en stilte. Laat uitputting als statussymbool, stress als levensstijl en productiviteit als maatstaf voor eigenwaarde los.
• Spontaniteit. Gun jezelf vrijheid. Laat het idee varen dat je altijd beheerst moet zijn en ‘normaal’ moet doen.

In grote lijnen gaat het er vooral om trouw te blijven aan jezelf en je menselijkheid niet te maskeren. Het klinkt ongelooflijk cliché, maar als het lukt om die concepten werkelijk tot je te laten doordringen, verandert er ontzettend veel. Je ‘moet’ er alleen vaak genoeg aan denken!

De volgende keer dat ze me vragen naar mijn slechte eigenschappen, zal ik opnieuw ‘perfectionisme’ antwoorden.

Sinds juni ben ik weer geschikt verklaard voor de arbeidsmarkt. Voor ik me in de sollicitatieslag gooi, heb ik loopbaanbegeleiding gevolgd om me klaar te stomen. Ik wil eerlijk kunnen zijn tegen mijn toekomstige werkgever. Maar wat als mijn verhaal beschouwd wordt als een teken van zwakte? Ach, dan is het waarschijnlijk geen plek waar ik goed zou kunnen aarden, denk ik dan. En ik weet één ding. De volgende keer dat ze me vragen naar mijn slechte eigenschappen, zal ik opnieuw ‘perfectionisme’ antwoorden. Niet omdat ik denk dat het een mooi antwoord is. Wel omdat ik nu heb ervaren hoe slecht die eigenschap werkelijk kan zijn. Maar ook omdat ik nu beter dan ooit weet hoe ik ermee om kan gaan.

Ik ben er klaar voor. Deze zomer was fantastisch. Ik heb leren surfen in Portugal, leren snorkelen in Japan en leren kajakken in Frankrijk, hoewel ik bang ben van water. Ik mag dat. En ik moet niks.